Helgarpósturinn - 08.12.1994, Blaðsíða 26

26
MORGUNPÓSTURINN SAKAMÁL
FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 1994
Fjórðungur
námsmannaer-
lendisílistnámi
Umræðan um Guðmundar- og Geirfinnsmálin hefur blossað upp
á þessu ári, ekki síst síðustu vikurnar. Fyrir liggur að sérstakur
Leirfinnur var huldumaðurinn kallaður sem Geirfinnur mælti SaksÓknari VCrður sklOaður tll
sér mót við kvöldið sem hann hvarf. Þessi leirstytta var gerð ^
eftir lýsingum vitna en maðurinn hefur aldrei fundist. Gagn- jjq UUl kröfu SæVafS ]Vt.
rýni á rannsókn Geirfinnsmálsins og dómsniðurstöðuna ' *
byggir ekki síst á þeirri staðreynd. CÍeSÍelskÍS Um að málíð VCrðÍ
endurupptekið fyrir Hæstarétti. Hvarf mannanna tveggja
og rannsóknin sem fylgdi í kjölfarið skók íslenskt samfélag
á áttunda áratugnum og svo virðist sem snarpir eftirskjálft-
ar séu enn áð gera vart við sig
Dula
sakamál aldarínnar
Eins og svo oft áður er ógeðfelld-
ustu frétt vikunnar að finna í Tím-
anum. Fréttin birtist í blaðinu á
þriðjudaginn var og fjallar um
mikla fækkun íslenskra náms-
manna sem leggja stund á nám í
útlöndum, en á tímabilinu 1990 til
1992 fækkaði þeim um fjórðung.
Fækkun hefur orðið í öllum náms-
greinum fyrir utan að nemum í
listnámi hefur svo til ekkert fækk-
að. Af þessum sökum hefur list-
nemum Qölgað mjög hlutfallslega
síðustu ár og nú er svo komið,
samkvæmt frétt Tímans, að um
það bil fjórðungur námsmanna er-
lendis er í listnámi. Þetta þýðir að á
sama tíma og nemum fækkar stór-
lega, sem leggja til dæmis stund á
landbúnaðar-, tækni- og kennara-
nám, hefur hópur þeirra sem leggja
stund á málaralist, leirkerasmíð og
annað föndur síst dregist saman.
Þetta eru vægast sagt ákaflega
ógeðfelldar fréttir ef ekki beinlínis
ógnvekjandi. Hvað er íslenska
þjóðin eiginlega að hugsa? Á með-
an flytja þarf inn útlenskan mann-
afla til starfa við fiskvinnsluna,
undirstöðuatvinnuveg þjóðarinn-
ar, þyrpast Islendingar utan til list-
náms. Og það er ekki eins og þjóð-
in sé illa haldin af listamanna-
skorti. Þvert á móti eiga Islending-
ar yfirdrifið nóg af þeim. Alls kyns
kverúlantar vilja vera listamenn,
eða þykjast vera það, en geta síðan
ómögulega lifað af því þar sem
markaður fyrir list á íslandi getur
aðeins borið brotabrot af hópnum.
Saman myndar hópur mislukkaðra
listamanna síðan einn allsherjar
grátkór og jarmar yfir menningar-
fjandsamlegu viðhorfi ríkisstjórna
landsins sem aldrei þykja setja
nógu mikinn pening í listina. I frétt
Tímans kemur fram að fjöldi list-
nema í útlöndum er tæplega hálft
þúsund. Það er ekki hægt annað en
að hugsa til þess með skelfingu ef
þessari þróun verður ekki snúið
við.
Barátta Sævars Marinós Ciesi-
elskis fyrir því að fá æru sína
hreinsaða af því að hafa átt þátt í
hvarfi tveggja manna um miðjan
áttunda áratuginn hefur staðið allt
frá því að kveðinn var upp dómur í
Sakadómi Reykjavíkur skömmu
fyrir jólin 1977. Á Litla-Hrauni, þar
sem Sævar og fleiri sakborningar
tóku út sinn dóm, sökkti hann sér
ofan í málsskjölin og reyndi að sjá
út leiðir til að fá dómstóla til að
taka málin til umfjöllunar á nýjan
leik. Nú, um það bil tuttugu árum
eftir mannshvörfm og tíu árum eft-
ir að Sævar fékk aftur frelsi, virðist
barátta hans vera að skila einhverj-
um árangri.
