Vísir - 13.01.1971, Blaðsíða 7

VÍSIR. Miðvikudagur 13. janúar 1971.
cTMenningarmál
Viðskiptin efla alla dáð
Cenn líöur aö árvisum sam-
komudögum þeirrar nefnd-
ar sem úthlutar bökmenntaverö
launum Noröurlandaráös. Næst
þingar hún í nyrztu höfuðborg
jaröar, á úthallanda Mörsugi
þegar „hinn þrúðgi gýmir kveöur
stiröan óð“ hér viö strendum-
ar.
‘[Vi'ú hefur í fyrsta skipti veriö
tifkynrrt opiuberlega fyrir-
fram, hverjar bækur séu bom
ar upp af húlfu þátttökuþjóð-
anna. Það er þakkarverð íagfær
ing á leSóindapirkri sem við-
gökkst áöur, þegar enginn mátti
frétla um það, allra sízt höf-
umd&r bökanna sem valdar voru.
Pukrið viríist i fyrstu hyggi-
leg aðferö: blöö og önnur áhrifa
töi gætu þá sföur orkað á nefnd
amtenn meö sniðuglegri ýtni.
Og öilum þeim höfundum sem
þurftu /ekki að óttast þýöingar
bóka smna mátti ú sama standa
um fyriricomulagið, aidrei yrði
rjálaö viö texta þeirra aö þeim
fomspuröum, hann stóö á bök-
um sem nefndarmenn gátu allir
lesið sér tii nota. Pukrið kom
niður á hinum sem ails ekki
máttu fregna að verrð væri aö
hraþýða bækur þeirra einhvers
staðar í yfírskyggöum plússum.
Þýöendusm var bekinn strangur
vasi fyrir því að mðfæra sig
við hökendana, þeir menn voru
settir í „sóttkví" af dómnefnd-
irmi — betra að hafa þýðing-
amar vitiausar en að hleypa
höfundunum nærri þeim. Ég
get fundið þessum úfeHisorðum
staó, hvenær sem eftir því yrði
leitað, þar-f ekki awnað en
seiiast ofan í hirzhi.
Þetta fréttabindindi er sem
sagt rofiö. Haldgæði þess voru
orðin lítil ytra, því blöö i
Skandinaviu reyndust mjög þef
næm ú bækur sem vom til um-
tals hjú dómnefndinni. Samt
var bindindinu ekki formlega
slitiö fyrr en ú næstliönu úri,
vonandi tii hagsbóta iyrir þá
íslenzka höfunda sem keppa eft-
ir þessum venölaunum nú og
síöar.
¥Tr því íslendingar dansa meö
í þessari bókakeppni (viö
dönsum meö i öllu hvort eö
er), þá er lágmarksskilyrði aö
bækur héöan séu bornar fram
i þýöingum sem höfundarnir
sætta sig viö, ekki í „versjón-
EFTIR
HANNES
PÉTURSSON
umJ' eins og komiö hefur fyr-
ir, en pukrið leiddi af sér „ver-
sjönirnar". Nú hljóta þær aö
hverfa meö nýju fyrirkomulagi.
Þar fyrir er vígstaöa íslenzkra
höfunda ekki söm og hinna,
sem vita bækur sínar öbreyttar
í höndum nefndarmanna — þýð
ing er jafnan breyting, endur-
samning að vissu marki. Og
hér, þar sem um úrvalsbækur
á aö vera aö tefla, er ekki gert
rúö fyrir því að bök ,,batni“ í
þýöingu. Þaö getur átt viö um
aðrar bækur. Slakur stfll, los-
aralegt form bókar á frum-
máli kapjj . aö . lagast, íá 'ýí.St-
rænni áferð i höndum gþðs þýö
anda, þraubaUað ,v?rk, jeinjo^ip
sé það rótfast T eigindum frum-
málsins, getúr ‘hTris vegar ekki
batnað í þýðingu, veröur í hæsta
iagi álika gott.
íslenzkir höfundar hafa sem
kurmugt er aldrei hreppt bók-
menntaverölaun Norðurlanda-
ráðs, sem veitt eru fyrir eitt
tiltekið verk nýútkomið. Má þó
sfzt gleyma því að Nóbelsskáld
okkar, hiö eina, hefur víst tví-
vegis átt bækur í samkeppn-
inni, í fyrra skiptið Paradísar-
heimt, en nú sýnast bækurhans
hafa veriö „teknar af skrá“, ef
til vill að ósk Halldórs Laxness.
