Helgarpósturinn - 23.11.1995, Page 11

F1MIVTTUDAGUR 23. NÓVEMBER1995
Er œtlunin að jafna vœgi atkvœða?
„í Framsóknarflokknum virðisthins vegarhafa orð-
ið talsverð hugarfarsbreyting á allra sfðustu árum,
sem meðal annars hefurbirst f málflutningi nokk-
urrayngri þingmanna flokksins. “
Ojafnt vægi atkvæða við
kosningar til Alþingis er
eitt af eilífðarmálum íslenskra
stjórnmála. Frá því á fyrstu
áratugum þessarar aldar hefur
verið haldið á loft kröfunni um
að allir landsmenn sætu við
Stjórnmál
sama borð hvað atkvæðavægi
varðar og af og til hafa átt sér
stað einhverjar leiðréttingar í
þeim efnum. Enn vantar þó
mikið upp á að fullur jöfnuður
hafi náðst á þessu sviði. Við al-
þingiskosningarnar í vor voru
þannig t.d. 1.266,8 atkvæði á
bak við hvern þingmann Vest-
fjarðakjördæmis miðað við
kjörskrá, á meðan 4.083,3 at-
kvæði voru á bak við hvern
þingmann í Reykjavík. At-
kvæði kjósanda á Vestfjörðum
hafði þannig meira en þrefalt
vægi á við atkvæði kjósanda í
Reykjavík.
Kjósendur í Reykjaneskjör-
dæmi eru í svipaðri stöðu og
Reykvíkingar en þó væri veru-
leg einföldun að halda því
fram, eins og stundum heyrist,
að í þessu náli stönguðust
bara á hagsmunir íbúa suð-
vesturhornsins og lands-
byggðarinnar, því vægi at-
kvæða milli hinna einstöku
landsbyggðarkjördæma er af-
ar misjafnt. Þannig voru Vest-
firðingar til dæmis með tvöfalt
vægi á við Sunnlendinga í síð-
ustu alþingiskosningum og
íbúar Norðurlandskjördæmis
vestra með tvöfalt vægi á við
íbúa Norðurlands eystra.
Skiptir jöfnun
atkvæðavægis máli?
Núverandi misvægi atkvæða
er með öllu óþolandi. Réttur-
inn til að kjósa fulltrúa á lög-
gjafarsamkomu þjóðarinnar er
meðal mikilvægustu grund-
vallarreglna í lýðræðissamfé-
lagi og það gengur þvert gegn
öllum hugmyndum um mann-
réttindi að menn njóti mis-
jafnrar stöðu í því efni. Ég
hygg að flestir geti verið sam-
mála um að misvægi atkvæða,
sem byggist á atriðum á borð
við atvinnu, efnahag, kynferði
eða kynþætti, væri skýlaust
brot gegn jafnræði borgar-
anna. Sama á auðvitað við um
mismunun, sem byggð er á bú-
setu.
Nú orðið verða fáir til að
andmæla þessum rökum. Þeir,
sem á undanförnum árum hafa
staðið gegn jöfnun atkvæðis-
réttar, hafa byggt málflutning
sinn á öðrum sjónarmiðum.
Algengasta röksemdin er sú,
að íbúar suðvesturhornsins
njóti búsetu sinnar með ýms-
um hætti, svo sem með ná-
lægð við helstu stjórnsýslu-
stofnanir og þjónustuaðila,
verðlag sé almennt lægra en
úti á landsbyggðinni. sam-
göngur betri og félags- og
menningarlíf fjölbreyttara. Því
er haldið fram, að réttlátt sé
og eðlilegt að vega upp mis-
munun í þessum efnum með
mismunandi vægi atkvæða.
Það er ekki ætlun mín á
þessum vettvangi að taka þátt
í einhverri þrætu um það,
hvar á landinu sé best að búa.
