Alþýðublaðið - 09.06.1974, Blaðsíða 3

.
Eftir að hafa velkst um stund i
björgunarbáti á sjónum var
þeim bjargað um börð i annan
sildarbát, og siðan var haldið i
land. Þar beið útgerðarmaður-
inn eftir þeim með hressingu og
þurr föt. Hýrnaði heldur yfir
piltunum, þegar hann dró upp
tvær brennivinsflöskur til að
taka úr þeim hrollinn, og þarf
ekki að orðlengja það, að þeir
eyddu helginni i Vaglaskógi.
Seinna þetta sama sumar var
Sverrir að landa úr bát sinum i
Keflavik og var við lúguna. Ein-
hverra hluta vegna færði hann
sig frá lestarlúgunni einmitt i
þann mund þegar vörubillinn
bakkaði að bátnum. Skipti það
engum togum, að billinn stöðv-
aðist ekki á bryggjutrénu, held-
ur hélt viðstöðulaust áfram og
skall á dekkinu, einmitt þar
sem Sverrir hafði staðið andar-
taki fyrr.
t þriðja háskanum lenti
Sverrir skömmu seinna i r'óðri,
þegar verið var að leggja lin-
una. Dimmt var af nóttu, þegar
hann var á leið með linubala
framá, og var dálitil ylgja. Svo
hagaði tilábátnum, að lunningin
var fremur lág, og i veltingnum
gætti Sverrir sin ekki og rann
með balann útbyrðis. Hann
sleppti balanum strax, en
stakkurinn þandist út og hélt
honum á floti, en báturinn hvarf
úti myrkrið. Sverrir sá að ekk-
ert dugði annað en vera rólegur
og biða' þess, sem verða vildi, en
samt sagðist hann ekki hafa
getað varist þeirri hugsun, að
svona væru þá endalokin. í um
það bil stundarfjórðung flaut
Sverrir þarna bjargarlaus úti á
rúmsjó i náttmyrkri, en loksins
sá hann grilla i hann úti i
myrkrinu. 1 fyrstu varð enginn
um borð i bátnum var við hvarf
Sverris, en að lokum söknuðu þó
skipverjar balans, og einhver
mundi eftir að hafa séð hann
siðast i höndum Sverris. Og þar
sem Sverrir fannst ekki heldur
var snúið við að leita, en það var
ekki auðvelt þvi engir ljóskast-
arar voru um borð. En það sem
varð til þess, að þeir fundust
fljótandi á sjónum, Sverrir og
balinn, voru endurskinsmerki á
stakknum þess fyrrnefnda.
A meðan við röbbuðum þarna
i lúkarnum fór Halldór skip-
stjóri afturi brú, og þegar hér
var komið frásögnum kokksins
kallaði hann ofanaf dekki, að
hann skyldi stilla vekjaraklukk-
una á fimm. ,,Hann ætlar stutt”,
sagði stýrimaðurinn, „liklega
fer hann bara hérna suðurfyr-
ir”. — Þetta reyndist vera rétt
hjá stýrimanninum, enda hafði
ekki gengið rétt vel á Selvogs-
bankanum i vikunni áður og
eðlilegt að leita nú á önnur mið.
Klukkan glumdi rétt fyrir fimm
og kokkurinn snaraðist framúr
og fór afturá til að ræsa véla-
mennina og skipstjórann. „Ertu
búinn að fá þér kriu?” spurði
skipstjórinn, þegar hann kom
frami að fá sér morgunsopann.
Ég greip ekki strax þetta orða-
tiltæki, en siðar hugleiddi ég það
nokkrum sinnum, þegar ég upp-
götvaði, að það má nota yfir
svefnvenjur sjómanna á land-
róðrabátum yfirleitt. Þeir eru
einlægt að fá sér kriur, — eða
hænublund einsog við land-
krabbarnir segjum. Þetta kvöld
átti að róa uppúr miðnætti eins-
og venjulega, en þar sem brott-
frin dróst á langinn, flæddi und-
an bátnum, þvi hún er grunn
Grindavikurhöfn. Þá fékk
mannskapurinn sér kriu þar til
flæddi undir bátinn aftur.