Sú spurning er ásækin, hvort
Halldór Laxness væri ekki fyrir
nokkru orðinn einn af verö-
launahöfundum Noröurlanda-
ráðs, ef Nóbelsverölaun heföu
aldrei hlotnazt honum. Hafi
N Nóbelsverðlaun þvælzt þarna
einhvern veginn fyrir, þá eru
störf nefndarinnar ekki óháö
„ytri aðstæðum“, þótt vilji henn
ar til réttdæmis skuli ekki ve-
fengdur. Ég sé ekki, svo ég
haldi þessu áfram, hvemig
Nóbelsverðlaun geta rekizt á
verðlaun Norðurlandaráðs, —
nema það teljist afturfótafæð-
ing aö hljóta Nóbelsverðlaun
fyrst, síöar hin.
Ég heyri sagt að einhvern
tíma hljóti röðin að koma að
okkur, fjandinn hafi það, ef
úkveöinn höfundur fúi ekki verö
launin ótvírætt, þá aö minnsta
kosti „landiö vort fagra með
litskrúöug fjöllin" undir hans
nafni. Þetta þykja öðrum harö-
ir kostir, utan höfundurinn sé
þeim mun heppilegri „fulltrúi"
íslenzkra bókmennta.
þessum tímum efia viöskipt-
in alla dáð, velflest er
innlimaö í auglýsinga- og sölu
kerfið, m. a. bandaríkjaforsetar
hvað þá minnj menn. Gætum
viö ekki — til þess að flýta því
að íslendingur hljóti bókmennta
verðlaun Noröurlandaráðs —
hagnýtt okkur þennan byr og
rekið á næstu dögum eins kon-
ar togaraútgerð á þurru landi?
Gætum við ekki selt mann
núna? Reyndar er i kvisi að
einhverjir séu þegar komnir í
fullan gang með þaö. En þess
læt ég getið aö „dæmi um fram
sýni f fé-brögöum, speglasjónir
einsog vant er að segja í
Mosfellssveit, eru ekki rak-in hér
til að sanna ágæti Stefáns Þor-
lákssonar né afsanna, látum
slíkt liggja miHi hluta“.
Þráinn Bertelsson skrifar um kvikmyndir:
Að hræða kvenfólk
Mia Earrow og John Cassavetes
★ ★
(Rosemary‘s Baby)
Stjórn og handrit: Ronran
- Polanski
Aöalhlutverk: John Gassa-
vetes, Mía Farrow, Ralph
rr"”r' Béltnmy. Máuribt' Evans, ”
Elisha Cook o. fl.
Byggö á samnefndri sögu
eftir Ira Levin
Amerísk, islenzkur texti,
Háskólabíó
jþaö er víðar en á íslandi, aö
vondar bækur verða met-
sölubækur. í Bandaríkjunum
rétt eins og á íslandi getur
hinn átakanlegasti samsetning-
ur oröið að metsölubók og
ágætt dæmi um slfkt er bók
Ira Levin, „Rosemary’s Baby“.
Til þess áö fólk veröi ekki of
uggandi yfir þessari hliöstæöu
í bandariskri og íslenzkri menn
ingu, skai þaö þó tekið fram,
aö á íslandi eru metsölubækur
iðulega skrifaðar af kerlingum
en bók Ira Levin er skrifuö til
að hræða kerlin-gar.
T Ameríku ku menn vera frem
ur latir til bóklestrar, aö
minnsta kosti miöað við íslend
inga, svo aö þar hefur veriö
gripiö til þess ráðs að gera kvik-
myndir um bækur, sem ein-
■ hverra hluta vegna þykja merki
legar. Til dæmis hefur biflían
verið kvikmyndað, það er að
segja bragðmestu kaflarnir. Og
árvakrir framleiðendur lesa
jafnan með athygli metsölu-
bókalistann í „Times“ og „News
week“ til aö fylgjast með því
í hvaða átt smekkur almenn-
ings beinist þá stundina.
Einn daginn hét metsölubók-
in „Rosemary's Baby“, og þá
var ekki lengur eftir neinu að
bíða, kvikmyndarétturinn keypt
ur, og fenginn til evrópskur
leikstjóri, en það er nú aftur
orðið fínt í Hollywood að hafa
evrópska leikstjóra.
Leikstjórinn, sem varö fyrir
valinu, var Róman Pólanskí,
sem1 hafði vakiö á sér athygli
hérna megin Atlantshafsins fyr
ir að gera ágætar kvikmyndir,
sem með lagi mætti flokka und-
ir hrollvekjur, t.d. ,,Repudsion“,
,,Cul-de-Sac“, og „The Fearless
Vampire Killers“.
