Frjáls verslun - 01.12.1972, Síða 25

Greinar og viötöl
Sérfræðingagrylan
Eftir dr. Guðmund H/lagnússon, prófessor
„Öll veröldin er leiksvið, þar
sem allir vilja leika fíflið“, —
þ. e. vinsælasta hlutverkið.
Þannig skjöta öðru hvoru upp
kollinum sjálfkjörnir alvitring-
ar, sem reyna að slá sig til
riddara á annarra kostnað. Ekki
sjaldan verða hagfræðingar og
viðskiptafræðingar fyrir barð-
inu á þeim. Hvað veldur?
SÉRHÆFING OG
FRAMFARIR
Engum dylst, að menn eru
mismunandi hæfileiknm gædd-
ir, þótt deilt sé um þátt erfða
og uppeldis. Og mannkynið hef-
ur lengstum komizt ;.f án sér-
menntaðra lækna, hagfræðinga,
örverufræðinga, töhusérfræð-
inga og annarra ámóta sér-
hæfðra manna, sbr. „Löngum
var ég læknir minn, lögfræð-
ingur, prestur“. En framfarirn-
ar voru að sama skapi hægar.
Hið nýja í hagsögu síðustu ald-
ar er nokkurn vegir.n stöðugar
framfarir. í sókn til bættra
lífskjara hefur meira áunnizt
á síðustu áratugum en öldum
saman áður. Sérliæfingin er
hvort tveggja í senn orsök og
afleiðing efnahagsþróunarinn-
ar. Ekkert þjóðfélag hefur
treyst sér til að hafna alger-
lega kostum sérþekkingarinn-
ar, þótt jafnframt hafi orðið
að kingja nokkrum göllum,. sem
henni eru samfaia.
TÆKNI OG HÆFILEIKAR
Ekki skal lítið gert úr brjóst-
vitinu, svo langt sem það næj-
Það hefur jafrm verið talið
gott að vita a.m.k. jafnlangt
nefi sínu. En það væri ákaf-
lega óhentug aðferð að prófa
Pýþagórasarregluna í hvert
skipM með því að taka í nefið
og dýfa því ofan í vatn. Til-
raunii c ■? miðlun þekkingar
(gamallai og nýrrar) krefjast
kerfisbundinna aðferða og ná-
kvæmra kilgr iininga á við-
fangsefni og hugtökum, þann-
igaðsemminnst fari millimála,
hvað gert hefur verið, eða við
hvað er átt hverju sinni. í
þessu felst vinnuhagræðing og
tímasparnaður. En sífellt verð-
ur að leita á ný þekkingarmið.
Þess vegna er æskilegt, að
menntakerfið sé þann veg úr
garði gert, að það hvetji nem-
endur til sjálfstæðrar hugsun-
ar og til að bæta við þekkingar-
forðann.
EINFÖLD OG FLÓKIN
VIÐFANGSEFNI
Áður en leitazt mun við að
skýra tilbúning sérfræðigrýl-
unnar, er ekki úr vegi að setja
fram nokkrar hugleiðingar um
takmörk brjóstvits og sérþekk-
ingar og stöðu sérfræðinga í
þjóðfélaginu.
Sum viðfangsefni eru „ein-
föld“ í eðli sínu. Allir, sem
ekki eru eitthvað á eftir, geta
leyst þau hjálparlaust, enda
þótt þeim kunni að farast verk-
in misvel úr hendi. En jafnvel
þótt verkefnið sé einfalt, kann
að taka því að beita vélrænni
aðferð við lausn þess, einkum
ef endurtaka á sama handtak-
ið mjög oft, sbr. flökunarvél í
frystihúsi. Reyndar getur
kostnaðarsamanburður gefið til
kynna, að það borgi sig einung-
is að nota vélina, þegar vinnu-
aflið hefur ekki undan. Sömu-
leiðis getur það verið mismun-
andi, hvaða fisktegundir borga
sig bezt.
Þá getur viðfangsefnið verið
„einfalt“, en kostnaðarsamt úr-
lausnar, sbr. að hafa stjórn á
rakamagni við garðyrkju. Enn
ön iur verkefni eru þess eðlis,
í.ð þau sýnast „einfaldari“ en
þau eru, þ.e. „rétta“ svarið er
annað en það, sem brjóstvitið
gefur til kynna. Dæmi; Líkurn-
ar fyrir því, að a.m.k. 2 í 23
manna hópi (völdum af handa-
hófi) eigi sama afmælisdag eru
rúmlega 50%. Hver mundi vilja
veðja á þetta með jöfnum lík-
um í fljótu bragði? Annað
dæmi; Hver eru áhrif vaxta-
hækkunar á ráðstöfun tekna
einstaklings milli sparnaðar og
neyzlu (í frjálsu þjóðfélagi)?
Svarið fer algerlega eftir for-
sendufn og er of flókið til að
rekja hér.
Hlutverk sérfræðingsins í öll-
um þessum dæmum er að brjóta
málin til mergjar og benda á
lausnir. Þessar lausnir grund-
vallast oftast á þeim þekking-
arforða, sem fyrir hendi er. Ný
tækni eða aðferðir verða ekki
til á hverjum degi eða með
skömmum fyrirvara. Stundum
gerist það, að verkefnið hefur
enga þekkta lausn, sem er al-
gild. Má hér vísa til gerðar
stundaskráa með aðstoð raf-
reikna og þess, að fáar algild-
ar niðurstöður eru fyrir hendi
um fjölpörunarvandamál.
Þá er og mannlegt, að hver
og einn telji sig bera skynbragð
á fjármál ríkisins og rekstur
þjóðarbúsins sem eigin húshald,
þótt hinum sömu dytti aldrei í
hug að fjarlægja botnlangann
úr fjölskyldumeðlimi eða smíða
lendingarútbúnað fyrir þotur í
frístundum sínum. Þannig
mætti lengi telja. Stundum er
skakkt vandamál leyst. Enn oft-
ar er sennilega rétta vandamál-
ið leyst of seint. Málin skipast
þó á einhvern veg, en að halda
að með því hafi rétta vandamál-
ið verið leyst á réttum tíma
með ákjósanlegasta hætti, væri
mikil glámskyggni. Sérfræð-
ingsins er að skilgreina „beztu
lausn“, þ.e. þá leið, sem hag-
kvæmust er til að ná tilteknu
markmiði við tilteknar aðstæð-
ur. Reyndar þarf oft að vega
saman markmiðin og leiðirnar
geta verið margar. Markmiðin
og leiðirnar geta jafnvel verið
innbyrðis háð, sbr. velferðar-
hugtakið og full atvinna.
FV 12 1972
25