Vísir - 23.09.1971, Blaðsíða 4

4
V í SIR . Fimmtudagur 23. september 1971,
Hjálmar W. Hannesson, menntaskólakennari:
HID AKJOSANLíGA I
VARNARMÁLUMISLANDS
p’f við göngum út frá þv*i grund-
vallarsjónarimiði, að íslending-
ar vilji ekkj eilíflega hafa erlent
herlið hér á landi af þjóðernisleg-
um ástæðum og spyrjum síðan:
Hváð þarf að gerast til þess að
brottflutningur bandaríska hers
ins verði okkur öllum jafnsjálf-
sagður hlutur? Þá koma eftirfarandi
möguleikar, ásamt öðrum til greina:
1. Tækniþróunin yrði á þann
veg, að við og bándamenn okkar
teldum okkur vel færa um að gegna
eftirlits- og aðvörunarhlutverki því,
sem herinn nú gegnir. Væri þetta
sjónarmið sett fram af hernaðarsér
fræðingum og alþjóðástjórnmála-
fræðingum, þyrfti ekkj að hvetja
okkur lengi til þess að láta herinn
fara. Ekki rétt?
2. Risaveldin tvö, Bandaríkin og
Sovétrikin, ákvæðu fyrir sína
hönd og hemaðarbandalaganna,
NATO og Varsjárbandalagsins, að
draga sitt í hvoru lagj úr henmanna
fjölda sínum á erlendri grund. —
Þetta væri m.a. gert vegna tækni-
breytinga í flutningi herja.
3. Bandaríkjamenn tækju það
upp hjá sjálfum sér að leggja niður
Keflavíkurherstöðina af sparnaðar-
ástæðum Svo sem kunnugt er, hafa
þeir átt í miklu striðj við verð-
bólgu á undanförnum árum, sem
stafar ekki sízt af. því gífurlega
fjármagni sem farifé' hefur í Víet
Nam-styrjöldina. Efjicki færum við
íslendingar að biðja um áfram-
haldandi hersetu í því tilviki, að
Bandaríkjamenn vildu spara?
4. Tilkynnt yrði opinberlega hjá
NATO, að herstöðin f Keflavík
'Væri næsta gagnslítil oröin frá her
fræðilegu sjónarmiði, þótt hún hafi
í eina tíð verið mjög nauðsynleg.
5. Öryggisráðstefna Evrópu kæmi
saman. Allsherjar „þíða“ ætti sér
stað i samskiptum A-Evrópu (Sovét
ríkin meðtalin) og Vesturveldánna.
Slíkt ástand yrði örugglegá ti!
þess að við sæjum öll hér, að
Keflavíkurherstöðin væri óþörf. —
Ekki satt?
6. Þjóðaratkvæðagreiðsla færi
fram hér um hermálin eftir mikla
fræðslu almennings í öllum fjölmiðl
um. í þeirri fræðslu yrðu allar hlið
ar málsins kynntar f ljós kæmi, að
mikilj meirihluti fslendinga fyígdi
þv’i, að herinn hyrfi úr landi, en
við tækjum sjálfir við aðvörunar- og
eftirlitsskuldbindingum okkar gagn-
vart NATO.
Ofanritað eru aðeins nokkrir
þankar um, hvað þyrfti að ei|ga
sér stað. til þess að allir fslend-
ingar teldu sjálfsagt að ná hinu
æskilega takmarki: herlausu ís-
iandi, er byggi við öryggi. Verður
nú fjallað nokkru nánar um hvern
lið fyrir sig og ætti að sjást, að
möguleikamir eru misfjarlægir, —
Sumir eru nú þegar í fullu gildi að
álitj margra. Einn liður ætti að
nægja?
Um fyrsta möguleikann er þaö
að segja, að ekki þurfum við að
þjálfa okkar ágætu stýrimenn og
flugumferðarstjóra mikið f radar-
tæknj til þess að þeir séu fyllilega
færir um að reka hér 1—3 radar-
stöðvar, sem yrðu framlag okkar
til NATO. Tæknin í radarstöðva-
rekstri og gervitunglaupplýsinga-
öflun er nú þegar orðin slík, að
mjög hefur dregið úr mikilvægi her
stööva á borð við Keflavík. (Merki-
leg grein um þróun bandalaga er
The Transformation of Alliance
Systems, eftir Herbert Dinerstein,
sem birtist í The American Politi-
cal Science Review, LIX, 3 bls.
589—601.).
Annar möguleikinn er mjög ná-
tengdur þeim fyrsta, eins og ljóst
er. Um tæknibreytingar i herflutn
ingum fjallaði undirritaður m.a. í
grein, sem birtist í Tímanum hinn
20. 8. sl.
Morgunblaðið segir í leiðara sín-
um hinn 17 9. 1971: „Vissulega er
vamarliðið hér ekki fjölmennt, en
starfsem; þess er einmitt við það
miðuð, að komi til styrjaldarátaka
og öryggi landsins verði ógnað, sé
á skömmum tíma hægt að flytja
fjölmennara lið til landsins. Það
er þeim mun auðveldara nú en þaö
var fyrir 20 árum. að tækni ’f siík-
um flutningum hefur tekið mikl-
um framförum“
Svo mörg voru þau orð. Af
þeim má vel sjá, aö varnarþýöing
stríð. Sérstök kenning um takmark
aðar styrjaldir hefur verið búin til.