Um það verða menn víst seint
sammála og niðurstaðan hlýt-
ur að miklu leyti að byggjast á
einstaklingsbundnu mati. Að-
alatriði málsins er, að með
framangreindri röksemda-
færslu eru menn að bera sam-
an fullkomlega ósambærilega
hluti. Annars vegar er um að
ræða mannréttindi og hins
vegar lífskjör og almennar að-
stæður manna í lífinu. Engin
rök eru fyrir því að vega upp
mismunandi lífskjör með mis-
munandi mannréttindum, og
mat í þeim efnum væri líka
gersamlega óframkvæman-
legt. Og ef farið væri út í slíkt
mat þá er ljóst, að taka þyrfti
tillit til margra annarra þátta
en búsetu. Vilji menn beita
einhverjum sérstökum að-
gerðum til að jafna lífskjör
fólksins í landinu er því eðli-
legra og líklegra til árangurs
að fara einhverja aðra leið en
að láta atkvæði vega misþungt
eftir landshlutum.
Mikilvægt að
falla ekki á tíma
Síðasta ríkisstjórn setti sér í
upphafi það markmið, að jafna
vægi atkvæða. Undir lok kjör-
tímabilsins var farið út í smá-
vægilega leiðréttingu, sem var
að vísu skref í rétta átt en þó
allsendis ófullnægjandi. Nú-
verandi stjórnarflokkar lýstu
einnig yfir vilja sínum til breyt-
inga í stefnuyfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar frá 21. apríl í
vor: „... að endurskoða kosn-
ingalöggjöfina með það fyrir
augum að hún verði einfaldari
og tryggi jafnara vægi atkvæða
milli kjördæma.11 Full ástæða
er til að fagna þessu ákvæði,
þótt vissulega hefði mátt
kveða fastar að orði. Það er
sérstaklega ánægjulegt að rík-
isstjórn sem Framsóknarflokk-
urinn á aðild að skuli setja sér
markmið af þessu tagi, en sá
flokkur hefur í gegnum tíðina
verið helsti Þrándur í Götu
leiðréttinga á atkvæðamisvæg-
inu. Á þeim bæ virðist hins
vegar hafa orðið talsverð hug-
arfarsbreyting á allra síðustu
árum, sem meðal annars hefur
birst í málflutningi nokkurra
yngri þingmanna flokksins. Má
þar til dæmis nefna Siv Frið-
leifsdóttur, Ólaf Öm Haralds-
son og Finn Ingólfsson.
Þessi breyttu viðhorf í Fram-
sóknarflokknum vekja vonir
um, að hugsanlega séu að
skapast pólitískar aðstæður til
að ná breiðri samstöðu um
jöfnun atkvæðisréttarins. Mik-
ilvægt er að þetta tækifæri
verði nýtt vel og tíminn til
næstu kosninga notaður til að
vinna að nauðsynlegum breyt-
ingum. Þar verða menn að
gæta sín á að falla á tíma, eins
og virðist hafa gerst á síðasta
kjörtímabili. Ef stjórnarflokk-
arnir hafa raunverulegan
áhuga á því að ná markmiðum
sínum í sambandi við endur-
skoðun kosningalöggjafarinn-
ar veitir þeim ekki af því að
hefja vinnuna strax.
Höfundur er laganemi.
Einn lítill skandall
Þá er hann loksins fallinn,
dómurinn yfir Georgíu-
mönnunum sem hafa setið
inni frá því í sumar fyrir
meinta nauðgun um borð í Atl-
antic Princess. Ég þarf varla
að rekja málavexti nákvæm-
lega hér, en annar var sýknað-
ur og hinn sakfelldur, ekki fyr-
Punktar
Karl Th.
Birgisson
ir nauðgun, heldur fyrir að
notfæra sér ástand konunnar
sem kærði.
Þetta mál allt er skandall.
Ein niðurstaða þess er að sak-
laus maður hefur setið í þrjá
og hálfan mánuð í fangelsi.
Það er nógu slæmt. Hin niður-
staðan er að maðurinn, sem
var sakfelldur fyrir „misnotk-
un“, sat í gæzluvarðhaldi leng-
ur en hann hefði setið í fang-
elsi fyrir brotið, hefði verið
dæmt strax.
Það vill þannig til að ég
þekki ágætlega þennan tækni-
lega mun á nauðgun og „mis-
notkun". Fyrir nokkrum árum
fór nefnilega maður í meið-
yrðamál við mig fyrir að nota
orðið „nauðgun" í staðinn fyr-
ir „misnotkun" í frétt um mál
hans, en sá hafði nauðgað
konu sem var meðvitundar-
laus af áfengisdrykkju. í mín-
um huga — og líklega flestra
annarra — er enginn munur á
þessu tvennu, en lögin segja
annað. „Hann fór upp á sof-
andi kvenmann,“ sagði lög-
maður þessa manns á sínum
tíma og þótti fyndið.
