Frjáls verslun - 01.03.1973, Qupperneq 59

Greinar og viötöl
Dr. Guðmundur IUagnússon, prófessor:
Fallvallt gengi
Flestum mun þykja nóg um
fall íslenzku krónunnar, þótt
gengislækkun dollarans bæti
þar ekki gráu ofan á svart.
Hvað er að ske í alþjóðageng-
ismálum?
AT,l».TÓÐT,KOTB
PENINGAMARKAÐIR.
Með raunhæfri gengisskrán-
ingu gjaldmiðla er venjulega átt
við það gengi, eða verð, sem
skapar jafnvægi milli framboðs
og eftirspurnar á alþjóðlegum
peningamarkaði. Allir hlutir eru
afstæðir í þessum heimi og það,
sem skiptir máli er, að innbyrðis
samræmi sé milli gengisskrán-
inga hinna ýmsu gjaldmiðla,
fremur en nákvæmlega hvaða
beinar tölur gilda.
Ef gengi gjaldmiðils er frjálst,
geta tilviljunarkenndar breyt-
ingar á framboði og eftirspurn
valdið einhverjum frávikum frá
meðalgengisskráningu, en það
ættu einkum að vera grundvall-
arbreytingar á þjóðfélagsað-
stæðum, sem hafa djúpstæð á-
hrif á meðalgengið.
Þótt nokkir gjaldmiðlar hafi
„flotið“ upp á síðkastið, hefur
alþjóðlegt peningakerfi verið
reist á fastri gengisskráningu
um langt skeið. Ekki skulu hér
raktar ástæður þessa, en stað-
reyndin er sú, að dollarinn hef-
ur gengið kaupum og sölum í
áratugi, þrátt fyrir allar þær
breytingar, sem átt hafa sér stað
í Bandaríkjunum sjálfum og
annars staðar í veröldinni. Þetta
er að mínum dómi enn merki-
legra en nýlegar breytingar á
skráningu dollarans.
SKÝRINGAR Á FASTRI
GENGISSKRÁNINGU
DOLLARANS.
Meginskýringa á fastri geng-
isskráningu dollarans er að
mínu áliti að leita í eftirfarandi:
1. Dollarinn var nánast einn
gjaldmiðla bundinn við gull.
Þetta myndaði hinn fasta
punkt í gengiskerfi heimsins.
2. Bandaríkin komu sterk út úr
heimsstyrjöldinni síðari, fjár-
hagslega, tæknilega og stjórn-
unarlega séð (sbr. dollara-
skortinn á sínum tíma).
3. Vöruviðskipti Bandaríkjanna
við umheiminn eru tiltölu-
lega lítil (eða um 10% af
þj óðarf ramleiðslu).
4. Gengisleiðréttingar hafa ver-
ið framkvæmdar á þann veg-
inn, að aðrar þjóðir, einkum
Vestur-Þj óðverjar hafa hækk-
að gengið, sem að sjálfsögðu
jafngildir rýrnun dollarans.
NÝ VIÐHORF.
Það, sem orðið hefur til að
veikja stöðu dollarans á síðustu
árum eru atriði, sem íslending-
ar þekkja af eigin raun:
1. Verðbólguvöxtur var lengi vel
tiltölulega hægur í Bandaríkj-
unum. Þetta hefur breyzt á
síðustu árum. Slakað virðist
hafa verið á kröfunum um
stöðugt verðlag, en meiri á-
herzla hefur verið lögð á að
minnka atvinnuleysi (þótt
það hafi ekki tekizt sérlega
vel í framkvæmd).
2. Greiðslujöfnuður Bandaríkj-
anna hefur verið óhagstæður
um árabil. Ástæða þessa er
einkum mikill fjármagnsút-
flutningur í formi fjárfestinga
erlendis og margvíslegra
framlaga til erlendra ríkja.
3. Bandarísk fyrirtæki hafa lítið
sinnt útflutningi, sennilega
vegna stærðar heimamarkað-
arins og meiri arðsemi við
sölu þar en annars staðar.
Samtímis hefur samkeppni
aukizt á heimamarkaðnum á
mikilvægum sviðum, eins og
á bílamarkaðnum, í raftækj-
um og vefnaðarvörum.
4. Myndun Efnahagsbandalags
Evrópu hefur að nokkru leyti
verið á kostnað vöruútflutn-
ings Bandaríkjanna, bæði
beint og óbeint, þar sem það
hefur borgað sig fyrir banda-
rísk fyrirtæki að hefja starf-
rækslu innan tollmúrana.
Landbúnaðarmálin hafa verið
erfið viðureignar í EBE, og
Bandaríkjamenn eru sárir yf-
ir að koma landbúnaðarvör-
um sínum ekki þar á markað í
ríkara mæli en nú er.
5. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
hefur unnið að því að koma
betra jafnvægi á gengismál
heimsins og losa dollarann úr
hlutverki hans sem varasjóðs-
myntar, t. d. með því að
stofna til hinna „sérstöku
dráttarréttinda". Þetta hefur
m.a. birzt í þeirri mynd, að ís-
lenzka krónan er ekki lengur
bundin við dollar, heldur við
gull síðan í des. 1972.
6. Flestum verða æ ljósari gervi-
tengsl dollarans við gull. Hin
fjölmörgu fyrirtæki, sem ris-
ið hafa upp á síðustu áratug-
um og þeir bankar, sem
stunda starfsemi í mörgum
löndum, reyna að varðveita fé
sitt með því að skipta út veik-
um gjaldmiðlum yfir í sterka.
Varla er unnt að kalla þetta
eiginlega spákaupmennsku. í
reynd er oft einvörðungu ver-
ið að flýta greiðslum eða
flytja til fé í fjárfestingar-
skyni fyrr en ella til að forð-
ast gengistap. Hrein spákaup-
mennska, þar sem skiptin eru
eingöngu gerð í því skyni að
fá gengishagnað, magnast
tæplega fyrir alvöru, fyrr en
greinilegt er orðið, hvert
stefnir, og getur þá magnað
vandann.
Það, sem ætti að vekja nokk-
urn ugg meðal Bandaríkja-
manna er, að ekki er fyrirsjáan-
legt, að gengislækkun dollarans
bæti viðskiptajöfnuð þeirra í
bráð. Ástæðan er einkum sú, að
FV 3 1973
59