Vísir - 23.09.1971, Blaðsíða 7

VÍSI R. Fímmtudagur 23. september. 1971.
'Cyþlenningarmál
Norrænar bókmenniir nú ó d'ógum:
Einstaklingur og samfélag
1M-
T brezka' bókmenntablaðinu Tim
es Literary Supplement birt
ist lOda september greinarflokk-
ur um norrænar bókmenntir nú á
dögum: fimm rithöfundar af
5mgri kynslóð fjalla þar um
hagi og stöðu rithöfunda og bók
mennta hver í sfnu landi. íslend
ingurinn í hópnum er Thor Vil-
hjálmsson sem nefnir grein sína
Að skrifa í skugganum af íslend
ingasögum, Writing in the Siia-
dow of the Sagas.
Reyndar fer ekki mikið fyrir
skugganum af íslendingasögum
í greinargerð Thors um vanda
og vegsemd þess að vera rithöf-
undur á íslandi nú á dögum. —
Pað er miklu frekar að skuggi
Halldórs Laxness grúfi yfir hin
um yngri samtíðarmönnum hans
bæði heima fyrir og erlendis. —-
Vegsemd þess að skrifa á ís-
lenzku helgast hins vegar ótví-
rætt af arfi I’slendingasagna,
hans vegna verður fslenzka aldr
ei útkjálkamál, tungan sjálf og
arftur bókmenntanna leggur á rit
höfundinn þá kvöð að tjá sig
á heimsins bátt, nútímalegur og
afþjóðlegur listamaður, við
heimsmynd nútíma tækni og
stjómmála. En eftir sem áður
er tungan og bókmenntirnar,
landið sjálft, náttúra þess og
fólkið i landinu, bakhjarl hins
íslenzka rithöfundar — sem um
fram allt er listamaður, sjáandi
og seiökarl, prestur og trúður,
en fyrir enga muni handbendi
pólitfskra kommissara. En það
er f hans verkahring að leysa úr
læöingi ‘samvizku einstaklings
og samfélags, skrá andlega og tii
finningalega reynslu sinna tíma.
Tjað má nærri geta að sú hug-
sýn hins íslenzka og atþjóð
lega listamanns sem Thor Vil-
hjálmsson lýsir í grein sinni kem
ur ekki allskostar heim við fvrir
ferðarmikla bókmenntatízku á
Norðurlöndum á umiiönum árum
meö áherzhi sinni á réttar heim
ildir, sannfræði í skáldskap, fé-
lagslega og pólitíska hlutdeild
bókmenntanna. Þeim mun meir
gætir siíkra viðhorfa hjá öðrum
greinarhöfundum í TLS — Per
Olov Enquist, frá Svfþjóð, Ein-
ar Ökland, Noregi, Hans-Jörgen
Nielsen, Danmörku, og raunar
einnig hjá Eifu Pennanen, frá
Finnlandi. Hvað sem líður inn-
byrðis tengslum og samheng'i
bókmenntastarfs á Norðurlönd-
um greinir yfirlit um bókmennt
ir síðustu ára frá viðlíka þróun
í löndunum: tilraun ti'l að Jeita
sér á ný fangstaðar við Þjóö-
félagsleg viðfangsefni og veru-
leika, skilgreina upp á nýtt sam
félagslega stöðu, hlutverk, gildi
rithöfunda og bökmenntanna.
