Vísir - 15.01.1970, Blaðsíða 6

sögumanns birtist af sjón og
skynjun atburða, samhen/?i
þeirra fremur en í beinni útlegg-
ingu efnisins. í sögu Óskars
Aöalsteins viröist hinum íborria
og „ljóðræna" stílshætti ætlaö
hlutverk slíkrar útleggingar
sem raunhlít frásögn, lýsing
sögufólks og atburða nægir
ekki til að miðla hinu.
. Kjallari:
Hneyksli: hér og þar
T haust bar það til nýluijdu á
Akureyri að Leikfélag Akur
eyrar réð í sína þjónustu fastan
framkvæmdastjóra, ungan leik-
húsmann úr Reykjavík, og jafn
framt réðust fleiri ungir leikar
ar, efnilegt og vehnenntað. fólk
til að leika með félaginu. Ætla
mátti af þessari ráðabreytni að
verið væri að stíga fyrstu skref
in til reglubundins leikhúsrekst-
urs, marka stefnu í átt til atvihfiu
leikhúss á Akureyri. Og þá
stefnu hlýtur leikhúsrekstur í
þéttbýlustu stööum út um land
óhjákvæmilega að taka eigi leik
starfið þar framtíð fyrir sér.
Fyrsta verkefni hinna nýju
forráðamanna ieikfélagsins á
Akureyri var íslenzkt leikrit,
umtalað fyrir nokkrum árum en
aldrei áður flutt á sviði, frum
sýningu var sagt að væri prýö
isvel tekið. En hvað gerist svo?
Næstu sýningum leiksins varö
að aflýsa vegna ónógrar — ná-
kvæmlega sagt: engrar — aö-
sóknar og mun leikurinn hafa
lognazt út af við svo búið. Nú
skal ég engan dóm leggja á leik
rit Jóns Dan, Brönugrasið rauða
né verðleika sýningarinnar sem
ég hef ekki séð. En þeir sem
1 raun réttri töpuðu þessu máli
voru Akureyringar sjálfir. Þeir
sátu heima hjá sér yfir ný-
fengnu sjónvarpi og virtu ein-
skis þá tilraun sem leikfélag
þeirra var að gera. Hennar
vegna, hinna nýju manna £ fé-
laginu, framtiöarinnar vegna
hefði þó veriö vert að kynna
sér verk þeirr^. Er npkkur á-
stæða til aðíiðka léiklist, reyna
að halda uppi menningarlegu
leikstarfi í sltkil úriihverfi?
En fleiri eru daufir og tregir
en Akureyringar. Á jólunum
frumsýndi Leikfélag Reykjavik
ur Antígónu Sófóklesar í Iðnó
við sjaldgæfa hrifningu frum-
sýningargesta. Hvað gerðist
svo? Á sýningar leiksins síðan
munu ekki hafa selzt nema svo
sem 50—60 aögöngumiðar, og
er að svo komnu ekki annað
sýnna en Antfgóna falli brátt
sjálfdauð niður af leikskrá
Leikfélagsins. Ekki veröur
vondri gagnrýni kennt um ef
svo fer: sýningin hlaut dæmal.
og alveg einróma lof í blöðun-
um. Og hvað sem líður mati
og umsögnum misviturra gagn-
rýnenda þarf engum skynibom-
um manni sem leið sína leggur
í Iðnó að blandast hugur um að
þar er að gerast mikilsháttar
menningarviðburður — vegna
þýðingar Helga Hálfdanarsonar
á leiknum og vegna meðferöar
hans við stjóm Sveins Einars-
sonar, hins fyrsta gríska harm-
leiks á íslenzku sviði. Og fom-
eskju þarf enginn að óttast:
Antígóna er satt að segja tíma-
bærara og áhugaverðara leik-
verk en þorrinn af árlegum við-
fangsefnum leikhúsanna.
En meðan kraumar og sýður
kringum Fígaró-hneyksli Þjóð-
leikhússins leiða reykvískir leik
húsgestir þetta verk hjá sér, og
vanvirða þar með jafnt sjálfa
sig sem leikfélag sitt. Þeir sem
eingöngu leita hégómlegustu af-
þreyingar £ leikhúsin eiga kann-
ski ekki erindi við Antígónu —
enda bezt geymdir heima viö
imbakassann meðan næsta fiöl-
ara er beðið. En falli Antigóna
nú i Iðnó er það skömm okkar
hinna — allra þeirra sem þykj-
ast láta sig svokallað menning-
arlff okkar nokkm skipta. — ÓJ
BRAUTRYÐJENDUR
sanngjarnra
IÐGJALDI
HAGTRYGGING TRYGGIR
BEZTU ÖKUMÖNNUNUM
BEZTU KJÖRIN
Hagtrygging hf.