Þessi maður — eins og Ge-
orgíumaðurinn núna — fékk
sex mánaða fangelsi. í praxís
þýddi það, af því að hann var
ekki á sakaskrá, að hann var
látinn afplána þrjá. Nú er svo
sem hægt að ímynda sér að
aðrar reglur gildi um Georgíu-
menn en íslendinga, en miðað
við venjur í íslenzku réttar-
kerfi er Georgíumaðurinn bú-
inn að sitja inni lengur en brot
hans segir til um.
Það er hægt að hafa þá
skoðun, að það sé allt of væg-
ur dómur, en það er allt annað
mál. Á eitt yfir alla að ganga
eða hljóta útlendingar sér-
staka og harkalegri meðferð
en íslendingar?
Setjum svo, að hér hefðu ís-
lendingar verið að verki.
Hefðu þeir verið látnir sitja
inni í hálfan fjórða mánuð áð-
ur en dómur var kveðinn upp?
Það er óhugsandi. Beinlínis
óhugsandi og hefur ekki gerzt
mér vitanlega.
Eða ögn öðruvísi dæmi:
ógæfukona kærir íslenzkan
sjómann í Cuxhaven fyrir
nauðgun. Hann er settur í
gæzluvarðhald og haldið þar í
fimmtán vikur áður en hann er
sýknaður af ákærunni. Getið
þið ímyndað ykkur lætin sem
hefðu orðið hér heima? Fyrst
út af gæzluvarðhaldinu (ætt-
ingjar hefðu látið sendiráðið
hamast í málinu) og svo enn
frekar þegar sýknað var. Það
hafa orðið milliríkjakrísur af
minna tilefni.
En ekki í þessu tilfelli. Það
er alltaf töluvert auðveldara
að níðast á einhverjum skítug-
um útiendingum en okkur
„Pað hafa áðurkomið unáarlegir áómar seint og illa frá héraðsáómurunum í
Hafnarfirði. En íþessu tilfelli erekki þeim einum um að kenna. “
sjálfum, ekki sízt þegar í hlut
eiga tötraklæddir hálf-Rússar
á ryðguðum ólánsdalli. Það
truflar fólk ekki og hverjum er
svosum ekki sama?
Það hafa áður komið undar-
legir dómar seint og illa frá
héraðsdómurunum í Hafnar-
firði. En í þessu tilfelli er ekki
þeim einum um að kenna; lög-
reglan heimtaði gæzluvarð-
haldið og dómari féllst á kröf-
una. Þess vegna er íslenzkt
réttarkerfi í heild ábyrgt. Það
á ekki nema eina einkunn
skilda fyrir þessa frammi-
stöðu: Ojbara. Og aftur oj-
bara.
w
A uppleið
Ólafur Ólafsson landlæknir
Sýnir loksins fram á að hon-
um er meira umhugað um
sjúklinga en álit einhverra
læknanefnda í kerfinu. Aldr-
ei of seint.
Þórarinn Eldjárn
rithöfundur
Enginn annar hefði nennt að
lemja á menntamálaráðu-
neytinu fyrir að leyfa honum
ekki að sjá skýrslu sem fyrir
löngu er orðin opinber.
Hrafn Gunnlaugsson
rithöfundur
Af hverju reynir maðurinn
ekki fyrir sér sem eftir-
herma?
Á niðurleið
Davíð Oddsson
forsætisráðherra
Hann hefði átt möguleika í
forsetann ef 35 prósent at-
kvæða dygðu. Hann fær
aldrei hreinan meirihluta.
Bogl Nilsson
rannsóknarlögreglustjóri
Lætur halda mönnum í varð-
haldi vikum saman og biðst
svo ekki einu sini afsökunar.
Dóni.
Halldór Ásgrímsson, for-
maður Framsóknarflokks-
ins
Aldrei fleiri atvinnulausir en
hálfu ári eftir að Framsókn
fór í stjórn. Hvar eru nú
„2.000 störf á ári“?