Sævar fékk því framgengt
snemma í haust að sérstakur sak-
sóknari verði skipaður til að fjalla
um beiðni hans um endurupptöku
málsins. I framhaldi af því skilaði
hann dómsmálaráðherra ítarlegri
greinargerð þar sem hann gagnrýn-
ir rannsókn mannshvarfanna lið
fyrir lið og reynir að sýna fram á þá
fullyrðingu sína að saklaust fólk
hafi verið dæmt fyrir manndráp —
réttarmorð hafi verið framið. I
framhaldi af því hafa fjölmiðlar
sýnt máli hans áhuga, en höfðu
flestir þagað þunnu hljóði allt frá
því Hæstiréttur kvað upp sinn dóm
skömmu fyrir jólin 1980. Það er því
ljóst að náið verður fylgst með því
hvort krafa Sævars verði tekin til
réttlátrar og rækilegrar skoðunar.
Almenningur sýnir baráttu Sæv-
ars einnig vaxandi áhuga, en marg-
ir af yngri kynslóðinni muna ekki
þennan tíma og farið er að fenna
yfir margt því sem þeir eldri upp-
lifðu. Það er því ástæða til að rifja
upp þessi mál, sem skóku íslenskt
samfélag um og upp úr miðjum
áttunda áratugnum og kölluð voru
Guðmundar- og Geirfinnsmálin.
Ungmenni sökuð um
tvofalt manndráp
Aðfaranótt 27. janúar 1974 hvarf
ungur piltur, Guðmundur Einars-
son, sporlaust eftir að hafa verið að
skemmta sér í Hafnarfirði og kom
upp sá kvittur að honum hefði ver-
ið komið fyrir. Lengi vel var þó
unnið út frá þeirri kenningu að
Guðmundur hefði orðið úti.
I desember sama ár komst svo
upp um póstsvik Sævars og Erlu
Bolladóttur, sambýlisfólks sem
hafði vafasamt orð á sér, og voru
þau sett í varðhald vegna þess.
Undir jól greindi Erla lögreglunni
frá grunsamlegum pokaburði á
heimili sínu um miðja nótt sem
tengt var hvarfi Guðmundar. Sævar
tók undir framburð Erlu að ein-
hverju leyti og í framhaldinu voru
Kristján Viðar Viðarsson,
Tryggvi Rúnar Leifsson og Al-
bert Klahn Skaftason hnepptir í
Erla Bolladóttir var helsta vitni
ákæruvaldsins og framburður
hennar var lagður til grundvallar
þegar játningar annarra sakborn-
inga voru metnar af dómstólum.
Hún var dæmd til þriggja ára
fangelsisvistar, einkum fyrir
meinsæri, en hún var sögð hafa
bendlað saklausa menn við hvarf
Geirfinns sem sátu í varðhaldi
mánuðum saman.
í mínum huga eru menn annað
hvort kristnir eða kynvillingar
Einhverju sinni þegar tekin var
svokölluð árumynd af Gunnari
Þorsteinssyni, forstöðumanni
Krossins — sem birtist reyndar
aldrei opinberlega — kom á
daginn að ára hans er eld- a
rauð. Þeir sem kunna að Æ
lesa í slík tákn segja það
merki um mikið skap.
Gunnar segir að reið-,
inni megi skipta í tvo
flokka, annars vegar heilaga^
reiði og hins vegar vanheilaga.
„Þegar við lesum ritninguna og
sjáum hina heilögu guðsmenn
reiðast, og svona gífurlega, er það
merki um heilaga reiði. Þegar hins
vegar óbreyttur syndari reiðist er
það vanheilög reiði.