Að minnsta kosti tveir þess-
ir höfundar, Ökland og Nielsen,
ganga svo langt að tala um gagn
ger kynslóöaskil, hugmynda-
fræðileg stefnuhvörf f bókmennt
um meö nýrri kynslóð ungra höf
unda sem þeir auðvitaö til'heyra
sjálfir. Ökland telur meira að
segja að ,,ný guliöld“ hafi haf-
izt í norskum bókmenntum á síð
asta áratug — hvort sem menn
hafa samt orðið þess varir ut-
an Noregs. Báöir verja þeir
miklu rúmi ti! að gera upp sakir
við fyrri kynslóð og ráöandi
tízku eða stefnu í bókmenntum
og menningarmálum — ,,the
Iiterarv institution" sem Niel-
sen nefnir svo. Nielsen er líkast
trl mestur marxisti í hópnum,
en öll þessi þróun stefnir auð-
vitað ti) sósíalisma, meir og
minna mótuð af marxiskum
kennisetningum. Hann spyr sem
svo: eiga bókmenntir að veita
innsýn í innri, eilíf verömæti
eða þann efnislega og félags-
lega veruleika sem við búum
við og sem hefur eyðilagt sjálf
þessj verðmæti? Eiga bókmennt-
irnar að vera stofnun á vegum
auðvaldsþjóðfélags, benda les-
andanum til einhvers óbreyti-
legs innri veruleika, sem „ég“
tali um við ,,þig“? Eöa eiga bók
menntirnar að benda lesanda
sínum út á við, á umheiminn
sjálfan í sögulegu samhengi
Norðurlöndum á undanförnum
árum að fela í sér fráihvarf frá
bókmenntastarfi aö öðrum verk-
efnum. Ef menn vilja endilega
hafa bein áhrif á þjóðmál, breyta
samfélaginu og bæta það, hlut-
ast til um sögulega framvindu
í heiminum, virðast ýmsir starfs
hættir vænlegri en yrkja kvæði
eða semja sögu eða sjónleik.
Höfundar eins og Sara Lidman,
EFTIR
ÓLAF
JÓNSSON

Eila Pennanen.
Per Olov Enquist.
sínu, heim sem „við“ getum
breytt sameiginlega? Spurning-
in er auðvitaö mælskubragð,
svarið auöráðið af samhengj
hennar. En spurningin sjálf og
framsetning hennar er að
minnsta kosti til marks um
breytt viðhorf eða tizku, kyn-
slóðaski) milli höfunda eins og
Hans-Jörgen Nielsens og svara-
bræðra hans á Noröurlöndum
og t.a.m. kynslóðar Thors Vil-
hjálmssonar, svo sem 10—15
árum eldri.
Jnnst inni kann hin félagslega
og pölitíska bókmenntatízka á
um, einstök ritverk og höfunda,
nýtt frjálsræði og fjölbreytni í
efnisvali og formlegum aðferð-
um, ný tengsl og aukinn gagn-
kvæman áhuga almennings og
bókmenntanna og rrthöfunda. —
Per OIov Enquist bendir á nýja
Einar Ökland.
Göran Palm, Jan Myrdai í Sví
þjóð hafa orðið hvað kunnastir
málsvarar hinnar nýju bók-
menntastefnu og öll haft mikil á-
hrif langt utan venjulegs bók-
menntamarkaðar. En verk þeirra
á seinni árum eru ekki skáld-
skapur, hvaö sem mönnum
finnst um þau að öðru leyti,
heidur a.m.k. annars konar bók-
menntir. í Svíþjóð kunna hin-
ar pólit'/sku bókmenntir að vera
lengst komnar, enda tízkan fyrst
tilkomin og mótuö þar í landi,
og þar kann aö verá að vænta
nýrra stefnuhvarfa.
Eins og Thor Vilhjálmsson
bendir á í sinni grein virö-
ast sænskar bókmenntir oftlega
einkennilega tízkubundnar, og
vísast að nýrrar tizku verð
brátt þörf á nýjum áratug aldar
innar. Ef til vill hefst þar brátt
nýt-t fráhvarf frá samfélaginu og
umheiminum, til einstaklings-
ins og hans innri veruleika og
vandamála, hver veit?
En eins og Eila Pennanen
bendir á f grein sinni um finnsk
ar bókmenntir er raunsæis-
stefna, samfélagsgagnrýni snar
þáttur aWra norrænna bók-
mennta, undirrót hins pólitiska
og samfélagslega áhuga síðustu
ára. í öllum löndunum er auð-
velt aö benda á áhugaverð ný-
virki í bókmenntunum undir
þessum merkjum frá síðustu ár-
Thor Vilhjálmsson.
