Vísir - 11.01.1972, Blaðsíða 7

(
Með minnisverðustu verkum Leikfélags Reykjavíkur frá undanförnum árum er sýning
csflenningarmál
V í SIR . Þriðjudagur 11. janúar 1972.
í leikhúsinu við Tjörnina
| tilefni atf 75 ára afmaeli Leik-
félags Reykjavíkur kemur í
dag út hjá Atoenna bökafélag-
inu söguágrip félagsins eftir
Svein Einarsson, væn og vegleg
bók aö allri gerð og ríkulega
myndskreyfct, Leikhúsið viö
Tjörnina nefni&t ritið. Því að
saga Leikfélagsins er óaðgrein-
anleg frá sögu Iðnaðarmanna-
hússins, „gömiu Iðnó“ sem menn
nefna í viðkvæmnisiegum tón.
En á þessu húsi sínu hefur félag
ið aldrei fengið eignarhald, þótt
þess muni a.m.k. einu sinni hafa
verið kostur, og einatt átt þar ó-
hægt sambýli við aðra og ó-
skylda starfsemi. Það er samt
líkiegt að saga Leiikfélagsins
veirði lengi rifjuð upp eftir að
önnur verk og atburðir þar í
húsinu verða falinir í fymsku.
>ví að saga Leikfél. Reykjavik-
ur í 75 ár ef jafnframt og ósjálf
rátt meginefni íslenzkrar leiklist
arsögu mestaiian þennan tíma,
eða um og yfir háifa öld, og
þar í húsinu hefur verið og er
enn að gerast veigamikill þáttur
þókmennta- og menningarsögunn
ar. Á heiðursdegi Leikfélags
Reyikjavíkur í dag hi'ilir hins veg
ar undir ný kapítulaskipti í sögu
þess með tilkomu hins iangþráða
Borgarteikhú ss — hvort sem það
rís þegar til kemur í eða við
Tjörrrina eða á öðrum stað f
bænum.
p’kíci er nóg með að saga Iönó
Jj og Leikfélags Reykjavíkur
sé samtvinnuð frá upphafi. það
er aö s'kilja að stofnun Leikfé
lagsins hafi beiniínis stafað af
tilkomu hússins og verið a.m.'k.
öðrum þræði ætlað að tryggja
sem mesta notkun og nýtingu
þess. Með tiikomu 'hins nýja og
veg'lega leikhúss, og stofnun
Leikfélagsins sameinuðust þeir
aðilar sem næstu ár á undan
höfðu einkum lagt sig eftir ieik-
flutningi í Reykjavík. ísienzk
leiklistarsaga rekur samt ekki
upphaf sitt ti'l leikfilokfcanna í
Góðtempiarahúsi og Fjalabettin-
um eða Breiðfjörðs-ieifchúsi og
dönskuskotinna söngvasmá-
muna þeirra, heldur mun lengra
aftur í ttoann, um skólaleiki
pilta i Lærða skólanum í Reykja
vík og þar áður Hólavailaskóla
aftur til Her.rarrætur í Skálholti.
Saga leiikritunar á íslenzku
hefst í verunni eins og að sínu
leyti samfelld ‘lei'ldistarsaga með
stofnun Leikfélags Reykjavíkur.
Það sem á undan var komið var
ekki nema forboði, þótt sum þau
veirk 'hafi reynzt lífseigari en
ýmsar seinni og metnaðarmeiri
skáldskapartiiraunir fyrir leik-
svið, Skugga-Sveinn og Nýárs
nóttin Herranæturleikir Sig-
urðar Péturssonar. Sveinn Einars
son telur að íslenzk leikritun falii
í tvo meginfarvegi allt frá önd
verðu og fram undir þennan dag,
og er annar farvegur rómantískr
ar þjóðiífslýsingar, runninn frá
þessum leikjum. Ýmsar stoitustu
stundir í sögu Leikfélagsins
helgast af viðhaldi og viögangi
þessarar .miklu hefðar' íslenzkrar
leifcbókmennta og leiklistar,
ailt frá fyrstu sýningum Nýárs
nætur og Skugga-Sveins í
Iðnó á fyrsta áratug aldarinnar
og leikjum Jóhanns Sigurjóns-
sonar á öðrum, fram til Gullna
hliðsins og Skálholtis á fimmta
áratugnum, og sum síðustu verk
féla'gsins svo sem Kristnihald
undir Jökli, þiggja lífsmagn sitt
af henni. I þann streng er tek-
ið með hátíðasýningu Leikfélags
ins í kvöld.
Hinn farvegur leikritunar stefn
ir, að sögn Sveins Einarssonar,
að raunsæislegri samtiðarlýs-
ingu á leiksviðinu sem er inn-
blásin og mótuð af viðfangi
Leikfélagsins við erlendar sam-
tíðarbókmennti.r þegar því tók
að vaxa fiskur um hrygg. Einn
ig í þessari grein leikja hermir
saga Leikfélags Reykjavíkur frá
mörgum rnerkum atburði á svið
Jeppa á Fjalli af klassískum
leikjum, allt þetta leikárið 1904
—5. Alla tíð síðan hefur á svið-
inu í Iðnó verið opinn gluggi
tiil umheimsins, vettvangur fjöl
breyttra erlendra bókmennta,
sígiJdra og samtíðarverka. Á
því sviði hefur Letkféiagiö innt
ómetanlegt verk af hendi í
landi þar sem kynni við og
ástundun erlendra bókmennta
eru einatt fjarska stopul.
