Helgarpósturinn - 09.01.1995, Blaðsíða 22

22
MORGUNPÓSTURINN MENNING
MÁNUDAGUR 9. JANÚAR 1995
Fjan
í leíkhúsunum
neitt. Stöku sinnum hringdi fólk í
mann og kvartaði eða þakkaði fyrir
sig. Vitaskuld fann maður fyrir
kulda, óttablandinni virðingu eða
fyrirlitningu — þetta var einhvers
staðar þar á því rólinu. Maður var
greinilega ekki einstaklingur sem
fólk hafði mikinn áhuga á að tala
við. Hins vegar átti ég fullt af vin-
um í þessum bransa og lenti vita-
skuld í því að þurfa að segja ýmis-
legt miður um þá, svo ég tali ekki
um ættingja. Ég var að vísu það
heppinn að þeir sem ég þekkti í fag-
inu voru það stórir menn að þeir
gátu tekið því. Það var enginn sem
hætti að tala við mig af þeim sem ég
kallaði vini mína og kunningja.“
Páll tekur ekki undir það að leik-
arar séu að byggja síki í kringum
sjálfa sig. „Leikhúsin fá þokkalega
umfjöllun þó hún mætti vera meiri.
f landi sem státar að því að því að
hafa í kringum 250 þúsund leikhús-
gesti á ári og er algjörlega fenómen
í heiminum hvað þetta varðar þá er
það með eindæmum að Ríkisút-
varpið skuli ekki vera með vikulega
þætti um þessa listgrein sem nýtur
svona mikillar hylli. Er það leikhús-
unum að kenna? Nei. Það er dag-
skrárstjórum ríkisfjölmiðlanna að
kenna. Sveinbirni I. Baldvinssyni
leikskáldi og fleirum. Það er ekki
leikhúsfólki að kenna að það skuli
ekki vera alvarleg leikhúsumræða í
íslenska sjónvarpinu. Það er for-
ráðamönnum Sjónvarpsins að
kenna. Það er ekki leikhúsfólki að
kenna að stærsta dagblað landsins
skuli vilja hafa leikhúsumfjöllun og
gagnrýni í sínu blaði með þeim
hætti sem þar er. Það er ritstjórn-
inni að kenna. Þeim finnst þetta
vera eðlilegur umgangsmáti, að
birta annars vegar einhvers konar
fféttir
og hins vegar þessa dóma. Ég
leyfi mér hins vegar að fullyrða það
að ef þeir leyfðu sér að fjalla með
þessum hætti um einhverja aðra at-
vinnustarfsemi í landinu þá væri
búið að „súa“ þá og rúa inn að
skinni. Ef þeir væru til dæmis að
ýmsir sem ég þekkti býsna vel
hættu að heilsa mér, það var leiðin-
legt en það varð bara að hafa það.
Mér fannst líka athyglisvert, þegar
ég hafði skrifað í tvö til þrjú ár, þá
hitti ég eitt sinn á götu leikara sem
ég hafði þekkt persónulega áður
fyrr og hafði skrifað um hann í
ýmsum sýningum — það var bæði
vel og illa eins og það heitir víst á
þessu máli — hann gekk fram hjá
mér, kinkaði til mín kolli, svo sneri
hann við og sagði: „Þetta er nú al-
veg fáránlegt. Auðvitað á ég að tala
við þig, við þekkjumst.“ Svo töluð-
um við saman og hann var að tala
um þessa viðkvæmni leikhúsfólks
út af einhverjum skrifum mínum
áður.“
fóhönnu fannst erfiðast að geta
aldrei farið á sýningu og horft á
hana án þess að setja sig í stellingar.
Augnabliksánægjan hvarf og hún
þurfti alltaf að hafa það í huga
hvernig hún ætti að rökstyðja það
sem henni fannst. „Svo er líka að
Morgunblaðið leggur töluvert kapp
á að leikhúsgagnrýni birtist fljótt
þannig að þegar frumsýningar voru
til dæmis á föstudagskvöldum varð
ég að fara eftir frumsýningu og
skrifa til að það kæmist í sunnu-
dagsblað. Það fannst mér erfitt því
ég hefði viljað hafa einhverja
klukkutíma til að melta þetta, jafh-
vel þó að ég væri búin að sjá gener-
alprufu."
Hvort að leikhúsið sé að einangr-
ast vegna ofurviðkvæmni vegna
umfjöllunar, þá telur Jóhanna það
ekki vera. „Viðbrögð listamanna,
hvort sem þau eru skapandi eða
túlkandi, þau verða aldrei lógísk,
þau verða alltaf svolítið barnaleg,
ekkert endilega í vondri merkingu.
