Frjáls verslun - 01.01.1991, Blaðsíða 44

LANDSBYGGÐIN
„Flutningskostnaður frá landsbyggðinni til höfuðborgarsvæðisins er mun
lægri en hina leiðina.“
ingu. Hér á landi hefur fiskiðnaður
síðan verið skilgreindur sem tíunda
iðngreinin vegna mikilvægis hans.
Helstu einkenni íslenskra iðnfyrir-
tækja eru m.a. hve lítil þau eru miðað
við það sem þekkist erlendis. Þá hef-
ur íslenskur iðnaður mjög sterk þjón-
ustueinkenni. Verkefni þeirra snúast
fremur um það að gera við hluti held-
ur en að framleiða þá. Ennfremur er
það einkennandi hve lítið er framleitt
af hálfunnum vörum fyrir önnur ís-
lensk iðnfyrirtæki. Viðskiptaleg
tengsl milli iðnfyrirtækja eru því mjög
lítil hér á landi. Þetta er ólíkt því sem
gerist erlendis þar sem starfsemi iðn-
fyrirtækja byggist oft á mikilli sérhæf-
ingu og samvinnu á milli fyrirtækj-
anna. Það má því segja að þrátt fyrir
að íslenskur iðnaður sé tiltölulega ein-
hæfur sé mjög lítil sérhæfing í ís-
lenskum iðnfyrirtækjum. “
BEIN NOTKUN KENNINGA í HAGFRÆÐI
VARHUGAVERD
„Samkvæmt kenningum svæða-
hagfræðinnar er því haldið fram að
fyrirtæki hafi það eitt markmið að há-
marka hagnaðinn. Menn eru þó yfir-
leitt sammála um að fleiri markmið
geti komið til, eins og t.d. byggða-
sjónarmið. Hámarks hagnaður næst
einungis með því að framleiða vöruna
með sem minnstum tilkostnaði. En
hver er tilkostnaðurinn?
Hagfræðin segir m.a. að iðnaður
hafi tilhneigingu til að hópa sig saman
á einstökum svæðum, miðjusvæð-
um. Með því takist þeim að spara
flutningskostnað milli fyrirtækja og
við það sparist fjármagn. Þetta hafa
íslenskir hagfræðingar gripið á lofti og
sagt að það sama gildi hér og þess
vegna hafi iðnaður þjappast á höfuð-
borgarsvæðið. Þetta er hins vegar
rangt. Staðreyndin er að hér eru
tengsl svo lítil á milli iðnfyrirtækja,
eins og að framan sagði, að þau hafa
enga þörf fyrir að vera á sama stað.
Þá flytur íslenskur iðnaður megin
hlutann af hráefni sínu til landsins, ef
undan er skilinn fiskiðnaður. Sá
kostnaður, semþvíer samfara, skipt-
ir engu máli hvað varðar staðsetningu
iðnfyrirtækja, þar sem hér er verð-
jöfnuður á skipaflutningum erlendis
frá.“
LÆGRIFLUTNINGSKOSTNAÐUR FRÁ
LANDSBYGGÐINNI
„En það er fleira sem er sérstætt
við rekstur iðnfyrirtækja á Islandi og
gerir það að verkum að hann fellur
ekki að hinum hefðbundu kenningum
hagfræðinnar. Hvað varðar staðsetn-
ingu m.t.t. markaðarins þá er það hin
almenna skoðun hagfræðinnar að
fyrirtæki verði að vera staðsett sem
næst markaðnum til þess að vera arð-
bær. Reyndar afsannar íslenskur
fískiðnaður algerlega réttmæti þess-
arar fullyrðingar, því ekki er annað að
sjá en að við höfum verið fyllilega
samkeppnisfærir á heimsmarkaði
þrátt fyrir að fyrirtækin séu ekki stað-
sett „á markaðnum".
I sambandi við innanlandsmarkað-
inn þá kemur það hins vegar í ljós við
nánari skoðun að flutningskostnaður
frá landsbyggðinni til höfuðborgar-
svæðisins er miklu mun lægri en hina
leiðina. Astæðan fyrir því er sú að
meginstefnan í vörustreymi á landinu
er frá höfuðborgarsvæðinu og út á
land. Þetta þýðir að vöruflutningafyr-
irtæki bjóða mun lægra verð frá
landsbyggðinni og til höfuðborgar-
svæðisins, því flutningstækin eru
vannýtt þá leiðina. Sem dæmi má
nefna fyrirtæki á Egilsstöðum sem er
í harðri samkeppni við fyrirtæki í
Reykjavík. Hjá þessu fyrirtæki er
flutningskostnaður sem hlutfall af
veltu aðeins um 2% meðan launa-
kostnaðurinn er 30-40%.
Aðrir þættir og þeir, sem hafa
mest áhrif á tilkostnaðinn, eru launa-
og fjármagnskostnaður. Fjármagns-
kostnaður er alls staðar sá sami, en
öðru máli gegnir um launin.“
LAUNIN RÁÐA MIKLU HVAÐ VARÐAR
STAÐSETNINGU
„Og þá erum við komin að kjarna
málsins. Það er staðreynd að laun á
höfuðborgarsvæðinu eru mun hærri
en á landsbyggðinni, þó að það sé
vissulega misjafnt eftir atvinnugrein-
um. Bæði eru tímalaun á landsbyggð-
inni lægri en á höfuðborgarsvæðinu
og einnig er samsetning vinnuaflsins
töluvert frábrugðin. Ef litið er t.d. á
44