Sveinn Einarsson skiptir sögu
Leikfélagsins í sjö meginskeið
eða tímabil. hvert þeirra svo
að Leikféiagið hafði árin á und
an sýnt fram á listrænan til-
verurétt sinn viö hlið Þjóöieik
hússins og reynzt eiga hljóm-
grunn á meðal almennings. Á
sama hátt eru önnur Mómaskeið
félagsins uppskerutími annarra
starfsára í meiri kyrrþey. ein-
att við tómlæti og margvíslegan
andbyr. En sigurttaa Leikfélags
ins telur Sveinn Einarsson „ís-
lenzka tímabilið“, 1907 —20, þeg
ar fyrsta kynslóð leikenda í fé-
laginu var komin til listræns
þroska, hófst hið einkennilega
Antígónu eftir Sófókles, hins fyrsta gríska ha rmleiks í íslenzku leikhúsi. Á myndinni er kór
inn í leiknum — frá vinstri: Brynjólfur Jóhannesson, Karl Guðmundsson, Guömundur
Pálsson, Borgar Garöarsson, Helgi Skúlason og Þorsteinn Gunnarsson.
inu í Iðnó, allt frá fy.rstu til-
raun af þessu tagi, Skipið sekk
ur eftir Indriða Einarsson, árið
1903 tii Uppstigningar eftir Sig
urð Nordal, 1945, og á síðustu
árum sér í lagi leikrita Jökuls
Jakobssonar. Á hinn bóginn
verður ekki talað um „hefð“
leikritunar af þessu tagi í lík
ingu við órofna röð hinna þjóð
legu leikja og sýninga í Iðnó
og síðan Þjóðleikhúsinu. Fremsti
fulltrúi þessarar stefnu í lei'krita
gerð, Guðmundur Kamban, varð
útiagi frá leikhúsinu og föður-
landi sínu og komst ekki heim
fyrr en hann var sjálfur ailur.
.Af stöfnun Leifcfélags Reykjaví'k
ur leiddi að áratug liðnum eða
svo blómaskeið í íslenzkri leik
ritun. En sagan sú gerðist ekki
upp á nýtt þegar til Þjóöleik-
hússins kom þótt margur ætti
þess þá von.
\7erkefnaval Leikfélagsins var
* að vísu ekki ýkja yfirbragðs
mikið í fyrstunni — en verk-
efna- og ieikendaskrá félagsins
frá upphafi, tekin saman af
Lárusi Sigurbjörnssyni, er birt
f afmælisriti þess. Samt líöurekki
á iöngu þar til félagiö færist í
fang viðurhlutameiri verkefni.
Með fyrstu sýningum af því
tagi telur Sveinn Einarsson Aft
urgöngur og Brúðuheimili Ib-
sens af samtiðarbókmenntum,
sem áratug að lengd: „frumbýl
ingsár“, 1897 — 1907, „íslenzka
tímabilið“. 1907—20, „umbrota-
ár“, 1920 — 30, „nýskipan og
kreppu", 1930—40, „uppskeru-
ár“, 1940 — 50, Ef-tir stofnun
Þjóðleikhússins hlýtur Leikfélag
ið að byrja frá byrjun að nýju,
eða því sem næst. Einkunn
tímabilsins 1950—63 í sögunni
er „blóðtaka. ný átök“, en þá
hefst ttoabil „nýrrar sóknar“,
1963—72.
Eftir Ólaf Jónsson
þaö kann að þykja stærilegt
af Sveini Einarssyni að
telja sinn eigin starfsttoa í
Leikfélaginu eitt af blómaskeið
um sögu þess. En engum sem
fylgzt hefur meö starfi félags-
ins umliðinn áratug hygg ég
að blandist hugur um að þessi
dómur sé réttur: leikstarfið hef
ur á þessum árum aukizt að
magni og fjölbreytnj jafnframt
stöðugri listrænni framför og
færzj í æ meiri atvinnusnið.
Leikfélag Reykjavíkur hefur á-
reióanlega aldrei átt jafnmargra
kosta völ í starfi sínu og ein-
mitt í dag. En afrakstur þess
ara ára en vísJega að þakka þvi
starfj sem á undan var unnið,
blómaskeið leikritunar. og i ann
an stað „uppskeruárin", 1940—
50, þegar félagið og leikhúsió
í Iönó var laust úr læðingi krepp
unnar á fjórða áratugnum, sú
kynslóð leikenda sem starfað
hafði í Leifcfélagihu frá því um
og upp úr miðjum þriðja ára-
tug aidarinnar uppskar ávöxt-
inn af erfiöi umliöinna ára.
