Frjáls verslun - 01.03.1942, Blaðsíða 29

Brasilíu. þegar hann var svo kominn út á rúmsjó
tók hann þrjú þúsund gúmmíplöntur út úr dýra-
l)elgjum sínum. En slíkar plöntur eru viðkvæmar
verur. JJcgar Farris kom til Englands voru þær allar
orðnar að kolsvörtum graut. Aðeins sex plöntur lifðu.
Bretar eru seigir og láta ekki undan fyrr en í fulla
hnefana. þegar svo illa tókst fyrir Farris tók AVick-
ham sjálfur upp bardagann. Hann stofnaði nýja
gróðrarstöð á afskekktu sva'ði, þar sem hvítir menn
ferðast litt um. En plönturnar og fræin af hinuin
ungu trjám eru viðkvæm og þola illa allt volk og
hitabreytingar. Frá gróðrarstöðinni til hafnarinnar
í Para var þriggja vikna ferð með fljótabátnum. En
þá komu Liverpool-mennirnir til hjálpar og stofnuðu
skipafélagið Iinan, sem túk að sér ferðir á fljótum
Brasilíu, og að nokkrum tíma liðnum kom skipið
Amazonas til staðar nærri gróðurstöð Wickhams.
Og skipið kom einmitt á þeim tíma þegar gúmmí-
plönturnar voru í beztum vexti.
Wickham leitaði um skógana dag og nótt að hin-
um beztu trjám til að fá sem bezt fræ. J)au voru svo
flutt til afskckkts Indíánabæjar og búið um þau í
bananablöðum og þessir pakkar síðan bundnir sam-
an í stórar ldyfjar. Nú hófst æsandi kapphlaup við
tímann. Fyrst varð að flytja þennan farangur um
langan veg til skipsins og síðan með því um 2000
km. langan veg, en skipið var gamalt og fullt af rott-
um og óþverra. Skipið var alltaf í stöðugri hættu
fyrir sandrifum í ánni og rotturnar nöguðu banan-
blöðin án afláts. Svo var það Para og tollskoðunin.
það var ekki neinn smáræðis „spenningur" í Wickham
livort takast mundi að koma hinum 70 þúsund fræ-
um úr landi. En hann hafði undirbúið smygl sitt í
mörg ár og þótzt vcra að safna lyktar- og litsterk-
um blómum til útflutnings. Tollverðirnir kærðu sig
ekkert um að skoða mjög nákvæmalega þessar ólögu-
legu bananaklyfjar og allt gekk vel.
þar við bættist að Wickham liélt stórveizlu og
kampavínið flaut í stríðum straumum. Skipverjar á
Amozenas þurftu ekki að grípa til vopna eins og
þeir höfðu þó ætlað sér, cf í hart færi. En þótt hinn
dýrmæti farmur væri sloppinn út úr Brasilíu var þó
bardaginn ekki unninn þar mcð. Vikur liðu í angist
og ótta. I Kew Gardens var allt undirhúið undir
móttökuna og gróðurhús tæmd til að taka við hinum
nýju gestum. Skipið skreið áfram yfir hafið og alltaí
fúlnaði og fúlnaði meira og meira af farminum. þeg-
ar til Le Havre kom fór Wickham af skipinu og fór
til Parísar og þaðan til London. Sérstök járnbrautar-
lest var fengin til að fara til Liverpool, og 10 mínút-
um eftir að Amazonas kom í höfn var farmurinn
kominn á lcið til Kew Gardens.
Sir .Toseph Hooker og aðstoðarmenn hans sváfu
ekki vel í júlímánuði 1876. Hve mikið skyldi nú
spíra af hinum dýrmætu fræum? Tólf dögum eftir
að þeim var sáð skaut fyrstu frjóöngunum upp og
brátt voru grænar spírur koninar í fallegum röðum
upp úr moldinni. það var farið með þessa anga bet-
ur en kóngabörn, en þrátt fyrir það týndu þeir töl-
unni. Óþekktir sjúkdómar sóttu á plönturnar. Hooker
sat mánuðum sainari yfir smásjánni og gruflaði.
