Frjáls verslun - 01.05.1944, Blaðsíða 3

kvæði um það, hvort fella skyldi úr gildi dansk-
íslenzka sambandslaga-samninginn frá 1918, og
hvort stjórnarskrá sú fyrir lýðveldið Island,
sem Alþingi hafði samþykkt, skyldi gild vera.
Kjörsókn var svo mikil að dæmafátt mun vera,
bæði hér á landi og erlendis. Atkvæði féllu á
þá lund, að ekki varð í efa dregið hver vilji Is-
lendinga var um bæði framannefnd atriði.
Það var vitað, þótt nokkur ágreiningur væri
um það atriði, að 17. júní myndi verða valinn
gildistökudagur lýðveldisstjórnarskrárinnar.
Endanlega var þetta þó ekki ákveðið fyrr en á
fundi í sameinuðu Alþingi 16. júní. Á þeim
sama fundi, ályktaði Alþingi einnig, í samræmi
við forsögu og meðferð málsins, að niður skyldi
fallinn dansk-íslenzki sambandslaga samningur-
inn frá 1918. Meö þessari ályktun var endan-
lega loki'ö því sambandi Islendinga viö erlendar
þjóöir, sem hófst áriö 1262. Þessi fundur Al-
þingis verður einn hinn sögulegasti, sem nokk-
urntíma hefur verið haldinn.
Eins og áður segir, var það nokkurnveginu
fullvíst, að 17. júní yrði gildistökudagur lýð-
veldisstjórnarskrárinnar, þ. e. þann dag skyldi
stofnaö lýöveldi á íslandi.
í höfuðstað landsins, kaupstöðum, kauptún-
um, héruðum og einstökum sveitum, var hafist
handa um undirbúning til þess að fagna degin-
um, fæðingardegi þjóðskörungsins Jóns Sig-
urðssonar — og stofndegi hins íslenzka lýðveld-
is. Sú vinna og það fé sem einstaklingar, félög
og hið opinbera inntu af höndum í þessu skyni,
verður hvorki mælt né talið. En þegar 17. júní
rann upp, má segja að allt hafi skartað á Is-
landi, það er mannlegur máttur réði við. En ís-
lenzk náttúra er bellin. Allir landshlutar áttu
ekki blíðviðri að fagna, og svo var bæði um höf-
uðstað landsins og höfuðstað dagsins — Þing-
velli við Öxará. Þar skiptust á rosatætingur og
skúrir, loft var þrútið og hvergi skýjaskil. Það
verður að vísu ekki neitt um það fullyrt, hvern-
ig hátíðin hefði orðið, ef veðrið hefði verið
ákjósanlegt. En að því er bezt varð séð hafði
veðrið furðanlega lítil áhrif á hátíðaskap og
hrifningu almennings á Þingvöllum. Það var
eins og innri ylur bætti upp það, sem á skorti
hið ytra. íslendingar á Þingvöllum 17. júní, virt-
ust ráðnir í því, að vera í sólskinsskapi — í
rigningu.
III.
Hátíðahöldin hófust í Rvík kl. 9 hinn 17. júní
með því, að forseti sameinaðs Alþingis, Gísli
Sveinsson, lagði blómsveig á fótstall styttu Jóns
Sigurðssonar á Austurvelli, og flutti stutt á-
varp. Viðstaddir voru: ríkisstjóri, alþingis-
FRJÁLS VERZLUN
menn, ríkisstjórn og sendimenn erlendra ríkja.
Var athöfn þessi látlaus og virðuleg.
Viö styttu Jóns SigurÖssonar 17. júní 19UU.
Næsti þáttur hátíðahaldanna fór fram að
Lögbergi á Þingvelli við Öxará. Þar hafði Al-
þingi verið stefnt saman til fundar, og gengu
alþingismenn og ríkisstjórn til Lögbergs kl.
13.15, en ríkisstjóri Islands og biskup gengu í
fararbroddi. Björn Þórðarson, forsætisráð
herra, setti hátíðina, en biskupinn, herra Sigur-
geir Sigurðsson, flutti stutta ræðu. Voru sálm-
ar sungnir á undan og eftir.
Á Lögbergi hafði verið komið fyrir pöllum
fyrir þingmenn, ríkisstjórn, erlenda sendi-
menn og fleiri. I brekkunni neðan við pallana,
báðum megin og aftan við þá og í Almannagjá,
safnaðist mikill mannfjöldi. Er þess til getið
að þarna hafi verið um 25 þúsund manns, eða
einn fimmti hluti allra íslendinga, og má nærri
einstakt heita, þegar litið er á aðstæður.
Kl. 13.55 sló forseti sameinaðs Alþingis í
bjöllu, og sagði fund settan í sameinuðu Al-
þingi. Skýrði hann frá verkefni fundarins í fá-
um orðum, og lýsti síöan gildistöku hinnar nýju
stjórnarskrár og stofnun lýöveldis á íslandi.
Þá var hringt kirkj uklukkum, en síðan var þögn
í tvær mínútur og lauk þessari sögulegu athöfn
með því, að sunginn var þjóðsöngurinn.
Þessum þætti hátíðarinnar var útvarpað, og
munu menn um land allt hafa fylgzt með því
sem gerðist. Þetta var og sá þáttur hátíðarinn-
ar, sem hreif hugi allra, sem á horfðu og
hlýddu, hvað sem öllu öðru leið. Hafi íslenska
þjóðin nokkru sinni verið samstillt heild, þá var
það á þessari stundu.
En mörgum manni mun hafa verið undarlegt
innanbrjósts, þegar hann leit yfir þennan litla
hóp á fornhelgum stað kaldrar eyju í norður-
höfum. Hóp, sem einstæðingslegur og um-
komulaus í hinu blakka og tröllslega umhverfi
8