Helgarpósturinn - 18.04.1996, Blaðsíða 10

10
FIMMTUDAGUR18. APRiL 1996

HELGARPÓSTURINN
Útgefandi: Miðill hf.
Framkvæmdastjóri: Þorbjörn Tjörvi Stefánsson
Ritstjóri: Stefán Hrafn Hagalín
Ritstjórnarfulltrúi: Guðrún Kristjánsdóttir
Setning og umbrot: Helgarpósturinn
Filmuvinnsia og prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Bessastaðasukkið
Þá hafa þau undur og stórmerki gerst, að hið magnaða fjár-
málasukk við framkvæmdirnar á Bessastöðum hefur verið
staðfest af hálfu hins opinbera. En staðfesting sukksins ein og sér
dugir engan veginn til því allar viðhlítandi skýringar skortir. Engar
skýringar hafa fyrir jjað fyrsta komið fram á þeirri óhæfu, að
kostnaður við framkvæmdir sem áttu að kosta um 240 milljónir
króna er kominn upp í heilar 650 milljónir og er nú áætlað að
heildarkostnaðurinn endi í einum milljarði. Miðað við það sem á
undan hefur gengið er engin ástæða til að halda að áætlun um
heildarkostnað við verklok eftir tvö ár standist. Og skýringar á
óhófseyðslunni fyrirfinnast ekki. Afhverju? Einfaldlega vegna
þess, að aldrei hefur nein raunhæf kostnaðaráætlun verið gerð.
Það var bara ákveðið að endurreisa mannvirki á Bessastöðum og
síðan hafist handa. íslenska aðferðin í sinni ömurlegustu mynd.
• •
011 þau ár sem framkvæmdir hafa staðið yfir að Bessastöðum
hafa umsjónarmenn þeirra haft opið tækifæri til að endur-
skoða fyrri áætlanir sínar á sómasamlegan hátt og gera nýjar.
Framkvæmdakostnaður hefur af og til verið gagnrýndur harkalega
og fjölmiðlar lagt þar sitt af mörkum, en stjórnvöld og fram-
kvæmdanefndin borið ýmsu við. Lengi vel var því til dæmis haldið
fram, að fornleifarannsóknir hefðu reynst mun meiri og dýrari en
gert var ráð fyrir. í svari forsætisráðherra við fyrirspurn frá Ágústi
Einarssyni kemur hinsvegar í Ijós að kostnaður við umræddar
rannsóknir er litlu meiri en kostnaður við ráðgjöf og hönnun arki-
tekta. Raunar sýnist kostnaður sem skrifaður er á hönnun, ráðgjöf
og eftirlit vera með ólíkindum. Það er synd og skömm að einhver
hluti þessa eftirlitskostnaðar hafi ekki verið látinn renna í eftirlit
með óráðsíunni...
Þegar kostnaður við að endurreisa gamlar byggingar hefur farið
upp úr öllu valdi er afsökunin í flestum tilfellum sú, að ógerlegt
sé að áætla með nokkurri vissu kostnað við slík verk fyrirfram.
Það sé ekki fyrren á framkvæmdatímanum sem komi í Ijós hversu
umfangsmiklar endurbæturnar þurfa að vera. Þetta var meðal ann-
ars notað til að afsaka gífurlegan umframkostnað við endurbygg-
ingu gamla frystihússins við Tjörnina er það var gert að Listasafni
íslands. íslendingar sýnast semsagt gjörsamlega ófærir um að
reikna út kostnað við endurbyggingu húsa. Þetta virðast þó aðrar
þjóðir reikna út með góðum árangri, til dæmis Danir. En þeir eru
náttúrlega bara Danir... Veltum því fyrir okkur, að einstaklingar
sem ráðast í það að gera upp sín hús fara einfaldlega ekki út í
meiri framkvæmdir en þeir hafa efni á. Slíkt gildir afturámóti ekki
um hið opinbera sem brennir skattpeningana ánþess að blikka
auga. Ánþess að blikka auga.
Taki einhver mark á því að ekki sé hægt að reikna fyrirfram
kostnað við endurreisn mannvirkja mætti þó ætla að flestir
væru sammála um, að hægt sé að sjá fyrir með nokkurri vissu
hvað nýbyggingar kosta. Þetta á þó heldur ekki við hér á landi.
