Alþýðublaðið - 03.12.1976, Blaðsíða 5

SJJ&“; Föstudagur 3. desember 1976
VETTVANGUR 5
Habitat ráðstefnan í Vancouver i' Kanada:
Landið sé notað í þágu
þjóðfélagsheildarinnar
Endurskoða þarf reglur um land-
eignir og landnytjar á íslandi
v.---:----------------------/
Oft vill brenna viö aö óhóflegt verö er sett á réttindi til orkuvirkj-
unar, og má í þvf sambandi minna á kröfur eigenda Svartsengis
fyrir heitavatnsréttindi jaröarinnar.
Sameinuðu þjóðirnar beittu
sér fyrir ráðstefnu um búsetu
mannsins á jörðinni, á s.l. vori.
bessi ráðstefna, sem haldin var
i Vancouver i Canada nefndist
Habitat. Fulltrúar rösklega 120
þjóða sóttu þessa ráðstefnu, en
hin islenzka rikisstjórn sá, þvi
miöur, ekki ástæðu til að senda
fulltrúa þangað.
Viðtækar samþykktir, sem
allir fulltrúarsamþykktu einum
rómi, voru gerðar á ráðstefn-
unni.
Sérstök ástæða er til að rekja
nokkuð kaflann um landiö, sem
ráðstefnan lét frá sér fara, og
snertir yfirráð hverrar þjóðar á
landi sinu gögnum þess og gæð-
um.
1 inngangsorðunum er m.a.
þetta að finna:
„Félagslegt réttlæti, endur-
nýjun byggða og borga og fram-
þróun, sem eru skilyrði fyrir
mannsæmandi húsnæði og
heilsusamlegur umhverfi fólks-
ins, nást þvi aðeins að landið sé
notað i þágu þjóðfélagsheildar-
jnnar. Þvi ber að hafa i huga:
1) Landið er takmörkuð auðlind
og meðferð þess á að vera háð
opinberu eftirliti eða stjórn i
þágu alþjóðar.
2) Breytingar frá landnotum,
sérstaklega frá landbúnaði til
þéttbýlis, eiga að vera háðar
opinberu eftirliti alþjóðar-opin-
beru eftirliti og reglum.
3) överðugan hagnað, sem
myndastaf þvi að land hækkar i
verði vegna breyttra landsnota,
vegna opinberra framkvæmda,
eða ákvarðana eða vegna al-
menns vaxtar samfélagsins,
skulu opinberir aðilar — þjóð-
félagið, geta endurheimt, nema
aðstæðurkalliá annað, svo sem
breytta eignaraðild eða upp-
töku lands.
4) Timabundinni eða varan-
legri þjóðareign skal beita
þegar nauðsynlegt er að
tryggja, stjórna og vernda land,
sem þar fyrir vöxt þéttbýlis-
svæða. Einnig til framkvæmda
á'almennum umbótum i borgum
og sveitum, til að tryggja al-
menna þróun hagkvæma þjóð-
félaginu.
5) Eignarréttarformi liðins
tima ber að breyta til samræmis
við sibreytilegar þarfir þjóö-
félagsins, svo að það sé hagstætt
þjóðf élagsheildinni’ ’.
íslenzkar aöstæður
Þegar islenzkar aðstæður eru
skoðaðar i ljósi þess, sem hér er
greint að framan, kemur bert
fram, að við erum i engu undan-
þegnir þörfinni á að endurskoða
reglur, sem hingað til hafa gilt
um landeignir og landnytjar
okkar. Alþýðuflokkurinn hefur
nú enn flutt frumvarp um þetta
n auðsynjamál —að þjóðin sjálf
eignist sitt land með gögnum og
gæðum, mað þeim fyrirvara i
nokkrum liðum, sem eðlilegur
verður að teljast. Verða ástæður
fyrir þvi hér enn raktar:
Lifsháttabreyting þjóðar-
innar úr næstum eingöngu
dreifðri byggð, sem lifði af land-
búnaði nær einvörðungu og til
þéttbýlismyndunar, sem hlýtur
að búa við aðra atvinnuvegi,
beinlinis kallar á endurskoðun
svokallaðs eignarréttar á land-
inu til samræmis við breytingar
á búsetu landsmanna.
Aldrei hafur verið ljósara en á
siðustu timum — einkum eftir
lok siðustu heimsstyrjaldar með
öllum þeim lifsvenjubreyt-
ingum, sem orðið hafa, aö við
erum að komast i hreinar
ógöngur, ef ekki verður i taum-
ana tekið.