Ég hef meiri áhyggjur af því hversu
lítill metnaður liggur að baki mörg-
um leiksýningum. Þetta á við um
„Leikarar eru auðvitað leikarar og
geta sýnt manni kurteisi. En maður
þarf ekkert að vera ofúrnæmur til
að finna það að þeir eru ekkert
endilega sáttir við mann. Og þegar
ég les viðtöl við leikara sem segjast
geta tekið gagnrýni svo framarlega
sem hún er sanngjörn, þá langar
mig alltaf til að vita: Hvað meina
þeir? Því neikvæð umfjöllun, eftir
því sem ég best veit, er aldrei sann-
gjörn í augum meirihluta leikara.
Ég vil ekki tjá mig um aðra gagn-
rýnendur og sjálf tel ég að ég hafi
yfirleitt reynt að vera heiðarleg. Og
að taka einhverja leikara fýrir —
það sver ég af mér fullkomlega.“
Jóhanna veit ekki hvort henni á
að finnast það sniðugt eða hlægi-
legt, en skömmu eftir að hún hætti
að skrifa leikdóma, þá komu
nokkrar greinar frá leikhúsunum
þar sem kvartað var undan því að
allt í einu væri horfin þessi vandaða
skrifa með þessum hætti um iðnað
eða sjávarútveg.“
Viðbrögð listamanna
eru alarei lógísk
Jóhanna Kristjónsdóttir skrif-
aði gagnrýni í Morgunblaðið í níu
ár.
„Ég tók starfið mjög hátíðlega
alla tíð. Mér fannst nauðsynlegt að
undirbúa mig, jafnvel þó að það sé
ekki hægt að vænta þess að dag-
blaðaumfjöllun geti verið fullkom-
lega fagleg úttekt í orðsins fyllstu
merkingu. Mér fannst að það lægi
það mikil vinna að baki hverri sýn-
ingu að allir hlytu að verðskulda
það að maður gerði það sem maður
gæti. Ég las alltaf leikritin áður en
ég fór að sjá sýningar. Ég fór yfir-
leitt á generalprufu ef ég gat og síð-
an á frumsýningu. Ég var einu sinni
gift leikritahöfundi og ég hafði
kynnst leikhúsvinnu og leikhús-
fólki og gerði mér alveg grein fýrir
því heilmikla sálarstríði sem því
fylgir að koma sýningu upp. Mér
fannst að það þyrfti að sýna því
fyllstu virðingu."
Jóhanna segir ekki hægt að al-
hæfa um viðmót sem hún mætti frá
leikhúsfólki. „En ég verð að viður-
kenna það að mér brá mjög fljótt í
brún vegna viðbragða ýmissa leik-
húsmanna við mínum skrifum
vegna þess að þau voru ekki alltaf
jákvæð. Ég lít svo á að góð leikhús-
gagnrýni getur verið mjög „nei-
kvæð“ og öfugt. Yfirhlaðinn dómur
og oflofuð leiksýning er ekkert
endilega leikhúsinu til ffamdráttar.
Það sem mér fannst skipta mestu
máli var að segja heiðarlega það
sem mér fannst út ffá því sem ég
þekkti til leikhúsvinnu. Og ég hefði
aldrei farið að skrifa um leikhús
nema af því að ég vissi dálítið um
vinnubrögð í leikhúsi og áttaði mig
á hlutverki leikstjóra í sýriingu og
alls konar tæknimanna. En ég verð
að viðurkenna það að ég fékk ekk-
ert sérstaklega hlýtt viðmót frá leik-
húsfólki, það var þó upp og ofan.
Það var til dæmis athyglisvert þegar
Martin Regal
„Það er örugglega
ekki eins erfitt að vera
gagnrýnandi og að
vera leikari — langt
þvífrá.“
bæði.stóru leikhúsin og aljt of mik-
ið um einhverjar miðlungssýning-
ar.“
Jóhanna segir marga leikhús-
menn hafa tekið sínum skrifum
vitsmunalega og man sérstaklega
eftir einum sem henni fannst ekki
þægilegt að hitta eftir að hafa skrif-
að um óskaplega vonda sýningu en
viðkomandi sýndi mikla kurteisi.
Lista
Tilraunir umfólk
Rauður
HáskölabIói
★ ★★★★
Ég velti því stundum fyrir mér
hversu vænt Krzysztof Ki-
eslowski finnst um allar persón-
urnar sem hann býr til. Stundum er
eins og hann sé að horfa á það köld-
um augum, líkt og gullfiska í gler-
búri; hvað það ber sig klaufalega að,
hvernig það glatar tækifærum,
hvernig það missir af lífinu eða
flanar í gegnum það af tómum mis-
skilningi.