Leikendurnir, sem uröu fyrir
valinu, hafa sennilega fengizt
fyrir lítiö. Mia Farrow var orð-
in fræg fyrir aö vera gift Frank
Sinatra ög þúrfti að komast úpp
á stjömuhimininn, og John
Cassavetes þurfti sennilega að
vinna sér inn aura ti-1 að geta
haldið áfram aö vera „einn
hinn efnilegasti af yngri kyn-
slóö kvikmyndagerðarmanna í
U. S. A.“ Aðrir leikendur eru
ekki sérlega stór númer, og
hafa, sennilega vegna vonzku
heimsins, ald-ei náð mjög langt
í list sinni.
Tp’-n þá er að geta um efnivið-
inn, sem þetta góóa fólk
átti að vinna úr. I „Rosemary's
Baby“ segir frá ungum h-jónum,
sem taka á leigu íbúð í fjölbýlis
húsi í New York. Það eitt er
örugg og óhagganleg staðreynd.
En allt sem á eftir kemur má
skilja á tvo vegu.
í næstu íbúð við þau Guy og
Rosemary búa öldruð hjón, sem
annaðhvort eru ofurlitið skrítin
eða þá ramgöldrótt. Skyndilega
fer allt að ganga í haginn fyrir
Guy, sem er leikari, annaðhvort
vegna þess að hann hefur geng-
iö í lið með galdra-hyskinu, eða
þá vegna þess að hann er svorta
duglegur. Rosemary er aukin
barni, annaðhvort af Guy, eig-
inmanni sínum, eöa þá af sjúlf
um myrkrahöfðingjanum. Rose-
mary líður miklar raunir á með-
göngutimanum og. fi-nnst hún
vera ofsótt af galdraklíku, svo
að annaðhvort er hún ofsótt af
galdraklíku eða þá haldin of-
sóknaræði. Rosemary eignast
bam, sem annaðhvort fæðist
andvana eða þá er stolið af
galdraklíkun-ni.
Annaðhvort er Rosemary gal
in eða þá fórnarlamb purkunar-
lausra galdra-manna og seið-
skratta. Um þessa tvo kosti
geta áhorfendur sjálfir valið.
Sömuleiðis geta áhorfendur sjálf
ir gert þaö upp við sig, hvort
myndin er heldur tistræn krufn
ing á sálartifi harnshafandi
konu eöa ódýr amerisk hroll-
vekja, en það síöarnefnda er
skoðun undirritaðs. Ekki þarf
þó að efast um, aö stjörnandmn
Pólanskí hefur haft fullan hug
á þvi að gera öllum til geðs,
þógar hann tók þetta ógeöfellda
verk aö sér. Vafalaust hefur
myndin átt að vera raunsæ sál-
arlífskönnun, um leið og hún
átti að gera alla aðstandendur
sína fræga og skaffa þeim mikia
peninga. En þótt Pólanskí sé
góður, er hann samt ekki nógu
góður til að geta gert svo að
öllum líki. í staðinrt er liklegt,
að allflestir veröi fyrir von-
brigðum, bæði þeir sem búast
við listrænni sálarkrufningu- og
andlegheitum, og svo þeir sem
koma eingöngu til að fú gæsa-
húð.
Myndin er líka af vanefnum
gerð. Litir eru afleitir, og gervi
leikaranna og andlitsförðun fyr-
ir neðan allar hellur. Aftur á
móti leynir sér ekki, að Pól-
anski ka-nn vel til verka, þvi
að viða tekst honum aö ná
stemmingu, þrátt fyrir aö ijön
séu í veginum.
Um leikendur er fátt að segja
og lítið af því gott. Mia Farrow
kann að eiga sina aðdáendur,
eins og til dæmis Frank Sinatra
og A-ndré Prévin, en undirritað-
u-r er ekki í þeirra hópi. Aug-
ijóst er að hana skor-tir ekki
viljann til að vera stórkostleg
skapgerðarleikkona, aðeins hæfi
leikana. John Cassavetes stend
ur sig hvorki vel né illa, og þó
raunar heldur betur heldur en
flestir aörir leikendur, en þeim
hættir til að ofleika svq hroða-
lega, að manni veröur ósjálf-
rátt hugsað til leiksýningar í
einhverju önefndu félagsheimili
í strjúlbýlinu.
p\g þá er aöeins eftir að geta
um eitt leiðindamál í við-
bót i sambandi við -þessa mynd:
Isleözki textinn var svo óná-
kvæmur og klúðurslegur, að
maður getur ekki orða bundizt.
AnnaShvort hlýtur þýðandinu
að vera að því kominn að týna
niöur enskunni sinni eða 'þú fs-
ienzkunni.