Vísir - 22.09.1972, Blaðsíða 7

Vísir Föstudagur 22. september 1972
7
Vilja þar vera með eða ekki, —
þar stendur hnifurinn i kúnni. I
öllu þvi fjargviðri sem orðið hefur
um þetta t.d. i Noregi, hefur mest
verið fjasað um það, hve miklu
óhagstæðari aðild sé en það
frjálsa viðskiptalif sem rikt hef-
ur. Litið þýðir að fjása um það
sem ekki verður breytt, i stað
þess aö koma að kjarna málsins,
hvort sé hagstæðara að standa
innan eða utan þess veruleika
sem Efnahagsbandalagið nú er.
Þar með fylgir ákvörðun um það,
hvort menn séu reiðubúnir að
taka á sig lffskjaraskerðingu með
öllum þeim margvislegu erfið-
leikum sem þvi fylgja. Hvort eru
t.d. andstæöingar aðildar reiðu-
búniraðsamþykkja 10% almenna
kauplækkun eða mikla gengis-
lækkun, sem hlyti að leiða af þvi
að standa utan við bandalagið, til
þess að forðast stöðnun og at-
vinnuleysi. En þann vanda forð-
ast andstæðingarnir viða að hug-
leiða eða færa i tal.
Hin harða mótspyrna i Noregi
sprettur mjög upp úr þeirri ósk að
fá að halda áfram gömlu þróun-
inni óbreyttri, en hún á lika rætur
að rekja til þeirrar óhagstæðu
áhrifa sem aðild kann að hafa á
fiskveiðar og landbúnað. Það er
enginn vafi á þvi að norskir fiski-
menn og bændur kjósa einir út af
fyrir sig og telja hagstæðara að
standa fyrir utan. En á móti
koma hagsmunir iðnaðar og sigl-
inga. Þær stéttir sem að þeim
greinum starfa geta orðið fyrir
geysilegum skakkaföllum við það
að standa fyrir utan, sem gætu
leitt af sér tekjurýrnun og at-
vinnuleysi. Margvislegar aðrar
ófyrirsjáanlegar afleiðingar geta
valdið margra ára stöðnun. Þar
'eru hagsmunir sem eru svo miklu
stærri en hagsmunir fiskimanna
og bænda i Noregi, að Trygve
Bratteli forsætisráðherra hefur
lýst þvi yfir, að hann muni segja
af sér, ef aðild fái ekki meiri-
hluta. Og þá strax munu svo
miklir erfiðleikar bæra á sér i
efnahagslifi Noregs, að það verð-
ur ekki séð að nein ný stjórn yrði
mynduð, þar myndi taka við
næstum þvi stjórnleysi.
Og frá Danmörku berast fregn-
ir um það, að stjórnarflokkurinn,
lika Jafnaðarmenn, liti mjög
dökkum augum á það, ef aðild að
Efnahagsbandalaginu nær ekki
samþykki. Þar með myndi stór-
felldur tollur leggjast á allan
landbúnaðarútflutning Dana,
bæði til Þýzkalands og Bretlands,
og þegar i stað yrði að fram-
kvæma með einhverjum hætti
kjararýrnun. Er helzt taliö, aö
gripa yrði til þess ráðs að hækka
söluskatt þegar i stað úr 12% i
25%.
Ofan á þessar áhyggjur bætist
svo ótti þessara þjóða við það, að
hinir gömlu Þjóðverjar verði alls
ráðandi i Efnahagsbandalaginu.
Þjóðverjarnir sem á sinum tima
réðust með hernaði gegn þeim
og kúguöu þá löng og dimm
styrjaldarár. Og það eru á sveimi
hugmyndir um alræði hins þýzka
stórfjármagns.
Til að svara þeim ótta hafa
fylgismenn aðildar bæði i Noregi
og Danmörku leitað til sjálfs
Willy Brandts kanslara Þýzka
lands og hann hefur haldiö. sjón-
varpsræðu á góðri norsku og átt
sjónvarpssamtöl, þar sem hann
hefur einmitt lagt áherzlu á það,
hve mikilvægt það væri fyrir
holla þjóðfélagsþróun i Evrópu,
að Norðurlöndin gerðust aöilar að
bandalaginu og gætu þannig
stuðlað að réttri þróun mála i álf-
unni. Hann orðaði það svo, að
þátttaka Norðurlanda yrði eins og
vitamin-inntaka fyrir Evrópu.
