Frjáls verslun - 01.05.1944, Blaðsíða 46

(Jr gamalli eðlisfræði
AriS 1853 kom úl á vegum Hins íslenzka llók-
menntafélags eölisfrœði eftir J. G. Fisher, þýdd
af Magnúsi Grímssyni. Bólcin er a<> mörgu leyti
ágcett rit og málið prýðisgott. Enn í dag eru not-
uS fjölda mörg lieiti í eðlis- og efnafrœði, sem
sennilega hafa fyrst verið telcin upp í þessari eðl-
isfrœði. Ymislegt skrítið er þó að finna, og skulu
Jiess nejrnl nokkur dœmi:
í kafla um „kveiking hita“ segir svo: „Það
er ekki einungis flest öll efnablöndun, heldur
og mörg önnur blöndun, sem vekur hita. Það er
mjög áríðandi fyrir hvern mann, að kynna sér
sem bezt hverjir líkamir það eru, sem kviknað
getur í af sjálfu sér, og hvernig eldfimi líkam-
anna er varið, því með því getur maður oft
forðast eldsvoða. Vér ætlum að sýna hér dæmi
þess, að slíkt er sjaldan of vandlega hugað, né
of varlega farið með.
bannið var í algleymingi. Það er verið að reyna
að halda í áfengið og mylgra því út á hinn smá-
smugulegasta hátt. Á bannárunum var það svo,
að löghlýðnustu menn þóttust góðir að geta
krækt í vínflösku fyrir okurverð — og því fleiri
því betra. Nú er það svo, að þá er menn hafa
fengið sig til að „fara inn í Nýborg“, freistast
þeir til að hafa pöntunina sem stærsta, til þess
að hlífa sjálfum sér við þeirri sérstæðu reynslu
að þurfa að fara þangað aftur næsta daginn.
Nú sækja menn ekki lengur áfengið í flöskuvís,
heldur í bílavís.
Á vitund og hugsunarhátt vei’kar þetta á-
stand mjög svipað banni. Með vínbanninu voru
sett lög, sem flestir töldu sjálfsagt að brjóta.
Hér er reynt að hafa uppi einhverjar óljósar
reglur, sem allir virða að vettugi. Á vínbanns-
árunum kitlaði það og hvatti til athafna að gera
það, sem bannað var. Það getur hver og einn
reiknað út, hvernig þetta kemur út nú á dögum.
Það getur verið viturleg ráðstöfun að banna
auglýsingar áfengis, og það er jafnvel hugsan-
legt að hægt verði að finna upp einhverja skyn-
samlega aðferð til að skammta áfengi. En ó-
skynsamlegri aðferð til skömmtunar er víst
áreiðanlega ekki hægt að finna, ef með þessu
fyrirkomulagi er stefnt í skömmtunarátt. Sé
hinsvegar stefnt í auglýsingaáttina, þá skal það
viðurkennt að auglýsingin er áhrifamikil. En
hitt er jafnvíst, að hún er áreiðanlega að sama
skapi óviðfeldin og ógeðsleg.
Bjarni Guðnwndsson.
46
62. ára gömul greifafrú nokkur, að nafni
Cornelía Bandi, fann einhvern dag til óvana-
legs máttleysis og sljóleika, einkum undir borð-
um. Hún fór því snemma inn í sængurhús sitt
og var þar hérumbil 3 stundir á tali við her-
bergismeyju sína. Þar næst las hún kvöldbæn-
ir sínar og fór svo að hátta og sofa. Morgun-
inn eftir gekk mærin inn í svefnherbergið, eins
og hún var vön, og ætlaði að vekja frúna. En
henni brá í brún, þegar hún kom inn. Frúin
var horfin, en á gólfinu var öskuhrúga, og þar
sá hún 3 hálfbrunna fingur, dálítið neðan af fót-
unum og nokkuð af höfði hennar. Eftir öllum
líkindum var þessi voðalegi dauði hinnar öldr-
uðu konu kominn af þeim vana hennar að bcra
á sig Icamfóru-vínanda. Á rúminu, rúmtjöldun-
um og víðar í herberginu fundu menn einskon-
ar sót, sem var mjög eftirtektarvert og frá-
brugðið öllu öðru sóti. Brauð, sem þar var inni
í skáp nokkrum, var kolsvart af þessu sóti, og
ekki var svo hungraður rakki til, að hann vildi
líta við því. Af gluggunum í húsi nokkru yfir
svefnherberginu, draup niður fitukend, gulleit
og viðbjóðsleg vilsa, og loftið inni í því hafði
andstyggilegan daun, sem smátt og smátt
dreifðist um öll herbergi í húsinu.
Um leið og vér bendum lesendum vorum enn
einu sinni á þetta óttalega dæmi, sem hinn
frægi læknir Bianchini hefur sagt nákvæmlega
frá, hvetjum vér alla menn til, að athuga vand-
lega, hversu ill og skaðvæn áhrif ofmikil nautn
af áfengum drykkjum hlýtur að hafa á heilsu
manna, og varast því alla ofdrykkju eins og
hina verstu drepsótt. Það eru of rnörg dæmi til
að vín hafi logað upp í drykkjumönnum, og
þeir hafa á þann hátt orðið að láta lífið á hrylli-
legan hátt og kvalafullan. Slík dæmi ættu að
vera hverjum heilvita manni nóg til þess, að
varast alla ógætilega nautn áfengra drykkja“.
(Skyldi ekki mörgum hœtt nú til dags?)
Margir munu hafa heyrt lirökkáls getið, þó ekki
væri nema fyrir það, að híta rithöfund nokkurn,
ágætan, í viðkvæman stað, hérna um árið. Um
hrökkálinn segii í eðlisfræðinni, þar sem getið er
„rafurmagnaðra“ fiska:
„Hið fyrsta högg hrökkáls þessa, sem lifir í
stöðuvötnunum í suðurhluta Vesturálfunnar, og
er 5 eða 6 feta langur, ekki mikið. En þau högg,
sem þar kom á eftir eru meiri, og því meiri,
sem állinn hreyfir sig meira og verður reiðari,
eða æsist meira. Þegar æði er komið á hrökkál-
inn, þá eru högg hans óttaleg, slær hann þá
aðra fiska í óvit á einu augabragði, og leggur
bæði hesta, múldýr og jafnvel hraustustu menn
að velli. Það er og oft, að hann lamar bæði fót-
leggi og armleggi manna og dýra“, (og þá ekki
FRJÁLS VERZLUN