Flugstöð Leifs Eiríkssonar fór þannig langt framúr öllum kostnað-
aráætlunum og þar voru gerð mistök á mistök ofan sem ekki nokk-
ur lifandi sála bar ábyrgð á. Bygging Perlunnar fór svo langt fram
úr öllum áætlunum um kostnað að engu tali tekur. Það var reynt
að afsaka Perlusukkið með því að við hefðum ekki byggt svona hús
áður! Sundlaugin í Árbæjarhverfi kostaði tugi milljóna umfram all-
ar áætlanir. Það hefur sennilega verið vegna þess að ekki hafði áð-
ur verið byggð sundlaug í Árbæ, bara í öðrum hverfum borgarinn-
ar. Ófá milljónahundruðin fór síðan Ráðhúsið fram út áætlun,
enda hafði aldrei áður verið byggt ráðhús í Reykjavík - hvað þá í
Tjörninni.
Allt ber þetta að sama brunni: Framkvæmdaglaðir stjórnmála-
menn ákveða að ráðast í stórframkvæmdir fyrir almannafé —
oft og tíðum til að reisa sjálfum sér skammarleg minnismerki — og
bregðast gjörsamlega því hlutverki, að sjá um að kostnaður sé inn-
an eðlilegra marka. Verði vart við mikla og almenna óánægju
skattaborgara vegna óráðsíunnar eru þeir sem taldir eru ábyrgir
fyrir framkvæmdunum sjálfir látnir gera skýrslu til að útskýra um-
frameyðsluna og niðurstaðan er jafnan sú að þeir hafi í engu
brugðist heldur hafi verið um ófyrirséð tilvik að ræða. Enginn ber
ábyrgð því það er ekki lenska hér á landi að neinn sé látinn bera
ábyrgð á mistökum ef þau eru nógu stór og nógu dýr. Sendill sem
eyðileggur bíl fyrirtækisins í glannaakstri er rekinn. Alveg einsog
þúsundkallaskuldarar eru keyrðir í gjaldþrot meðan miiljónatuga-
skuldarar eru teknir inní bankastjórnina. Stjórnmálamenn, hönn-
uðir og nefndakóngar sem eyða og sóa langt umfram það sem eðli-
legt má teljast eru sæmdir í það minnsta riddarakrossi fálkaorð-
unnar — en þó oftar stórriddarakrossi. Hvílík þjóð...
Stefán Hrafn Hagalín
Helgarpósturinn
Borgartúni 27, 105 Reykjavik
Sími: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Netfang: hp@centrum.is
Bein númer: Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2311,
fréttaskotiö: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241,
dreifing: 552-4999.
Áskrift kostar kr. 800 á mánuði efgreitt er með
greiðslukorti, en annars kr. 900.
Fegurðarsamkeppni um forseta?
Um heim allan njóta þjóð-
höfðingjar, konungar,
drottningar og kjörnir forset-
ar, mikillar virðingar alls þorra
manna. Þeir einstaklingar, sem
bera þessa titla og njóta lífs-
þæginda í skjóli þeirra, eru
nánast sveipaðir einhvers kon-
ar helgiljóma.
Persónurnar hafa verið göfg-
aðar og almenningur verður
hugsunarlaust uppfullur aðdá-
unar á þessu helga, „ósnertan-
lega“ fólki. Þessi lýsing á við á
vorum tímum, en er þó einkum
byggð á gömlum arfi frá þeirri
tíð, er svokallaðir þjóðhöfð-
ingjar voru raunverulegir leið-
togar, en ekki puntudúkkur.
Hérlendis er forsetinn í þess-
um helga bás. Stærstur hluti
þessarar þumbaralegu þjóðar
lítur með þvílíkri glýju í augun-
um á frú Vigdísi Finnbogadótt-
ur, forseta vorn, að ekki má
halla orði á hana og embættis-
færslu hennar. Á einu augna-
bliki breyttist Vigdís úr fyrr-
verandi kennara og leikhús-
stjóra og glaðlegri konu, sem
naut þess að njóta menningar,
í fjarlægan, dýrkaðan forseta,
tákn. Þetta gerðist af sjálfu sér.
En í embætti ávann hún sér
verðskuldaða virðingu. Ekki
sakaði, að hún er kona. HPósk-
ar henni innilega til hamingju
með afmælið síðastliðinn
mánudag og væntanlegt frelsi.
