Alþýðublaðið - 12.11.1976, Blaðsíða 6

Föstudagur 12. nóvember 1976 blaSuS1
6 SJÖNARMIÐ
Fyrstu afskipti alþingis
af barnafræðslunni
Eitt er það mál, sem oft er
rætt manna á meðal. Þetta eru
skóiamálin. Þar sýnist sitt
hverjum, sem eðlilegt er, enda
snertir þetta mál hvern einasta
þegn, þótt i misjöfnum mæli sé.
Alþingi tslendinga er ein sú
stofnun, sem oft fjallar um
fræðslumálin. Þannig hefur það
verið árum saman.
Þgð var þó ekki fyrr en um
miðja siðustu öid að Alþingi tók
tit umfjöllunar barnafræðsluna.
Það var á árunum 1847,1853 og
1859 sem Alþingi fjallaði um
barnaskóla i Reykjavik.
Fyrstu frumvörpin
um barnafræðslu
Svo var það ekki fyrr en 1879
sem Alþingi tekur að ræða
barnafræðsluna til nokkurra
muna. A þessu þingi komu fram
tvö frumvörp um barnafræðslu,
annað flutt af Sighvati Arnasyni
1. þingmanni Rangæinga en hitt
af Jóni Jónssyni, 2. þingmanni
Skagfirðinga.
Frumvarp Sighvats var um
það, að prestum og söfnuðum
skyldi fyrirskipað að kenna
börnum að skrifa og reikna. Var
i frumvarpinu gert ráð fyrir, að
börn lærðu að minnsta kosti
samlagningu, frádrátt, marg-
földun og deilingu i heilum töl-
Frumvarp Jóns Jónssonar, til
laga um uppfræðing barna,
gekk enn lengra en hið fyrra, að
því er varðaði námskröfur.
Samkvæmt þvi áttubörn að læra
helztu atriði réttritunar, en
einnig landafræði og mannkyns-
sögu.
Þá kemur það atriði i frum-
varpi Jóns.aðprestar skuli hafa
eftirlit með námi barna, og
megi þeir taka börnin af heim-
ilunum, ef þau fái þar ekki
nægilega fræðslu, og koma þeim
fyrir til kennslu annars staðar á
kostnað húsbænda.
Samkvæmt frumvarpinu er
gert ráð fyrir að hreppsnefndir
og bæjarstjórnir skuli isamráöi
við sóknarprest, greiða fyrir-
fram úr sveitarsjóði gegn
endurgreiðslu frá hlutaðeigandi
húsfeðrum. Greiðslur þessar
vorufyrstog fremst fyrirbækur
og pappir.
Þá var i frumvarpinu ákvæði
um 100 krónu sekt fyrir brot á
lögunum.
Báðum þessum frumvörpum
var vlsað til nefndar. 1 henni
sátu þeir Bergur Thorberg,
Eirikur Kúld og Sighvatur
Árnason, sá er flutt hafði annað
frumvarpið.
Nefndin gerði nokkrar breyt-
ingar á frumvarpi Sighvats og
lagði það siðan fyrir Alþingi.
Var frumvarpið samþykkt 9.
janúar 1880.
Lög um uppfræðing
barna
i skrift og reikningi
Fræðslulögin frá 1880 ,,..lög
um uppfræðing barna i skrift og
rpikningi”, eru mjög athyglis-
verð. Þau eru verðugt um-
hugsunarefni fyrir okkur i dag,
og leiða hugann að þeim breyt-
ingum sem orðið hafa á lifshátt-
um og menningu þjóðarinnar á
einni öld.
Lögin frá 1880 eru þannig i
heild:
1. grein. Auk þeirrar upp-
fræðsluskyldu, sem prestar
hafa, skulu þeir sjá um, að öll
börn, sem til þess eru hæf að
áliti prests og meðhjálpara, læri
að skrifa og reikna.