Eiríksgötu 5 sími 3 85 80
Eplin £ Eden raunar sammerkt
með hinni viðfelldnu þorpssögu
Jóns Óskars frá i fyrra, Leikj-
um í fjörunni, sem einnig lýkur
á sama stað f þroskasögu hins
unga manns sem söguna segir.
jyTeira mein en ófullnægjandi
„ytra“ raunsæi, sem sag-
an gerir lítið eða ekkert tilkall
til, er hitt aö höfundi tekst ekki
aö oröa nógu trúveröuglega hug
hins unga sögumanns: annan
mann fulloröinn ber hvarvetna
uppi að baki hans. Þetta kemur
þegar fram af því hve ósýnt
honum er um að orða samtöl
trúlega, en sagan leggur einmitt
mikið upp úr samtölum. Við-
brögð og orösvör bamanna £
sögunni, Hrings sjálfs, og telpn-
anna sem hrffa hug hans, Nínu,
Emmu, Lfnu, eru með köflum ó-
trúlega fullorðinsleg, alvörugef-
in og hátfðleg, með köflum bók-
leg og óeðlileg. Sama gildir inn
margvísiega ljóðræna ringi og
útflúr frásögunnar, skáldlega
sundurgerð hennar sem vafa-
laust er ætlað að tjá hugarflug,
síbreyttan hugblæ drengsins £
sögunni. Stíll hennar er ekki
sálfræöilega raunhæfur, of mál-
gefinn og skartlegur til að trúað
verði á hann. Nú er það auövitað
að börn geta talað „fulloröins-
lega“ og „óeðlilega" — eins auð-
vitað og hitt að höfundur er að
hverju verki, saga jafnan sögð
af einhverjum. íþrótt góös sögu-
manns er einmitt I þvf fólgin að
hann er sjálfur samþættur verk-
inu, órofa þáttur þess, vitund
/%tvfrætt er það söguefni sem
Óskar Aðalsteinn fer með
í Eplunum í Eden. Og það er
alls ekki óhönduglega með það
farið, ytri og innri atburðarás
sögunnar, fjölskyldusaga drengs
ins og þroskasaga sjálfs hans
fara, trúlega saman, og einföld
lýsing þorpsins og þorpsfólks-
ins er henni í sjálfu sér fuli-
nægjandi. En Óskari Aöalsteini
virðist í þessari eins og fleiri
skáldsögum sínum ósýnt um líf-
vænlega persónusköpun. Sögu-
fólk hans er aö jafnaöi fastar
manngerðir, séðar frá einni hlið
einungis og taka ekki breyt-
ingu með atburðarás sögunnar.
Þessi veikleiki höfundarins er
líklegast undirrótin að uppgerö
og sundurgerð stílsins sem koma
á í staö raunhæfrar persónu-
sköpunar, vaxtar og þroska sögu
manns sem einungis veröur lýst
í hans eigin frásögn, eigin orð-
um hans. En fábreytni mannlýs-
inganna ásamt því hve endur-
tekningasöm sagan er, bæði í
efnisatriðum og stílfari, gerir
hana óneitanlega langdregna og
óskemmtilega aflestrar þó hún
Ísé sýnilega byggð upp af skyn-
samlegu viti og allmikilli fyrir-
hyggju og vilji miöla reynslu
sem vel má vera sönn og rétt.
Það leiöir líka af efni og stefnu
sögunnar að fólkið í sögunni er
fjarskalega gott fólk, svo raun-
gott að stappar nærri ólíkindum.
Allir nema Marías kaupmaður,
en kaupmenn eru jafnan þrjótar
í þorpssögum af þessu tagi.
Væri það þarfleg nýbreytni, fyr-
ir utan tilbreytinguna, að vfkja
einhverntíma frá þeirri gullnu
reglu í raunsæislegri sögu. En
sjálf atburðarás hennar, frum-
drög mannlýsinganna, sú
reynsla sem hún vill miðla er allt
augljóslega skáldskaparefni —
höftmdi sem meira vald hefði á
máli sínu og stíl en Óskar Aðal-
steinn hefur í þessari sögu. „Hið
mikla geymir minningin“ —
uppistaöan í þessari sögu er
augijóslega af minningatagi. En
engu er líkara en höfundur vilji
gera úr efnivið sínum smíöi sem
hann stendur raunverulega ekki
til.
Bókin er mjög svo þokkalega
útgefin af Skuggsjá nema prent-
villur óþarflega margar, en með
prentvillum er sjálfsagt að telja
óþör-f málfarsiýti á sögunnL
Óskar Aöalsteinn:
Eplin f Eden
Skáldsaga
Skuggsjá 1969. 183 bls.
Caga þessi gerist f litlu sjávar-
þorpi og fyrir alllöngu síð
an að því er virðist. lögð í munn
ungum dreng sem Hringur heit-
ir. Raunar er allt þetta næsta
óljóst f sögunni, aldur sögu-
manns. tfmi sögunnar og um-
hverfið þar sem hún gerist. En
þetta kemur að engri sök. Epl-
in í Eden er ekki, eða ekki
fyrst og fremst, samfélagslýs-
ing né samtúnasaga, efni henn
ar er í eðlj sínu ótímabundið.
Og hvað sem aldursárum Hrings
Sverrissonar líöur er fullljóst af
sögunni hvar hann er kominn í
lífi sínu. Hann er á mótum
bernsku og unglingsára, og þeg
ar sögunni lýkur er hann ekki
lengur bam. „Drengjaárunum
er lokið — og koma aldrei til
baka.“ Þessum umskiptum lýsir
sagan eins og þau gerast í
hrifnæmum skáldgefnum huga,
stöfuð rómantískum ljóma og
giiti. Því að Hringur sögumaður
er ekki, eða á minnsta kosti
ekki að vera, neinn venjulegur
piltur. Það er skáld sem hér er
f uppvexti, þó hann teikni og
máli en yrki ekki. Og ljóðrænn
stíll sögunnar, rómantískur
bjarminn sem hann bregður,
eöa vill bregða, á daglegan veru
leik, fólk og atburði f litlu
þorpi, stafar af hug og hjarta-
lagi sögumannsins. Þetta eiga
V í S IR . Fimmtudagur 15. janúar 1970.
cTVlenningarmál
Ólatur Jónsson skrifar um bókmenntir:
Vilji og verk