Það er óhugnanleg staðreynd,
að fram til þessa hefur sú regla
verið rikjandi, að einstakir —
örfáir landsmanna, gætu eignað
sér meginhluta landsins og
gildir næstum einu, hvort eru
byggðir eða óbyggðir. Þetta
hefur skipt landsmönnum, sem
vissulega hafa annað þarfara að
gera og hugsa, i tvær næstum
f jandsamlegar fylkingar.
Annarsvegar eru hundraðshöfö-
ingjarnir, sem telja sig eiga
landið, hinsvegar landleys-
ingjarnir, sem hvergi eiga
raunverulega stað, þegar frá er
tekinn blettur undir hús og
hibýli af skornum skammti þó.
NU mun auðvitað einhver
segja, að það sé ekki eða þurfi
ekki aö vera neitt sérstakt
keppikefli fyrir þéttbýlisfólk, aö
eiga stórar lendur, en þá rök-
semd má vitanlega nota um
hina aðra sem hlut eiga að máli.
Undantekning er vitanlega
bújörð, sem ætlað er að brauð-
fæða búendur.
Allt um þetta er þó langur
vegur milli þess að eiga á þann
hátt geta valtað og skaltað
með „eignina” að geðþótta, eða
hafa óskoraðan rétt til að nytja
landið sér til lifsframfæris.
Það er einmitt hér, sem þjóð-
félagiösjálft þarf að koma til og
hafa hemil á margskonar
vanda, sem búsetubreytingin
hefur valdið.
I fyrsta lagi er sú eindæma
verðröskun, sem orðið hefur á
þvi landi, sem er i næsta
nágrenni þéttbýlissvæðanna.
Þar hefur þrifizt allkonar brask
og gifurleg verðhækkun orðið á
landi og athafnasvæðum, sem
þéttbýlið þarfnast. Þá sögu er
ekki þörf að rekja, svo alkunn er
hún.
I annan stað er full ástæða til
að minna á það okurverð, sem
sett er á réttindi til allskonar
orkuvirkjunar, eða beinlinis að
settur sé þröskuldur i fram-
kvæmdir, eins og dæmi eru til.
t þriðja lagi má nefna ýmis-
konar hlunnindi, sem ganga
kaupum og sölum og jafnvel
landsmönnum sjálfum frá þeim
bægt, svosem uppskátt er orðið
um veiðirétt i fjölmörgum ám
, landsins.
1 fjórða lagi er okurverð, sem
þéttbýlismenn verða að sæta, ef
þá fýsir að reisa sér sumar-
bústað úti i sveitum landsins, til
þess að halda þó sambandinu
við fósturjörðina utan við ys og
þvarg þéttbýlisins einhvern
tima ársins.
Loks er full ástæða til að
minna á meinbægni við umferð
um landið sjálft, sem viða er
iðkuð.
Nú má segja, að það sé á eng-
an háttóeðlilegt, að þeir bændur
sem vilja eiga og nýta bújarðir
sinar hafi til þess fullan rétt,
með þeim takmörkunum þó,
sem þjóðfélagið kann að setja ef
almannaheill kynni að kref jast.
Engum hefur vist til hugar
komið að afnema slikt. Hitt er
svo annað mál, hversu hagfellt
það er fyrir bændur, þegar kyn-
slóðaskipti verða. Þess eru
mýmörg dæmi, að þar sem
mörg systkini eru á heimili og
foreldrar — annað eða bæði
falla frá — kemur það i hlut eins
þeirra að leysa út arfahluta
hinna, oft með ærnum kostnaði.
Þetta hefur mörgum bóndanum
orðið æfilangur fjötur um fót og
hamlað hans möguleikum til
sómasamlegs framfæris.
Væri hinsvegar um að ræða
arfgengan búseturétt eftir við-
unandi reglum, gjörbreyttist
þetta viðhorf.
Við tölum og skrifum um
byggðastefnu, og margir lita
svo á að hún sé einhver „pat-
entlausn”. En hvilik er sú
byggðarstefna, sem fram kem-
ur i þvi, að umtalsverður fjöldi
bænda, sem af einhverjum
ástæðum bregða búi á eignar-
jörðum, og halda samt dauða-
haldi i eignarréttinn, þó það
kosti að jörðin verði að fara i
eyði!
Ef til vill er káfað eitthvað og
krafsað úr hlunnindum jarðar-
innar árlega, ef til vill ekki, eða
hlunnindi eru seld undan bú-
jörðinni og gjarnan i hendur
braskara!
Þetta er Vitanlega alger rang-
hverfa á framkvæmd eignar-
réttarins, þó kalla megi löglega
eins og er.