Er þetta tilviljun? Auðvitaö ekki.
Staðbundnar styrjaldir hafa átt sér
stað í fortíðinni og geta átt sér
stað 1 framtíðinni, en möguleikar
heimsvaldasinna á því aö hefja
slík stríð minnka stöðugt. Lítið
imperíalistískt stríð, og er þá alveg
sama hver heimsveldissinninn byrj
ar stríðiö, getur fljótt þróazt í al-
heims-kjarnorkustríð. Þar af leið
andi verðum við að berjast sam-
tímis á móti stáðbundnum smá-
styrjöldum og heimsstyrjöldum“.
(The Current Digest of The Soviet
Press, 22. febrúar, 1961. 13, nr. 4,
; bls. 8).
Það er ekki þar með sagt, að
Sovétmenn reyni ekkj að notfæra
sér kjarnorkuvopn sín stjórnmála-jp
ir og þvi er sjálfsagt að reka þar
alþjóðlegan flugvöll með islenzkum
myndarbrag.
Fimmtj möguleikinn segir, að
svo virðist sem öryggisráðstefna
Evrópu sé á næsta leiti. Hin
djarfa stefna Brandts gagnvart A-
Evrópu og önnur teikn á himni
alþjóðastjórnmálanna, s. s. Berlínar
samkomulagið o. fl., sýna að mmd
völlur varnarsamningsina frá 1951
(„hættuástand") er honfinn
‘P’lestir virðast sammála um ágæti
þjóðaratkvæðagreiðslna. 1
þeim fá borgaramir að taka bein
an þátt í stjómarathöfnum, en
það var einmitt einkenni vöggu lýð
ræðisins 1 hinum fomu grísku borg
ríkjum. í Sviss eru að meðaltali 4
þjóðaratkvæðagreiðslur á ári. Hér
á íslandi ætt; að vera aúðveldara
en víða erlendis að halda þjóöarat
kvæðagreiðslur vegna' fámennis okk
ar. En samkvæmt stjórnarskrá lýð-
veldisins íslands er þjóðaratkvaeða
stöövarinnar, sem slíkrar er ekki
mikil.
Við lifum á þeim tímum þar sem
risaveldin tvö geta raunverulega
skipt heiminum sín á milli í áhrifa
svæðj (þótt Kína setji nú strik í
þann reikning). Innrás Sovétrfkj-
anna í Tékkóslóvakíu og afskipti
Bandaríkjanna af Dóminíkanska
lýðveldinu eru dæmi um það,
hversu langt þessi stórveldi ganga
á hlut smáríkja, sem einna næst
eru kjarna áhrifasvæðanna.
Nú er svo komið, að hvorugt risa
veldanna getur vænzt þess að sigra
hitt 1 styrjöld. Sovétmenn hafa,
ekkert síður en Bandaríkjamenn,
komizt að raun um þetta. Frá og
með 20. flokksþingi Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna hefur flokk-
urinn breytt þeirri stefnu sinni,
að stríð séu óumflýjanleg svo lengi
sem kapítalismi er til.
Sovétmenn og Bandaríkjamenn
vilja forðast kjarnorkustrið, það fer
ekki á millj mála Hvað þá um
,,venjulegt“ strið? Sovétleiðtogarn-
ir eru jafnt Bandaríkjamönnum sér
meðvitandi um hættuna á því, að
„venjulegt" stríð þróist fljótt í það
að verða k.iarnorkustyrjöld Þótt
hinn nýlátni „eftirlaunamaður",
Krútsjeff eigj ekki upn á pallborð-
ið hjá núverandj le:ðtogum þar,
hafa þeir ekki breytt veigamiklum
þáttum í utanrikisstefnu hans. 1
janúar 1961 sagði Krútsjeff um
hættuna á því, að ,,venjulegt“ stríð
yrði að allsherjar kjarnorkustríði:
„í röðum heimsveldissinna (imperi-
alista) er nú mikið rætt um tak-
mörkuð stríð. LVtil kjarnorkuvopn
eru iafnvel framleidd fyrir slík
til gagnráðstafana. — Samkvæmt
reynslu þeirra frá Berlín og fleiri
stöðum héldu þeir að Bandaríkja-
menn myndu mótmæla, en láta
tíma líða til umhugsunar og til
þess að sjá viðbrögð Sovétmanna
við mótmælunum. Þannig hefðu
Sovétmenn alltaf svigrúm og tæki
færi opin En er Bandaríkjamenn
settu hafnbann á eyna, sem síðan
hefði auðveldlega getað þróazt V
kjarnorkustyrjöld, iafnvel þótt það
byrjaði með „venjuíegum" vopnum,
voru Sovétmenn fljótir aö hverfa
á brott frá Kúbu með eldflaugaá-
form sín.