Eitt af því, sem Vigdís hefur
lært eru tökin á fjölmiðlunum
án þess að hleypa þeim inn.
Henni hefur tekizt að halda
áhuga fjölmiðlanna allan feril
sinn og umfjöllun um hana og
embættið er yfirleitt jákvæð.
Enginn forseti í rösklega hálfr-
ar aldar sögu lýðveldisins hef-
ur verið jafndælt viðfangsefni
fjölmiðlanna. Nákvæmlega hef-
ur verið greint frá fréttatil-
kynningum skrifstofu hennar.
Fréttamenn hafa elt hana á
röndum, sjónvarpsmenn tekið
myndir af frú Vigdísi við uppá-
haldsiðju sína: brosandi, sitj-
andi á hnjánum með glaðleg
börn allt í kringum sig, í þann
mund að stinga urt í jörðu. Vig-
dís hefur útgeislun sem hefur
skilað sér í fjölmiðlum um all-
an heim.
Ég minnist þess, að forveri
hennar, doktor Kristján Eld-
járn, vann embættisverk sín
með öllu hljóðara hætti. Hann
ávann sér virðingu íslenzku
þjóðarinnar með sínum hæg-
læta stíl, og vel að merkja í
mun rólegra fjölmiðlaumhverfi
en Vigdís. Hún er nútímakona,
sem hefur nýtt sér afl fjölmiðl-
anna. Hræringar í íslenzkum
fjölmiðlaheimi og jafnréttis-
barátta kvenna verða mikil-
vægar vörður í skýrgreining-
um sagnfræðinga og félagsvís-
indamanna á forsetatíð frú Vig-
dísar.
Hvað er „við hæfi“?
Sáralítið hefur borið á gagn-
rýni eða umfjöllun í fjölmiðlum
um efni, er varða forsetann,
sem ekki hefur þótt „við hæfi“
að ræða opinberlega. Þó má
nefna fjárlagaframúrkeyrslu
embættisins og athugasemdir
Ríkisendurskoðunar, gagnrýni
á meint mannréttindaummæli í
Kínaferð og fleira. Eitt lítið og
skrýtið dæmi kemur þó upp í
huga minn, þriggja ára gamalt,
að mig minnir. I Pressunni sál-
ugu var fjallað um frú Vigdísi
Finnbogadóttur með öðrum
hætti en venjan var. Til dæmis
Fjölmiðlar
Halldór
Halldórsson
var fjallað um mataræði forset-
ans. í einu íhaldssamasta sam-
félagi þessa heimshluta þótti
þetta náttúrlega ótækt. Hverj-
um kom það við hvað forset-
inn borðaði? Þetta var kallað
ósmekkleg grein í sorpblaði og
slíkir fjölmiðlar ættu sko ekki
neitt gott skilið.
Þetta er tónninn í mörgum,
sem létu í Ijós skoðun á grein
Pressunnar. Ekki fer á milli
mála, að einhver ýtti við Scd-
ome Þorkelsdóttur, þáverandi
forseta Alþingis, sem greip til
þess óyndisúrræðis að mót-
mæla greininni með því að
segja upp áskrift Alþingis að
Pressunni, fyrir hönd allra
þingmanna lýðveldisins! Hér
var um að tefla hefndarráð-
stöfun enda þótt annað væri
látið í veðri vaka. Skítt með
frelsi fjölmiðlanna, voru skila-
boðin. Þarna hefði forsetinn
átt að skerast í leikinn. Hún
gerir sér væntanlega manna
bezt grein fyrir því, að hún er
opinber persóna og verður að
láta ýmislegt yfir sig ganga. Ef
ég þekki hana rétt er hún ekki
þeirrar gerðar að hún kæri sig
um að tiplað sé á tám, þegar
rætt er um hana og forseta-
embættið.
Það er reyndar svolítið
kostulegt, að fastur liður í síð-
degisþætti Rásar 2 er að segja
fréttir af kóngafólki og öðru
frægu fólki úti í heimi. Á mánu-
daginn fengum við til að
mynda gleðifréttir frá Kaup-
mannahöfn um, að Margrét
Þórhildur, Danadrottning,
væri búin að ná sér eftir rúm-
legu af völdum ofnæmis! Hvers
vegna eru íslenzkir þáttar-
stjórnendur ekki jafnforvitnir
um forseta íslands? Eða má
bara slúðra um útlendinga?