En það er eins og hann sé á báð-
um áttum, og kannski er það einn
galdurinn við höfundarverk hans
hvernig dálítið kaldhæðinn mann-
hatari sem stendur álengdar kallast
á við annan höfund sem innst inni
þykir vænt um fólk og veikleika
þess. Vænst þykir honum sjálfsagt
um ungar konur, fíngerðar og tær-
ar — það þykist ég sjá í flestum
myndum hans — en er ekki líkt og
að í hvert skipti sem hann skoðar
persónu vandlega dragi hann smátt
og smátt fram eitthvað í fari hennar
sem honum sjálfum getur þótt
vænt um?
Þannig er dálítið eins og hann
eigi í sífelldum samningaviðræðum
við lífið og á endanum sé það hann
sem slái af kröfunum, geri mála-
miðlanir.
Allar myndir Kieslowskis — Boð-
orðin tíu, Tvöfalt líf Veróníku, Blár,
Hvítur, Rauður— eru að vissu leyti
eins og tilraunir, tilraunir um fólk.
Hann setur fram persónur, byrjar á
að teikna þær veikum dráttum sem
stundum verða greinilegri þegar á
líður, stundum daufari svo þeir
sjást varla. Hann hreyfir persón-
urnar ögn til, lætur líf þeirra snert-
ast, oft ekki nema rétt svo; persón-
ur sem eru staddar í sömu borg eða
þá í einhverri allt annarri borg gætu
breytt lífi hvor annarrar, við sjáum
það svo greinilega sitjandi í bíó-
salnum, en svo líkt og hugsar Ki-
eslowski sig um og fær þá niður-
stöðu að þær eigi aldrei að fá að
hittast.
Eða réttar sagt: sumir hittast,
aðrir farast á mis. Stundum bera
þessir fundir með sér hamingju, og
fundirnir sem aldrei verða bera
með sér óhamingju — eða ham-
ingju sem aldrei verður.
Rauður er snilldarverk; mynd
eftir djúpvitran meistara sem
manni finnst líkt og kunni allt.
Hann kann að segja sögur sem eng-
inn annar kann að segja, fúllar af
skringilega hversdagslegri dulúð.
Hann finnur myndir sem maður
hefur aldrei séð áður og sem mann
hafði ekki órað að væru til. Hann
fullyrðir ekki, heldur gefur í skyn:
Alls staðar sér maður einhver smá-
atriði, litlar hreyfingar, augnagotur,
smámyndir sem maður kannski
skilur ekki fýrr en þræðirnir renna
saman í lokin — og þá máski ekki
nema til hálfs.
Úti í myrkri salarins íýlgist mað-
ur með, hálfþartinn undrandi yfir
því hvað mannlífið er í senn erfitt,
dapurlegt og fallegt; yfir því að vera
leiddur inn í heim sem maður vissi
ekki að væri til en er samt svo
kunnuglegur. Maður vill fara aftur
— til að athuga hvort maður hafi
séð rétt.
- Egill Helgason
Rauður er snilldarverk, mynd
eftir djúpvitran meistara sem
manni finnst líkt og kunni allt.
Frumherjans kraftur í
gegnum skín
2001
Frygð
íslensk „neðanjarðartónlist“ hef-
ur átt frekar erfitt uppdráttar hin
síðari ár. Tónleikar hafa verið
strjálir og plötusala dræm. Af skilj-
anlegum ástæðum hafa hljómsveit-
ir yfirleitt ekki lagt í mikla útgerð í
tónleikahaldi og upptökum enda
eftir litlu fé að slægjast á þeim vett-
vangi. Þeir piltar í 2001 láta slíkt
ástand sig þó litlu varða. Eftir að
hafa starfað í heila fjóra daga drifu
drengirnir sig í hljóðver og hljóð-
rituðu fjögur lög með aðstoð upp-
tökustjórans nafntogaða ívars
Ragnarssonar. Útkoman verður
að teljast ótrúlega sannfærandi
þrátt fýrir það hve aðdragandinn
var skammur. Meðlimir 2001 eru
eins og gefur að skilja ekki allsendis
nýir í hettunni. Meðlimir sveitar-
innar hafa getið sér frækinn orðstír
sem meðlimir í sveitum á borð við
Púffl og SSSpan sem voru báðar
með efniiegri sveitum. Eins hefur
2001 öðlast sterkan sess í íslensku
rokklífi með Qölmörgum tónleik-