Ég minnist þess einu sinni þegar
mér var mikið niðri fyrir skrifaði
ég örlítinn greinarstúf í Morgun-
blaðið. Ástæðan fýrir því að ég
reiddist var sú að Þjóðkirkjan var
með yfirlýsingu um kristna kyn-
villinga. I mínum huga eru
menn annað hvort kristnir
^eða kynvillingar. Þetta
tvennt samræmist ekki. Ég
ákvað því að skrifa örlítinn
r pistil en fékk yfir mig því-
líka skæðadrífu af skrifum
Wað ég man bara ekki annað
eins. Síðan vaxa deilurnar orð af
orði og fyrr en varir eru menn
farnir að ræða mál eins og skírn-
ina. Þjóðkirkjan telur barnaskírn-
ina vera forsendu endurlausnar og
friðþægingar. Því er Biblían ekki
sammála. Skrifin voru komin á
það stig að sjö prestar vitnuðu
gegn mér á miðopnu Morgun-
Eq er
reiður
þess vegna
er ég til
blaðsins. Ég hef síðan kallað þessa
játningu sjö presta játninguna
enda voru þeir voru eins og ferm-
ingastrákar að vitna með kenn-
ingu sinni. Þetta fannst mér bros-
legur endir á heilagri reiði.“
Geirfinnur Einarsson var búsettur í Keflavík og hvarf frá heimili sínu að
kvöldi 19. nóvember 1974 og síðan hefur ekkert til hans spurst. Sævar,
Kristján Viðar og Guðjón Skarphéðinsson voru dæmdir fyrir að hafa
orðið honum að bana.
gæsluvarðhald vegna málsins.
I byrjun nýs árs, 1976, voru játn-
ingar þeirra allra taldar liggja fýrir
um að Guðmundur hafi látist í
átökum í íbúð Erlu í Hafnarfirði.
Nokkrum dögum síðar, 11. janúar,
lýsti Sævar hins vegar yfir fyrir
dómi að framburður hans hafi ver-
ið rangur og játning hans verið
þvinguð fram með harðræði. Þótt
gögn sýni þetta var afturköllun
Sævars á játningunni ekki færð til
bókar, þar sem rannsóknardómar-
inn taldi sig vita betur, sem braut í
bága við lög.
Seinna í mánuðinum var farið að
rannsaka hvort þessi hópur ætti
þátt í dularfullu hvarfi Geirfinns
Einarssonar 19. nóvember 1974.
Þau bentu á fjóra þekkta menn sem
flestir tengdust skemmtistaðnum
Klúbbnum, þá Sigurbjörn Eiríks-
son, Magnús Leópoldsson,
Valdimar Olsen og Einar Bolla-
son, hálfbróður Erlu, og voru þeir
settir í varðhald í Síðumúlafangels-
inu með hinum.
Næstu mánuði var framburður
ungmennanna mjög á reiki og játn-
ingar gerðar út og suður og þær
dregnar til baka nánast jafnóðum.
Frá því í árslok 1975 til vors 1976 var
einkum byggt á vitnisburði Erlu en
hún gekk þá laus og bar vitni í báð-
um málum. En í maí játaði hún á
sig að hafa ein banað Geirfmni
þannig að rannsóknin fór upp í loft
enn og aftur. Kristján sagðist hins
vegar hafa banað Guðmundi.
Rannsóknarmönnum var vísað á
ýmsa staði þar sem líkin höfðu átt
að vera grafin og sífellt komu nýjar
sögur frá sakborningunum. Hvorki
gekk né rak að frnna áþreifanleg
sönnunargögn sem studdu ein-
hverjar sagnanna.