Loksins var kastað lausu og
haldið i rennuna. Eins og allir
vita er innsiglingin i Grindavik-
urhöfn erfið og varla fyrir aðra
en þaulkunnuga að fara þar um.
Til vitnis um það eru ryðgaðir
bátsskrokkar á báðar hendur,
þegar útúr hafnarkjaftinum
kemur; Gjafar frá Vestmanna-
eyjum á aðra höndina, en Kópa-
nes á hina. Báðir nýlegir og
fallegir stálbátar þar til þá rak
þarna upp, og þeir velktust und-
an briminu og lömdu botninum i
stórgrýtið.
Það var klukkutima stim á
miðin, og áttin austur af suðri,
— tiu milur frá landi að þeim
stað þar sem byrjað var að
leggja, og lagt aðrar tiu milur,
beint af augum. Lina, sem land-
róðrabátur leggur, er nefnilega
ekkert smásmiði: landkröbbum
til glöggvunar á lengd hennar
má geta þess, að sé byrjað að
leggja hana á ytri höfninni i
Reykjavik næði hún alla leið
uppá Akranes.
Það er furðulegt ókunnugum
að horfa á linuna rekja sig við-
stöðulaust uppúr bölunum og
renna eftir linurennunni, eða
karlinum, eins og hún er stund-
um nefnd, þar sem þunginn á
béitunni slengir taumunum
þráðbeint uppi loftið þangað til
allt hverfur ofani sjóinn. Þannig
gengur lögnin fyrir sig i stifan
klukkutima, hver öngullinn hef-
ur sig á loft með sildarbitann
sinn, og það gengur kraftaverki
næst, að það skuli vera unnt að
leggja linuna þannig i balana,að
önglarnir krækist ekki i hana og
kippi henni með sér.
Þegar búið var að leggja lin-
una fengu menn sér kriu, nema
kokkurinn, sem átti baujuvakt-
ina, og áður en skipstjórinn
lagði sig ákvað hann, áð byrjað
skyldi að draga klukkan hálf ell-
efu. Þangað til voru fjórir og
hálfur timi.
Þegar ég kom uppá dekk aftur
var Sigurður stýrimaður búinn
að taka inn endabaujuna og
byrjaður að draga inn færið. Ég
kom mér fyrir með myndavél-
ina við lunninguna, tilbúinn að
mynda fyrsta fiskinn. Hann lét
ekki lengi biða eftir sér, eftir að
byrjað var að draga sjálfa lin-
una; fyrst glytti i eitthvað hvitt,
sem ógjörningur var að gera sér
grein fyrir hvað væri. Loks kom
þetta flykki uppá yfirborðið.
„Þetta er ýsubulla”, sagði Sig-
urður stýrimaður um leið og
hann færði gogginn i hana og
slengdi henni innbyrðis.
En linan var eftir sem áður
óráðin gáta, hvað hún ætti eftir
að draga uppúr djúpinu þennan
daginn vissi raunverulega
enginn, þótt þeir væru ekkert að
liggja á þvi sjómennirnir, eftir
að fyrstu metrarnir af linunni
höfðu hringað sig ofani balann,
að þeim litist ekki meira en svo
á aflabrögðin. Þeir fá slikt á til-
finninguna furðufljótt, piltarnir,
eftir að byrjað er að draga lin-
una. „Þetta er alveg dautt”,
sögðu þeir, „gott ef við fáum
þrjú eða fjögur tonn”.
„Þetta hefur verið bölvaður
reytingur undanfarið”, sagði
Halldór skipstjóri, þegar ég
kom uppi brú til hans þar sem
hann stóð i andófinu. „En fyrir
páska var smá glæta. Þá feng-
um við nokkrum sinnum þetta
sextán og sautján tonn i róðri.