En einnig „umbrotaárin", eft
ir 1920, eru eftirtektarverður
tími í sögu félagsins, Þá kom
nýtt fólk til starfa svo að urðu
þvi sem næst gagnger kynslóða
ski'l í félaginu. Með tilkómu
Indriða Waage komst Leikfélagið
í nánari snertingu en nofckru
sinni fyrr og lengi síðan við það
sem' um sömu mundir var að
gerast í evrópskri leikmennt.
Þeir leikstjórar sem umfram
aðra lögðu iistræna stefnu Þjóð
leikhússins á fyrstu árum þess,
sem gilt hefur í meginatriðum
fram á þennan dag, auk Indriða
þeir Haraldur Björnsson og Lár
us Pálsson, höfðu allir mótazt
og f ramazt í Iðnó á árum kreppu
og síðan stríðsgróða. Því að upp
skeru ár Leik'fé lags Reykjavíkur
eru jafnframt nánasti aðdrag-
andi Þjóðleikhússins. Sú kynslóð
leikenda sem tók við hinu nýja
leikhúsi var upprunnin í Iðnó,
hafði a. m. k. átt þar sín fyrstu
kynni af leiklist og stigið fyrstu
skrefin á fjö'lunum.
En það er gaman að hugsa
til þess að í hinum fvrsta leik
hóp í Þjóöleikhúsinu voru einn-
ig tveir úr hópi frumherjanna,
fyrstu kynslóðar í Leikféiaginu,.
þau Friðfinnur Guðjónsson og
Gunnþórunn Halldórsdóttir. Svo
stutt er leifclistarsagan þrátt fyr
ir alit.
gaga Leikfélags Reykjavikur f
75 ár er baráttusaga öðr-
um þræði, saga um grfiðleika
og fómir engu síður en sigur
og frama. Og afmæiisrit félags
ims er öðrum þræði barátturit
— fyrir málstað Borgarled'kh'úss
í Reykjavík. Væntanlega geta
margir áhorfendur tekiö undir
álylctunarorð þessarar sögu irceð
Sveini Einarssyni, draum Leik-
félagsmanna um nýtt leikhús:
„I norðvesturhorni Tjamar-
innar á gömlu Bárulóðinni, er
hugsanlegt að reisa ieildiús sem
fullnægi þeim kröfum sem gerð
ar eru í dag án þess að veiröa
bákn ... Þetta leikhús yrði að
vera tækniiega fulJkomið, taka
um 450 — 500 áhorifendur í sæti,
en vera látlaust aö alilri gerð,
edns og Iðnó hefur alla tfð ver-
ið ... Allt starf Leiikfélags
Reykjavíkur hefur ósjáitfrátt tek
ið mið af þessum draumi, sem
átti ekki að þurfa að vera alltof
fjarlægur — stækkun leikhóps-
fns fjölbreytni verkefnavalsfns,
f einu orði stefnan, h'ka Þær
fórnir sem hafa verið færðar,
það sem menn hafa sætt sig við
og neitað sér um. Leikfélags-
menn hafa reynt að sýna að þeir
ættu þetta hús skiJið."
Á þessum tyHídegi er ástæðu
laust að rifja upp ágreining um
staðarval leikhússins: ýmsnm
mun þó finnast óþörf tilfinninga
semi að nýtt BorgarJeikhús þunfi
nauðsynlega aö standa „víð
Tjörnina“ eins og Iðnó. Hvar
sem því verður vailinn staður
tekur Borgarleikhúsið við attfi
starfseminnar í Iðnó, þeirri leik
rita- og leiklistarhefð sem þar
hefur verið að mótast £ tvo
mannsaldra. í sögu Lei’kfélags-
ins léggur Sveinn Einarsson
hvað eiftir annað áherzlu á hin
frjóu tengsJ félagsins og leik-
hússins við almenning í bænum
annars vegar, að það eigi við-
gang sinn áhorfendunum að
þakka, hatfi alla tíð verið leikhús
almennings. Og hins vegar á
lýðræöislega stjóm og starfs-
venjur Leifcfélagsins, að í Iðnó
hafi alla tiö verið leikhús leik
endanna sjálfra. Miklu skiptir að
einnig þennan arf Leikfélags
Reykjaví'kur takist farssellega að
ávaxta í tilkomandi Borgarleik-
húsi,
IT'n þótt Borgarleikhús konli tfl
■ og starfsemi Leikfélags
Reykjavíkur flytjist þangað vefð
u.r hið forna leikhús þess á
Tjarnarbakkanum samt ekki Ját
ið úr hendi sleppa. Það er of
mikilsverður hluti reykvískrar
oig ísJenzkrar menningarsögu til
að því megi tfarga eða láta það
fymast. Þair gæti hugsanlega orð
ið vettvan'gur ungs fólks í leik
húsinu, nýrra tilrauna og ný-
virkja í Jeiklist. En einnig mætti
hugsa sér þar samastað hinna
þjóðlegu íslenzku Ieikja og leik
listarhefðar, hinnar römmu tatrg
ar í sögu Leikfélagsins — sem
eftdr sem áður ætti þá hlutverki
að gegna á sínum eigin uppruna