2. grein. Reikningskennsla skal
að minnsta kosti ná yfir sam-
lagning, frádragning, marg-
földun og deiling i heilum tölum
og tugabrotum.
3: grein. Rita skal prestur i hús-
vitjunarbókina álit sitt um
kunnáttu hvers barns i skrift og
reikningi, sem og um hæfileg-
leika þess til bóknáms, og skal
prófastur á skoðunarferðum
sinum hafa nákvæmt eftirlit
með, að slikt sé gjört.
4. grein. Komist prestur að raun
um, að unglingar á einhverju
heimili njóti eigi fullnægjandi
uppfræðingar I þessu tilliti,
annaðhvort fyrir hirðuleysi eða
mótþróa húsbænda, ber honum i
sameiningu við hreppsnefndina
eða bæjarstjórnina, að gjöra
ráðstöfun til, að þeim verði, um
svo langan tima, sem með þarf,
komið fyrir á öðru heimili i
sókninni, eða fyrir utan hana,
þar sem þeir geta fengið hina
nauðsynlega tilsögn.
Kostnaðinn, sem af þessu
leiðir, eru foreldrar eða fóstur-
foreldrar skyldir að greiða, en
borga má hann fyrirfram úr
sveitarsjóði, og getur hrepps-
nefndin heimt hann endurgold-
inn af þeim, er uppfóstursskyld-
an hvilir á.
Kostnað þennan má taka lög-
taki. Fyrir börn, sem eru á
sveit, skal borga kostnaðinn úr
sveitarsjóði.
Hugmyndir um far-
kennslu
koma fram á Alþingi
Þegar frumvarpið var til
umræðu 1879 komu fram ýmsar
athyglisverðar hugmyndir.
Flestir þingmenn voru þeirrar
skoðunar að almenn undirstöðu-
fræðsla væri mjög léleg, eða
eins og einn þingmaðurinn orð-
aði það, „menntunarleysið er
hörmulegt og grátlegt.”
Á þessu þingi komu einnig
fram hugmyndir um
farkennslu. Þar segir einn þing-
maðurinn á þessa leið: „Hægast
virðist að visu, að koma sllkri
kennslu á á þann hátt, ef til þess
yrði með litlum kostnaði feng-
inn hentugur og vel hæfur mað-
ur, er færi um sveitina og veitti
börnum þá tilsögn, sem ætlast
er til i frumvarpinu.”
Þingmanuanefndin og
tiliögur hennar
A þinginu 1881 flutti Þorlákur
Guðmundsson, 1. þingmaður
Arnesinga tillögu til þings-
ályktunar um skipun þing-
mannanefndar til þess að
athuga ástandið i skólamálum
landsins að þvi er varðaði al-
þýðumenntun.
(------------------\
Tillagan var samþykkt og i
nefndina voru kosnir: Eirikur
Briem, Arnljótur Ölafsson, Jón
Ólafsson, Þorlákur Guðmunds-
son og Lárus Blöndal.
1 nefndarálitinu er lagt til að
settir verði á stofn ungmenna-
skólar eða alþýðuskólar fyrir
pilta og stúlkur, sem komin eru
yfir fermingu. Landinu skuli
skipt i 14 skólasvæði og fengi
hvert skólasvæði tiltekna upp-
hæð árlega úr landssjóði til að
standa undir rekstri skólanna.
A hinn bóginn taldi nefndin
ekki ráðlegt eða tiltækilegt að
veita fjárstyrk úr landssjóði til
barnakennslu þeirrar, sem þá
var lögboðin fyrir alla, eins og
segir I nefndarálitinu.
Þarna er fyrst og fremst átt
við lögin frá 1880, en einnig
konungstilskipun frá 1790, þar
sem prestum er bannað, að við-
lögðum sektum, að ferma
nokkurt barn, án leyfis biskups,
nema það sé nægilega læst á
bók.