Hann gei'ði tilraunir með breytingu á hita, loftraka
og gróðrarmold. Og loks var sigurinn unninn: 1100
svolítil tré lifðu og urðu stærri og sterkari með hverj-
um degi.
Svo hófst ný barátta við tíma, loftslag og stórsjói.
Wickham flutti plöntur sínar lil Ceylon. Ekki grun-
aði nokkurn mann i Bi'asilíu hvernig komið var.
Ekrueigendurnir neyttu einokunar sinnar svo sem
framast þeir gátu og hækkuðu verðið jafnt og þétt,
eins og þeir gátu. En á sama tima var gúmmí-veldi
Englcndinga grundvallað á hinni fjarlægu Ceylon-ey.
Meðan Indíánar voru svipum barðir til dauða i
Putumayo og blóðið rann í stríðum straumum í
gúmmíhéruðum Kongó, uxu gúmmítré Wickliams
jafnt og þétt. .Turtafræðingar, efnafræðingar og
sljórnmálamenn unnu nú að því að ræktaða gúmmí-
ið gæti rutt blóð-gúmmíinu burtu.
Frá Ccylon fluttust gúmmí-trén til Malakkaskaga.
Singapore varð að krossgötum austursins.
Kátsjúkið brcytti frumskógasvaiðunum, þar sem
tigrisdýr rifu í sig hina hjátrúarfullu Malaja, í auð-
ugasta land Bretaveldis. í byrjun 20. aldar var aðeins
(il villikátsjúk, 50.000 af þeim 54.000 smálestum, sem
framleiddar voru í heiminum, komu frá Brazilíu og
liitt frá Kongólandinu. En 1907 komu í fyrsta sinn
6000 smálestir af ræktuðu kátsjúki á markaðinn. Af-
leiðingin varð óstjórnlegt felmtur. Verðlagið hrapaði
niður úr ölu valdi. Heil tylft braskara skaut sig. En
þetta verðhrun, sem framkallað var af vísindalegum
framförurri og skipulagningu, bjargaði milljónum
mannslífa. þrátt fyrir öll diplomatisk mótmæli, þrátt
fyrir bækur, fyrirlestra og uppljóstanir hafði morð-
nnum í Putumayo og Iíongó haldið áfram í tuttugu
ár. Hin tryllta eftirsókn eftir frumskógagúmmíi leiddi
af sér tortímingu íbúanna á bökkum stærsfa fljóts
Afríku, þrátt fyrir öll mótmæli: á því svæði, þar sern
húið höfðu 40 miljónir svertingja á dögum Stanleys.
voru ekki eftir nema 16 miljónir við talninguna 1911.
Síðan kom gúmmíhrunið. þegar verðbréfin, sem Leo-
pold konungur hafði gefið, féllu úr 1000 pundum
niður í fáeina skildinga, sáu riiútuþegarnir að sér.
Jfegar hagnýting villikátsjúksins var naumast orðin
arðbær lengur, þegar hvarvetna var spurt eftir rækt-
uðu kátsjúki, sem bæði var hreinna og betra, kast-
aði Belgía eign sinni á Kongóríkið 1908, gerði þetta
víðáttumikla land að nýíendu. Var nú loks hafizt
handa um róttækar umbætur. Líf gúmmísafnaranna
er reyndar ekki orðin nein paradísarævi, en tortím-
ing heilla þjóðflokka á sér að minnsta kosti ekki
lengur stað. Ræktað kátsjúk er komið í stað villi-
kátsjúks, ræktun í stað rányrkju. Hinar 6000 smál.
af ræktuðu kátsjúki, sem framleiddar voru 1907, voru
orðnar að 71.000 smál. 1914, 317.000 smál. 1920, 850.000
smál. 1929. Hlutdeild Braziliu í þessari framleiðslu
féll úr 80% niður í 3%. Nú er svo komið, að villi-
kátsjúkið í Afríku og Suður-Ameriku skiptir ekki
máli lengur. Einokun „blóðgúmmísins“ var brotin á
bak aftur og stórt skref stigið fram á við.
Meira.
FRJALS VERZLUN
29