Löareglumaður á
effírlaunum átti að
bjarga rannsókninni
Um vorið var Klúbbsmönnun-
um sleppt úr haldi, enda sýnt að
þeir hefðu ekki átt neinn þátt í
hvarfi Geirfmns. Það hafði þótt
styrkja framburð ungmennanna að
þeir voru grunaðir um aðild að
stórum smyglhring sem Geirfinnur
á að hafa tengst. Skaðabótamál
spunnust út af gæsluvarðhaldsvist
þeirra og voru fjórmenningunum
dæmdar í kringum 200 þúsund
krónur hverjum og einum í bætur
auk vaxta. Það styrkti grun manna
á að þessi hópur væri viðriðinn
málið að leirstytta sem gerð var eft-
ir lýsingum vitna þótti líkjast
Magnúsi verulega. Huldumaður-
inn, sem styttan átti að líkjast, gekk
undir nafninu Leirfmnur. Viðkom-
andi hringdi í Geirfmn úr Hafnar-
búðinni kvöldið sem hann hvarf og
mælti sér mót við hann. Aldrei hef-
ur verið upplýst hver þessi maður
var.
Sævar staðhæfði í viðtali við Ein-
tak fýrr á þessu ári að það hafi verið
að undirlagi rannsóknarmannanna
að Klúbbsmennirnir voru bendlað-
ir við málið. Hvað sem um það má
segja þóttu þessi mistök rannsókn-
armannanna stórfelld og ófyrirgef-
anleg sem varð til þess að þrýsting-
ur á þá jókst til muna. Nú þurffu
þeir að bæta fyrir mistökin með því
að sýna skjótan árangur. Ásakanir á
hendur Framsóknarflokknum um
fjármálaleg tengsl við Klúbbinn, á
sama tíma og eigandinn sat í gæslu-
varðhaldi grunaður um morð, varð
til þess að allt þjóðfélagið var í upp-
námi. Skipulag lögreglu- og dóms-
mála var þá með öðrum hætti en
nú þannig að dómstólar höfðu
puttana í rannsókninni sem leiddi
til þess að sífellt voru á kreiki sögur
um að verið væri að halda ein-
hverju leyndu. Svo rammt kvað að
þessu að þess var krafist að Ólafur
Jóhannesson, þáverandi dóms-
málaráðherra, viki úr embætti.
Það var við þessar aðstæður, í ág-
úst 1976, sem þýskur rannsóknar-
foringi á eftirlaunum, Karl
Schútz, var fenginn hingað til
lands til að stjórna rannsókninni.
Hans hlutverk var ekki síst það að
koma málinu heim og saman,
reyna að sjá í gegnum misvísandi
framburð og játningar í allar áttir.
Eftir að Schútz tók við stjórnvölin-
um var Guðjón Skarphéðinsson
handtekinn vegna Geirfmnsmáls-
ins og játaði hann aðild sína að
hvarfi hans. I janúar 1977 lauk svo
rannsókn undir stjórn Þjóðverjans
eftir sviðsetningu atburða við
Dráttarbrautina í Keflavík, þar sem
rannsóknarmennirnir töldu að
Geirfmni hafi verið ráðinn bani.
I mars nefndi Sævar nýtt vitni til
sögunnar í Guðmundarmálinu en
tók framburð sinn aftur í heild fýrir
dómi undir lok mánaðarins, enda
hélt hann því fram að játningarnar
hefðu verið knúðar fram með harð-
ræði. Það sama gerðu Tryggvi og
Kristján. Erla gekkst ekki heldur við
fyrri framburði sínum og sagðist
ekkert vita um afdrif Geirfmns og
Guðmundar. Guðjón einn dró ekki
sinn framburð til baka.
Undirréttur dæmir
Sævar og Kristján í
iífstíðarfangeisi
Eftir að rannsókninni á hvarfi
Geirfmns og Guðmundar lauk lágu
fýrir játningar sem voru misvísandi
og í flestum tilvikum búið að draga
til baka. Sögurnar voru margar og
lágu í ótal áttir. Rannsóknarmenn-
inrnir töldu sig hins vegar sjá þráð í
gegnum þær aílar sem sýndu fram á
sekt. Engin áþreifanleg sönnunar-
gögn lágu fyrir til að styðja þá nið-
urstöðu, hvorki lík, morðvopn né
annað. Blóðblettir höfðu fundist á
nokkrum stöðum sem gátu hugs-
anlega verið úr Guðmundi án þess