En annars hafa alltaf verið
fjandans brælur eða ekkert
fiskiri, alla vertiðina, og við er-
um ekki komnir með nema 320
tonn, sem er helmingi minna en
á aliri vertiðinni i fyrra, fram til
fimmtánda maí”. Við aflaleys-
inu er ósköp litið hægt að gera,
nema þreifa sifellt fyrir sér og
reyna að leggja linuna þar sem
fiskurinn er. Það er lika stórt
atriði að nota góða beitu, og
beitan, sem þeir nota á Freyj-
unni kostar 50 þúsund krónur
tonnið. Góð sild er ekki gefin
þessi árin. Til þess að fá fyrir
beitunni verða þeir að fiska
rúmlega tonn, en svo mikilvægt
er að hafa góða beitu, að hún
þýðir oft allt að tveimur tonnum
meiri afli en léleg beita.
„Matur”, kallaði nú kokkurinn
um leið og han kom uppúr lúk-
arnum, kominn i stakk og klof-
stigvél. Eins og flestir aðrir um
borð gegndi hann tveimur
störfum, — hlutverki yfirmanns
og háseta. Á meðan hinir fóru
niður til skiptis og gæddu sér á
kjötbollunum hans var hann á
goggnum, eins og þeir kalla það.
Enginn sér hann nokkru sinni
borða matarbita frekar en (Ju
Laxness.
Dagurinn sniglaðist áfram
með svipuðum hraða og linan
var dregin uppúr sjónum og i
takt við skröltið i dráttarkarl-
inum. Fyrst um morguninn
hafði verið sléttur sjór, svo bát-
urinn hreyfðist varla, en uppúr
hádeginu fór hann að velta, og
það fór að verða erfitt fyrir land
krabba að athafna sig og fara
ferða sinna. En það var undra-
vert að fylgjast með sjómönn-
unum, — sjá hvernig þeir stigu
ölduna einsog umhugsunarlaust
og hölluðu sér á móti hreyfing-
um bátsins likt og þeir væru að
stiga framúr rúminu sinu á sól-
skinsdegi i landi.
Þeir skiptust á um að standa
með gogginn og innbyrða fisk-
inn, sem linan mjakaði uppúr
sjónum. Það voru ýsur, þorsk-
ar, löngur og keilur með mag-
ann standandi útum kjaftinn,
ein og ein lúða, fáeinir steinbit-
ar og stöku tindabykkja, sem
fleygt var i sjóinn jafnharðan
þar til ég bað þá blessaða að
hirða hana og gefa mér; tinda-
bykkja, steikt á sama hátt og
koli, er mesta hnossgæti. Litið
var um verulega stórar ýsur og
myndarlega golþorska, en þó
skutu þeir upp hausnum öðru
hverju, allt uppi tiu til fimmtán
kilóa fiskar, en stærsta langan
áiitu þeir, að væri um tuttugu
kiló, og hún var á lengd við Sig-
urð stýrimann, þegar hann lyfti
henni upp svo ég gæti myndað
hana áður en hún hvarf ofani
lestina.
Það tekur vanalega um niu
tima að draga linuna, miðað
við, að aflinn sé sæmilegur. En
þegar menn standa við borð-
stokkinn og horfi á linuna silast
upp, og hver taumurinn á eftir
öðrum kemur án þess að litið
hafi verið við beitunni, eða að-
eins þarablað hefur krækst á þá,
er freistandi að teygja sig i hjól-
ið, sem hefur stjórn á hraða
spilsins, og herða á þvi. Með þvi
móti styttist sá timi, sem menn
standa aðgerðarlausir i velt-
ingnum úti á hafi, og vinnst i
staðinn kannski klukkutima
hvild. i landi.
Heita mátti, að sjóndeildar-
hringurinn væri þakinn bátum,
litlum og stórum. Skipstjórarnir
styttu sér öðru hvoru stundir við
að ræða saman um radióið, en
samræðurnar voru heldur ein-
hæfar. „Það er steindautt, —
ekki kvikindi”, sögðu þeir. Or
austurátt sigldi togari inn á
milli netabátanna, og þegar
hann kom nær sáu menn, að
hann var breskur. Hann öslaði
framhjá, þungur i sjó og hvarf
aftur á milli netabátanna útvið
sjóndeildarhringinn i vesturátt.