Árásaeldflaugakerfj og gagneld-
flaugakerfi risaveldanna eru svo
jafnsterk, að hvorugt getur gert
sér vonir um að komast fram úr
hinu, þótt fjárveitingum og mann-
afla sé beitt til hins ýtrasta. Rök-
rétt afleiðing er þá að hætta kapp-
hlaupinu. Fyrstu vonargeislarnir
eru nú að birtast öllum til mikillar
ánægju og þá ekki sízt ungu hug-
sjónafólki.
Tjriðji hugsanlegi möguleikinn er
ekki svo fjarlægur. þegar eft-
irfarandi er haft í huga: Eftir því
sem Víet-Nam-stríðið dregst á lang
inn eykst andúð Bandarik:amanna
s.iálfra á hernað.- almennt. Þetta er
nvtt fyrirbrigði í söau þeirra. —
Aldrei hafa þeir verið s:nraðir á
vígvellinum og því hefðbundinn
siður að líta unn tii hermannsins.
En nv kynslóð er vaxin úr grasi,
sem ekki fer hefðbunr’oar bandarísk
ar leiðir (sbr. t. d. stúdentana,
sem svndu látbragðsleikinn um
stvriöldina T Víet-Nam hér á Hótel
Loftleiðum). Stríðið í Víet-Nam
hefur opnað' augu margra Banda-
ríkjamanna fyrir hinum gífurlega
beina og óbeina kostnaði hernað
armaskTnunnar Peningalega hliðin
í Víet-Nam er lítilsverð miðað við
jkostnaðinn í mannslífum. Engin
bandarísk fjölskylda hefur ekki
misst son eða kunningja T striði,
sem fáir telja þess virði að berj-
ast í.
Lýðræðissinnar á Vesturlöndum
eru smám saman að gera sér
grein fyrir, aö það, sem er að
gerast innan Bandaríkjanna, er
hættulegt hinu vestræna lýðræði
almennt. Við megum ekki við því,
að Bandaríkin falli fasisma eða
stjórnleysi í skaut. Á meöan geysi
legum fúlgum er þar hent í hernað
bTða mikil vandamál heima fyrir.
Það er því ekkert ósennilegt, að
bandaríska þingið aðhyllist hálf-
gerða einangruparstefnu, hvað her
stöðvar erlendis snertir, og leggi
þær margar niður T náinni fram-
tíð. (Sjá t. d. álit Mike Mansfield
í Newsweek 20.9. 1971, bls. 23.)
Það væri þvf e. t. v. þinginu kær-
komið, að við tækjum að okkur
ICeflavTkurstöðvarinnar.
Þetta leiðir okkur að fjórða mögu
leikanum. Bandaríska þingið yrði
okkur því þakklátara, sem það
kemur betur í ljós, 'að herstöðvar
Bandaríkiamonna, sem m'mda hring
um Sovétríkin. verða stöðugt þýð
ingarminnj. Keflavíkurvöllurinn var
gfeysimikilvæ>: millilendinearstöð á
milli Bandarfkjanna og Evrópu, en
nú er sú þýðing á friðartímum
engin. Hins vegar gæti hún orðið
einhver aó nýiu ef ófriðleea horf
greiðsla allt of þung í vöfum. Dr.
Gunnar Thoroddsen sagði í stór-
merku erindi í fyrra um stjómar-
skrána, að m. a. þyrfti að athuga
ákvæði hennar um þjóðaratkwæða-
greiðslu með það fyrir augum að
auövelda framkvæmd hennar hér.
Hann taldi það verðugt verkefni
að endumýja stjórnarskrána fyrir
100 ára afmæli hennar 1974. Er
vonandi að svo verði.
Hermálið er þjóðaratkvæða-
greiðslumál. Þá yrð; fjallað um
málið frá öllum hliðum T hinum
ýmsu fjölmiðlum. íslendingar eru i
hópi bezt menntuöu þjóða heims-
ins. Það lýsir vantrausti stjórn-
valdá íslands síðustu 50 árin á
dómgreind íslenzka borgarans, að
þjóöaratkvæðagreiðslur hafa ekki
verið notaðar sem skyldi. Þannig
hefur borgarinn misst af dýrmæt-
um réttindum til þess að hafa bein
áhrif á gang mála.
Er varnarsamningurinn á milli
íslands og Bandaríkjanna var gerð
ur 1951, var aldrej minnzt á, að
við ættum að græða peningalega á
dvöl herliðsins hér. Þó hafa ein-
staka menn rætt og ritað um, að
viö ættum að leigja landið okkar
fyrir peninga. Nýlega kallaði Morg
unblaðið þennan hugsunarhátt „ó-
geöslegan“ í leiöara og er það vel.
Peningamál og gróöahyggja mega
aldre; ráða neinu um ferð ríkis okk
ar T varnarmálum.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir þvf, hvenær hið ákjósanlegasta
er í ;seilingarfjarlægð og gri'pa það
þá. Herlaust ísland. er býr við ör-
yggi, er ekkj öfugmæii.
Reykjavík, 18. 9. 1971
Hjálmar W. Hannesson.