011 þessi mál eru engan veg-
inn einföld, og það þarf að vinna
að þeim á skipulegan hátt, svo
öllum megi bezt gegna. Frum-
hugmyndir i sibreytilegu þjóð-
félagi þurfa einnig allajafna að
vera i endurskoðun af og til,
eftir þvi sem tímanna rás
bendir til að breytinga þurfi.
En aðalatriði er það, aö
menn komi sér saman um, að
við eigum öll þetta land, og vilj-
um að það verði ræktað og nytj-
að með framtiðina i huga. Svo
er ekki nú.
En þaö er vissulega timabært
að hefjast þegar handa. til þess
að undirbyggja hina fornu og
nýju og sjálfsögðu kröfu: tslanó
fyrir tslendinga — alia. -- OS
Veröröskun á landi I nágrenni þéttbýiissvæða hefur oröiö mikii. Sem dæmi má nefna hina frægu jörö
Urdráttur úr helztu ályktunum Fiskiþings
35. Fiskiþingi lauk laugar-
daginn 27. nóv. Afgreidd voru frá
þinginu 24. mál., sem þar voru til
umræðu. Mörg þessara mála
vörðuðu starfsemi Fiskifélagsins
en önnur sjávarútveginn og fisk-
vinnsluna almennt. Hér verða
stuttlega rakin þau helztu
þeirra.:
t öryggismálum lagði þingið til
að kannaður væri f jöldi gúmbáta,
sem framleiddir hefðu verið fyrir
1960-
— hjá strandstöðvum
landssimans
væru allar tilkynningar, sem
vörðuðu sjófarendur og þær send-
ar út frá strandstöðvum, a.m.k.,
tvisvar á sólarhring-
— settar séu reglur um búnað
skipa, sem veiða bræðslufisk-
— haldiö verði áfram athug-
unum á þvi, hvernig draga megi
úr hálku á stálþilfari-
— stööugleikaprófanir skipa
verði auknar-
— keypt verði þyrla, sem geti
athafnað sig kyrrstæð yfir skip-
um-
— reykskynjarar verði settir
um borð i öll skip-
— endurskoðað verði örbylgju-
kerfið allt i kringum landið-
— smábátar séu málaðir rauö-
gulum lit (orangerauðum) á
borðstokk eða stýrishúsi og þeim
verði skylt að hafa radarspegil-
Um nýtingu sjávarafurðagerði
þingið þá samþykkt helzta, aö
gerðar væru gagngerðar breyt-
ingar á sildar- og loðnuverk-
smiðjum landsmanna, svo að þær
gætu nýtt betur þann bræðslufisk
sem til þeirra berst. Þaö virtist
ljóst af skýrslu Þorsteins Gisla-
sonar, varafiskimálastjóra, sem
dvaldi i Noregi og Danmörku
hálfan mánuð á s.l. sumri við að
kynna sér rekstur- og fyrir-
komulag sildar- og loðnuverk-
smiðja i þeim löndum, að þar
væru verksmiðjur betur búnar
tæknilega og nýting þar af leið-
andi betri en hér gerðist. Þingið
taldi, að þetta mætti ekki svo til
ganga, þar sem loðnuafúrðir mjöl
og lýsi, væruað verða mikilvægur
þáttur i þjóðarframleiðslunni.
Um stjórnun fiskveiða sam-
þykkti þingið þa ályktun, að
sóknin i þorskinn yrði sem mest
að hægt væri, takmörkuð með
aukinni sókn i aðrar fisktegundir,
sem ekki væru fullnýttar eða van-
nýttar. Starfandi er milliþinga-
nefnd Fiskiþings i þessu mikils-
verða máli svo var einnig á siöast
liðnu ári og taldi þingið störf
hennar hafaborið góðan árangur
og framléngdi þvi starfstima
hennar. Um nýtingu vannýttra
fisktegunda samþykkti þingið að
leggja til að sumarloðnuveiðar
væru auknar, haldið væri áfram
tilraunum með veiðar á djúp
rækju, kolmunna, spærlingi og
skelfiski og ýmsum djúpfiskum.
Athugað væri, hvort loðnutroll
fvrir minni báta hentaði hér, svo
sem reynzt hefði i Kanada, þar
sem sérstakt smabáta troll fyrir
uppsjávarfisk hefði reynzt vel. Ef
skarkolaveiði væri aukin sem
fiskifræðingar teldu óhætt, þá
væri að lata smærri oárum eftir
meginhluta þeirra veiða. Leita
bæri álits Fiskideilda á viðkom-
andi stöðum áður en dragnóta-
leyfi væru veitt á hinum ýmsu
kolasvæðum. Sjávarútvegsráö-
herra var sérstaklega þökkuð
hans framganga i framan-
greindum málum.