Alit fræðslumálanefndarinnar
frá 1881 var siðan sent til lands-
höfðingja með þeim tilmælum,
að það yrði haft til hliðsjónar við
fjárveitingar til menntunar al-
þýðu.
um.
ÚR YMSUM ATTUM
Yfirborganir
atvinnuástand
1 gær þefur Þjóðviljinn það
eftir Haraldi Steinþórssyni hjá
BSRB að yfirborganir á al-
mennum vinnumarkaði virtust
hafa farið I vöxt að undanförnu
og mætti dæma það eftir þvi að
útborguð laun hafi, samkvæmt
fréttabréfi kjararannsóknar-
nefndar, hækkað mun meira en
launataxtar.
Blaðið skýrir ennfremur frá
þvi að Guðmundur J. Guö-
mundsson hafi nýlega látið svo
ummælt að yfirborganir hjá
Dagsbrún hafi færzt stórlega i
vöxt.
Samkvæmt áliti Haraldar
Steinþórssonar hafa minnstar
yfirborganir verið hjá launa-
lægsta fólkinu, svo sem i Sókn,
Iðju og Dagsbrún.
Það er álit kunnugra að fram-
kvæmdirnar við Sigöldu og
Kröflu hafi valdið helztu yfir-
borgunum, en einnig nefnir
Þjóðviljinn batnandi hag fyrir-
tækja. Blaðið spáir siðan hættu-
ástand þegar verkefnum lýkur
við stórvirkjanirnar og bendir á
að þá muni þeir menn, sem þar
hafa veriö stórlega yfirborg-
aðir, eiga i erfiðleikum með að
greiða skatta af hinum háu
launum.
Það er að sjálfsögðu rétt, að
miklar sveiflur á vinnumarkaði
eru ekki til góðs og það er ein-
mitt hlutverk stjórnvalda að
gæta þess að keppa ekki um
vinnuafl til opinberra fram-
kvæmda meðan eftirspurn eftir
vinnuafli er mikil. Eins þarf
rikisvaldið að hamla gegn at-
vinnuleysisskeiðum með því að
auka opinberar framkvæmdir
þegar dregu.r úr vinnu á al-
mennum markaði. Þvi er allt tal
um frekari brúargerð nánast
framtiðaro'rar meðan verkefni
eru fyrir höndum við brýnni
verkefni. Til dæmis má ætla að
þegar framkvæmdum við Sig-
öldu fer að ljúka verði hafnar
virkjunarframkvæmdir við
Hrauneyjafoss, og nyrðra verð-
ur væntánlega hafizt handa um
gerð einhvers stóriðjuvers til að
nýta þá orku, sem nýja virkjan-
ir veita. —BS
Styttist til jóla
1 dag eru ekki nema 42 dagar til jóla. Það er þvl ekki að undra
þótt ýmsar verzlanir séu þegar farnar að undirbúa jólaösina af
fuiium krafti, eikum þær sem taka að sér að senda gjafir tii fjar-
iægra heimshiuta.
Heiidverzlunin Festi á Frakkastignum rlður venjulega á vaðið
með auglýsingar um jólavarning hér á iandi og minnir á hátið
freisarans þegar I október, enda selja þeir til kaupmanna, sem
þurfa aö gera slnar pantanir I tlma.
Næst verðum viö svo gjarnan vör við auglýsingar frá Ramma-
gerðinni, sem minnir á jólagjafasendingar til útianda og Kjötbúð
Tómasar, en þar hefur Iengi verið boðið upp á þá þjónustu að
senda tslendingum erlendis matarpakka með hefðbundnum is-
lenzkum hátlðamat: Hangikjöt, rjúpum, harðfiski, laufabrauöi
og þvlumiiku.
Vlöa erlendis eru jólatré þegar farin að prýða verzlanir og ieikin
eru jólalög um gjallarhorn verzlana. Þessi mynd er frá Hamborg,
þar sem haidin var sýning á jóiaskreytingum nýverið.
—BS