Frjáls verslun - 01.05.1944, Blaðsíða 37

Gústav Cassel, prófessori
Atvinnumálaviðfangsefnin
Meðan þjóðarbúskapur er rekinn með stöð-
ugum, jöfnum framförum, svarar framleiðsla
raunverulegra verðmæta til þess, sem hægt væri
að kaupa fyrir samanlagt sparifé, er safnast
hefur á sama tíma. Þetta jafnvægi raskast, ef
myndun nýrra verðmæta, eða það, sem kaup-
sýslumaðurinn kallar rekstursfé, kemst að sam-
anlögðu í ósamræmi við spariféð. Það kemur
fyrir að rekstursfé er á tímabili hærra en spari-
féð. Það stafar þá af nýju og tilbúnu fjár-
magni,sem veldur síðan aukningu á almennri
kaupgetu og verðbólgan hefst. Þetta eru venju-
leg einkenni verðlagshækkunar.
Ef rekstursfé, er hinsvegar um tíma lægra
en spariféð, takmarkast gjaldeyrisforðinn,
kaupmáttur þverr og verðlagslækkun skellur
yfir með tilheyrandi almennu atvinnuleysi.
Hvernig ráða á bót á þessu erfiða þjóðfélags-
vanamáli, hlýtur auðvitað að ver aundir því
komið hverjar orsakirnar eru, sem valda jafn-
vægisskorti milli veltufjármagns og sparifjár-
söfnunar.
Þeir, sem vilja rannsaka og vinna á móti
truflunum af þessu tagi, verða fyrst að gefa því
gætur, að spariféð er ólíkt ábyggilegri þáttur
í þjóðarbúskapnum. Orsakanna að jafnvæg-
isskorti milli sparifjársöfnunar og veltufjár-
magns, verður þá fyrst og fremst að leita á
veltufjárhliðina. Gagnstætt þessu hefur nú í
seinni tíð brytt á tilraunum til, að haga sparn-
aðinum eftir breytileik veltufjármagnsins,
þannig, að rninnka sparnaðinn þegar veltuféð
lækkar. Það er aðeins hægt að skoða slíkar til-
raunir sem mjög bágborin misgrip á múgsál-
fræði. Sparsemishvötin er árangur af mörg
þúsund ára uppeldi og í innsta eðli sínu mikils-
in varð sú, að í stað útþenslu kom stöðvun í at-
vinnu og viðskipti, en um samdrátt í viðskipta-
lífinu sem heild var ekki að ræða frá því, sem
orðið var á árinu 1942“.
Síðar segir að telja megi að þjóðfélaginu hafi
bætzt mikil ný raunveruleg verðmæti á árinu,
,,en tiltölulega lítill hluti þeirra voru eiginleg
framleiðslutæki. Sama er að segja um þá fjár-
festingu, sem átti sér stað þrjú stríðsárin á
undan“.
Innganginum lýkur með þessum orðum:
„Að öllu samanlögðu má segja að afkoma
þjóðarbúskaparins á síðastliðnu ári hafi verið
mjög góð og betri en við er að búast á þeim
tímum, sem nú eru“.
Það er eftirtektarvert að talað er um stöðv-
un í atvinnu og viðskiptum á árinu 1948, frá því
sem var, þó án þess að viðskiptalífið í heild hafi
dregizt saman. Þá er það og ekki síður athygl-
isvert að fjárfesting síðustu fjögurra ára hefur
ekki nema að litlu leyti farið til nýrra fram-
leiðslutækja.
FRJÁLS VERZLUN
I sjálfu sér þarf engu hér við að bæta. Hver
sá, sem um málið hugsar, hlýtur að spyrja
hverju fram muni vinda á næstunni. Hvað kem-
ur eftir „stöðvunina", eins og hér er í pottinn
búið? Samdráttur? Hvernig verður atvinnulíf
þegar framleiðslutækin eru ónóg? Hvernig fer
um viðskipti þegar kaupgeta minnkar vegna
atvinnuleysis og skorts á framleiðslu?
Þess er að vísu að gæta, að innstæður lands-
manna í bönkum hafa aukizt síðastl. ár. Ef til
vill bendir þetta til þess, að menn hugsi sér að
bíða betri tíma með það að festa fé í fram-
leiðslutækjum. Um það skal engum getum leitt,
né yfirleitt nokkru spáð um framtíðina. Hitt
er víst, að ástand það í fjármálum Islendinga,
sem styrjöldin skapaði, er óðum að breytast.
Hvort þeim breyttu aðstæðum verður mætt á
viðeigandi hátt, er atriði sem framtíðin ein get-
ur svarað til hlýtar, því að nú er hætt að fara
eftir draumaráðningum um feitar kýr og magr-
ar, jafnvel þótt einhvern dreymdi siíka drauma
og fengi þá ráðna.
37