Hvem var Davíð
að gagnrýna?
Að mínu mati hefur Vigdís
Finnbogadóttur verið góður
forseti. Henni tókst að gera
embættið sjáanlegt og efldi
stöðu þess út á við. Hún náði
„Við skulum vona, að væntanleg kosningabarátta
marki þau tímamót að fjallað verði um raunverulegar
skoðanir á raunverulegum málum, og frambjóðendur
þori að hafa skoðanir. íslendingar gera nefnilega þrátt
fyrir allt kröfur til forsetaembættisins. Þess vegna
verða fjölmiðlarnir að spyrja frambjóðendur spjörun-
um úr, ekkert síður en aðra sem bjóða sig fram til
starfa í þágu almennings. Að öðrum kosti verður þessi
kosningabarátta einber fegurðarsamkeppni.11
allvel til Iandsmanna og hún
reyndist duglegur ferðamaður.
Á erlendri grundu vakti hún at-
hygli sem persóna og efldi
þannig vitund erlendra þjóða
um litla ísland Q)ótt sumir hafi
kynnt hana sem forseta Finn-
lands!). Hún er myndarleg,
hnarreist kona með „norrænt"
yfirbragð. Hún „seldi“ ísland,
vakti athygli á þessu smáríki
okkar og var í þeim skilningi
öflugur kynningarfulltrúi ís-
lands. Það skyldi enginn van-
meta. Dæmi um „elegans" ís-
lenzka forsetans sást í Ríkis-
sjónvarpinu á sunnudagskvöld-
ið sem leið. Þá afhenti Vigdís
verðlaunin í Kontrapunkti, hin-
um bráðgóða norræna spurn-
ingaþætti um tónlist. Þar hélt
hún stutt og prýðilegt sam-
kenndarávarp um norræna
samvinnu og kraftaverk.
Forsetaembættið hefur
styrkzt í sessi þrátt fyrir tals-
verðan fórnarkostnað á tímum
atvinnuleysis og slakt aðhald
fjölmiðlanna.
Davíð Oddsson, forsætis-
ráðherra, sagði í margfrægu
viðtali við Morgunblaðið síð-
astliðinn sunnudag, að forseta-
embættið myndi hverfa úr
stjórnskipun Islands, ef farið
væri að líta á forsetann sem
eins konar farandsendiherra.
Ég hygg, að þetta sé nákvæm-
lega alrangt hjá forsætisráð-
herra. í þessu tilviki var for-
sætisráðherrann að gagnrýna
að minnsta kosti bein og óbein
ummæli tveggja frambjóðenda
til forseta. En um leið hlýtur
þessi gagnrýni að hafa beinzt
að sitjandi forseta. Farandhlut-
verk forsetans hefur aldrei ver-
ið meira en í tíð Vigdísar og
embættið aldrei öflugra. Sjálf
hefur Vigdís lagt áherzlu á það
hlutverk forseta íslands að
brúa bil milli þjóða og efla
kynni og samstarf. Orðið far-
andsendiherra er gott orð, en
ekki skammaryrði. Stjórnar-
skrárbundið hlutverk forseta
sem „öryggisventill" standur
óhaggað.
Við skulum vona, að væntan-
leg kosningabarátta marki þau
tímamót að fjallað verði um
raunverulegar skoðanir á
raunverulegum málum, og
frambjóðendur þori að hafa
skoðanir. íslendingar gera
nefnilega þrátt fyrir allt kröfur
til forsetaembættisins. Þess
vegna verða fjölmiðlarnir að
spyrja frambjóðendur spjörun-
um úr, ekkert síður en aðra
sem bjóða sig fram til starfa í
þágu almennings. Að öðrum
kosti verður þessi kosninga-
barátta einber fegurðarsam-
keppni.
Frá því Vigdís Finnbogadótt-
ir var kjörin forseti fyrsta sinni
hefur orðið gífurleg breyting á
íslenzkri fjölmiðlun. Næstu vik-
ur og mánuðir verða mikil
prófraun fyrir fjölmiðla á ís-
landi og spennandi að fylgjast
með hvernig til tekst.
Höfundur er blaðamaður og hefur
meistaragráðu í fjölmiðlafræðum.
Ummæli vikunnar aö þessu sinni
eru tekin upp úr hinni stórfróö-
legu bók Umhverfisréttur; vemdun
náttúru íslands eftir hinn víöáttugáf-
aöa lagaprófessor Gunnar G.