alþýðlega bókmennta- og menn-
jngarstarfsemi, upphaf nýrrar al
þýðulistar í Svíþjóö í kjölfar
hinnar pólitísku vakningar bók
menntanna, rithöfunda'og mennta
'ianna. á sarrja tíma sem kreppa
ríkir í bókaútgáfu óg gamalgróin
menningarrit draga saman segl-
in. En hann væntir í senn vax-
andi andstöðu að ofan viö hina
róttæku nýstefnu menningarh'fs
og bókmennta á undanförnum
árum, og uppreisnar nýrrar ein-
staklingshyggju gegn ráðandi
tízku umliðinna ára. Ný tízka,
hreyfing eða stefna í bókmennt
lim á jafnan á hættu aö veröa
að „stofnun", Einar Ökland og
Hans-'Jörgen Nielsen gagnrýna
og hafna fyrir sitt leyti bók-
menntamati og starfsaöferðum
kynslóðarinnar á undan. Eila
Pennanen óttast sýnilega að hin
pólitíska tízka hafi óheillavæín-
leg áhrif á bókmenntagagnrýni V
Finnlandi, firri hana nýskap-
andi bókmenntum, spilli opin-
beru mati og fyrirgreiðslu fyrir
bókmenntastarfi. Hin þjóðfélags
lega tízka leiðir af sér fyrirlitn
ingu á skáldskap, segir hún, —
lýsir með öðrum orðum svipuð
um viðhorfum og Tlior Vilhjálms
son að þessu leyti
Jþlias Bredsdorff skrifar inn-
gangsorð að hinum liflega
og læsilega greinaflokk TLS um
Hans-Jörgen Nielsen.
norrænar bókmenntir nú á dög-
um þar sem hann Iýsir lauslega
norrænu samstarfi á sviði menn-
ingarmála' á undanförnum árum
og drepur á stööu norrænna bók
mennta innbyröis og gagnvart
umheiminum. Sivaxandi sam-
vinna á þessu sviði býr viö þé
þversögn að á sama tima virð-
ast kynni norrænna lesenda af
bókmenntum hver annarra fara
minnkandi enda Iiðin tið að
menn lesi hver annars bæfcur á
frummáli, gagnkvæmar þýöing-
ar nauðsynlegar til að koma nýj
um bókum á framfæri þrátt fyr
ir skyldleik tungumálanna, og
áhugi oft næsta takmarkaður á
því sem fram fer í nágranna-
löndunum. Utan , í frá virðast
norrænar bókmenntir á hinn bóg
inn nákomnarj innbyrðis en
heimamönnum sýnist oft. sjá'lf-
um, franiandj lesendur þekkja
þær og meta^af verkum fárra
mikils háttar höfunda sem öðl-
azt hafa nöfn og áhrif á heims-
visu — Kierkegaard, Ibsen,
Strindberg, svo ekki sé lengia
talið.
Yfirlit TLS um efnið, handa
erlendum lesendum, sýnir nóg-
samlega að bókmenntir og bób-
menntastarf eru fjarska fjöl-
breytt á Norðurlöndum um þess
ar mundir og bera sterfc sameig
inleg einkenni þött beínt bók-
menntalegt samneyti haffi oft
verið meira. EHas Breds-
dorff teiur í grein sinni að nor-
rænir lesendur mættu gjarna
temja sér að hugsa „á heimsins
hátt“ um sameiginfegar bók-
menntir sínar, norrænar engu að
sfður en innlendar og þjóðtegar.
Einnig hér á landt er þetta um-
hugsunarverl, svo einangraðar
sem íslenzkar bókmenntir einatt
virðast frá bókmenntum um-
heimsins, norrænum bókmennt-
um ekki sfður en þvi sem fjær
gerist. Einnig hér á Tandi er end
urmat orðið meir en tímabært
á stöðu bókmennta í samfélag-
inu — hvert sé Mutgengi og
jrfldi þeirra í samtíðinni. Hvern
ig sem listrænar og pólitískar
skoðanir og tízka greinast er
þessi spurning samt undirrót
bókmenntalegra umræðna og
nýstefnu á Norðurlöndum und-
anfarin ár.
Atvinnurekendur
Ungan mann vantar vd borgaða atviraiH við akstur
Er vanur akstri stón*a vörabifreiöa. Er með meira
próf. Akstur á Ieigubifeið kemur til greina. Góð með
mæli fyrir hendi. Uppl. í síma 17796.
^0^