Klukkan var langt gengin sjö
um kvöldið, þegar búið var að
draga linuna og blóðga aflann.
Það hafði tekið um klukkutima
skemmri tima að draga nú en
venjulega. „Þeta eru liklega
tæp fjögur tonn”, sögðu þeir og
létu það ekki koma sér á óvart.
Þarna var greinilega ekkert að
hafa, og næst yrði að reyna ann-
ars staðar i þeirri von að vinnan
beri árangur. Úr þessum túr fær
mannskapurinn lágmarkslaun,
eða tryggingu, eins og það er
kallað, — en útgerðin tap.
Stýrimaðurinn stóð vakt á
heimstiminu og stillti strikið
inná sjálfstýringuna. „Hvers
vegna ert þú sjómaður?” spurði
ég og bjóst við svari á þá leið, að
sjómennskan hafi heillað hann
frá barnæsku. En svarið var:
,,Ég get ekki fellt mig við að
vinna i timavinnu, — vaknað á
vissum timum og hætt að vinna
á vissum timum. Það á ekki við
mig. Svo er alltaf vonin i góðar
tekjur, og ég fann það greini-
lega fyrir nokkrum árum, þegar
ég var rúmt ár i landi, hvað sjó-
mannafrádráturinn lækkar
skattana mikið”. Vist er hægt
að hafa góðar tekjur á sjónum,
— en oft eru þær rýrar fyrir
mikla vinnu og litinn svefn.
Sverrir kokkur, sem hefur lent i
vélarbilun i Noregi, sagði ein-
hvern timann, þegar talið barst
að fiskverðinu, að sjómönnum
þar þætti alls ekki svo slæmt að
koma iland með fjögur tonn. Og
á rækjunni róa þeir stundum
ekki nema annanhvern dag,
þegar vel veiðist, til þess að
fylla ekki markaðinn og halda
verðinu þannig uppi.
Það leið ekki á löngu þar til
reykurinn frá fiskimjölsverk-
smiðjunni i Grindavik kom i
ljós, og smám saman spratt
þorpið uppúr landinu. Það voru
allmargir bátar komnir að, þeg-
ar við lögðumst að gömlu tré-
bryggjunni aftur, og með rökkr-
inu mundu ljósin taka að lýsa
upp þessa litlu borg á ný. Næst
var fyrir höndum að skipa upp
bjóðunum og taka önnur beitt i
staðinn; 52 talsins. Aflanum
þyrfti lika að landa, þótt litill
væri. Gengi þetta allt saman
fljótt fyrir sig var hugsanl. að
áhöfnin fengi þriggja tima svefn
þar til farið yrði i næsta róður,
einhvern timann uppúr mið-
nættinu. Spáin vr reyndar ekki
uppá hið besta, — hún hljóðaði
uppá suðaustanátt og rigningu,
svo kannski fengju þeir fridag.
Ef hann yrði ekki þvi hvassari
ætluðu þeir þó að reyna að fara
norðurfyrir Reykjanesskaga i
skjól og landa þá i Garðinum.
Þaðan er styttra heim til Kefla-
vikur, svo annað kvöld gætu
þeir kannski skroppið heim til
konunnar i kaffi á milli róðra.
En þetta þurfti skipstjórinn að
vega og meta. Mennirnir þurftu
að fá sitt og útgerðin getur ekki
tapað endalaust. Það eru lika
takmörk fyrir þvi, hvað má
bjóða mönnum og báti. — Sjó-
mannslifið er nefnilega ekki
eingöngu „ástir og ævintýr”
einsog einhver snjall náungi
komst að orði og var hrósað fyr-
ir, —liklega er minnst af sliku.
Það er meira um velting og
brælu, litinn fisk og mikla
vinnu.
Sunnudagur 9. júní 1974,
©