Schram. í þessu nýja riti er aö finna
heildaryfirlit um öll lög og reglur sem
hér á landi gilda um náttúruvernd og
verndun landsins og lífríkis þess
gegn mengun og öörum umhverfis-
spjöllum. Bókin hefur mikiö fræöslu-
gildi fyrir alla þá sem áhuga hafa á
umhverfismálum. Hún er hins vegar
þeim lesti búin aö hún virkar þung,
þurr og leiðinleg á venjulegt almúga-
fólk. Því miöur viröist essi þurra
fræöimannsafstaða tröllríöa flestum
þeim ritum sem langskólagengnir
prófessorar dæla úr skrifstofukitrum
sínum í fílaþeinsturninum sem viö
nefnum Háskóla Islands.
Eitt helsta vandamáliö í umhverfis-
vernd er aö umhverfiö er alþjóölegt,
en valdiö er bundiö landamærum og
því getur verndin reynst heldur tor-
sótt. í formála bókarinnar segir
Gunnar þannig: „Þaö er eitt af mikil-
vægustu verkefnum nútíöar og fram-
tíöar aö vernda landiö og lífríki þess
gegn mengun og öörum umhverfis-
spjöllum. Flestum er nú Ijósara en
áöur hve mikils viröi þau lífsgæöi
eru sem felast í óspilltu umhverfi,
hreinu lofti, tæru vatni og óheftum
samvistum við náttúruna í hennar
margbreytilegu rnynd."
Vatnsmengarar dregnir til ábyrgöar
Gunnar fer fróöum höndum um hug-
takið umhverfisrétt og markmið lag-
ana er aö finna í 1. grein laga um
náttúrurétt. Þar segir: „Tilgangur
þessara laga er aö stuöla aö sam-
skiptum manns og náttúru þannig
aö ekki spillist aö óþörfu líf eöa
land, né mengist sjór, vatn eöa and-
rúmsloft." Erfitt er aö sjá hvernig
ósköpunum eigi aö ná þessum
markmiöum. En til dæmis er hægt
aö sækja vatnsmengara til saka.
„löjuhöldur skal aö ööru leyti bæta
þaö tjón, sem hljótast kann af frá-
færslu óhreinindanna frá iöjuveri
hans.“ Og Gunnar segir: „f öllum
sérlögum sem á þessu sviöi gilda
eru áþekk refsiákvæöi. Er þar jafnan
um aö ræöa sektir, en einnig varð-
hald og fangelsi, ef sakir eru mikl-
ar.“
í bókinni er ennfremur aö finna fróö-
leg mengunarlög um álveriö í
Straumsvík þar sem vernd laganna
nær ekki yfir landbúnaö og garö-
yrkju. „Innan svæöisins ber ÍSAL
ábyrgö á öllu tjóni sem hlýst af gas-
tegundum og reyk frá verksmiðjunni,
gagnvart þeim er nú búa þar eöa
eiga þar eignir, svo og þeim er síðar
kunna aö öölast þar eignir fýrir fram-
sal frá þeim, aö svo miklu leyti ,
sem um núverandi not er að ræöa
eöa not í framtíöinni, önnur en bú-
skap og garöyrkju."
Alþjóöakerfiö hefur engin völd
Gunnar gerir hinu alþjóölega um-
hverfi góö skil, en þar er einnig
vandinn mestur. „í sáttmála Sam-
einuöu þjóöanna er hvergi kveöiö
beinlínis á um nauösyn þess aö
vernda umhverfiö, né er samtökun-
um eöa einstökum stofnunum innan
þeirra berum oröum faliö slíkt vald.
Hins vegar mælir sáttmálinn fyrir
um víötæka heimild stofnana Sam-
einuöu þjóöanna til ákvaröanatöku í
félgagsmálum, efnahagsmálum og
mannréttindamálum. Sem geta aö
einhverju leiti náð yfir umhverfis-
vernd."
Þaö er í raun synd aö Gunnar G.
Schram, þessi annars góöi penni og
eiturklári lærifaðir, skuli falla í þann
fúla pytt aö skrifa einkum og sér í
lagi fyrir fagmenn, því það þarf tölu-
vert átak fyrir leikmenn aö þræla
sér í gegnum bókina. En fróöleg er
smíöin. Þaö má hún eiga. -EBE