Ennfremur lagði hann áherzlu á
það, hve mikil áhrif smárikin
heföu einmitt i Efnahagsbanda-
laginu, þau hefðu hvert um sig
einn fulltrúa i öllum ráðum, með-
an stærstu rikin fengju ekki nema
tvo. Þau fengju þvi vissulega
sterka aðstöðu til að koma sinum
sjónarmiðum fram. Og ennfrem-
ur lagði hann áherzlu á það, hve
nauðsynlegt það væri einmitt nú,
til að kom fram hinni friðsamlegu
stefnu gagnvart Rússum, að
Evrópa væri sterk og sameinuö,
Það væri stór framtiðarvon um
bættan heim, og til þess að stuðla
að þvi þarf Evrópa að leggja
saman kraftana i voldugri og
friðsamlegri framfarasókn. Af
þvi mun hlutur allra batna, þegar
til lyktanna kemur.
Þorsteinn Thorarensen
Ásgeirsson
fyrrv. forseti Islands
f. 13. maí 1894— d. 15. september 1972
Með herra Ásgeiri Asgeirssyni er horf-
inn maður, sem um marga áratugi setti
óvenjulega sterkan og heillarikan svip á
islenzkt þjóðlif. Hans mun lengi verða
minnst sem eins af merkustu og mikilhæf-
ustu sonum Islands á þessari öld, og siðari
kynslóðir, sem kynna sér lifsferil hans,
munu lita á hann með aðdáun og viröingu.
Herra Asgeir Ásgeirsson fæddist á
Kóranesi á Mýrum, sonur hjónanna
Asgeirs Eyþórssonar, kaupmanns þar og
•siðar bókhaldara i Reykjavik, og Jensinu
Bjargar Matthiasdóttur, en þau fluttu
hingað til bæjarins þegar hann var sjö ára
að aldri. Eigi að siður var hann hvert
sumar i sveit til 21 árs aldurs, þegar hann
hafði lokið guðfræðiprófi, lengst af hjá
hinum merku hjónum Asgeiri og Ragn-
heiði i Knarrarnesi, foreldrum Bjarna
heitins Asgeirssonar sendiherra, og
einnig á Alftanesi. A þessum árum
mótaðist hann mjög af sveitalifinu og
lærði til allra verka, bæði á sjó og á landi.
Þetta var honum að sjálfs hans sögn
ómetanlegur undirbúningur fyrir siöari
lifsstörf. Hann hefur sagt skemmtilega
og af mikilli glöggskyggni frá Mýrunum.
og æskuárum sinum i bókinni „Móðir
min”, sem margir hafa lesið. Einnig
dvaldi hann tvö sumur hjá Gunnari Olafs-
syni, síðar alþingismanni og þrjú sumur
hjá Stefáni i Möðrudal á Fjöllum.
Svo sem að framan greinir taldi hann
sjálfur að þetta allt hefði verið sér mikils-
verð fræðsla og aukið mjög skilning sinn á
lifsháttum og lifskjörum þjóðarinnar og
þvi komið sér að miklu gagni þegar hann
lagði út á stjórnmálabrautina. Hann var
kjörinn á þing fyrir Vestur-lsafjaröar-
sýslu áriö 1923 og siðar fræðslumáiastjóri
1927. Áður hafði hann verið biskupsritari
um skeið og kennari við kennaraskóla
Islands, er Magnús Helgason var skóla-
stjóri. Tókst með þeim mikil vinátta, og
sagt er að séra Magnús hafi metið hann
flestum eða öllum samstarfsmönnum sin-
um meir, og var það mikil viðurkenning
fyrir ungan mann, frá slikum öðlingi og
vitmanni sem séra Magnús var.
Þingmennskunni gegndi Asgeir óslitið i
29 ár, eða þar til hann var kjörinn forseti
landsins 1952. Munu þess fá dæmi, að
þingmaður sé jafnmikils metinn og ást-
sæll i kjördæmi sinu svo langan tima,
bæði af fylgismönnum og andstæðingum.
Voru þær vinsældir langt umfram það
sem atkvæðatalan sagði oft til, af
ástæðu'm, sem óþarft er að rekja, enda
var hann alltaf boðinn og búinn til að
greiða götu sýslubúa, þótt hann vissi að
þeir fylgdu honum ekki að málum við
kjörborðið og úrslitin i kjördæmi hans i
forsetakosningunum sýndu það bezt, hve
miklum vinsældum hann átti þar að
fagna.
Árið 1930 var Ásgeir Ásgeirsson kjörinn
forseti sameinaðs Alþingis fyrir þúsund
ára hátið þess. Má fullyrða að það var
einróma álit islenzku þjóðarinnar og
hinna. erlendu gesta, að hann hefði leyst
það vandasama starf af hendi með þeim
virðuleik og glæsibrag, sem varð Islend-
ingum til hinnar mestu sæmdar, enda
þess minnst og hann æ siðan einn af
þjóðarinnar mest metnu sonum. Ræða sú,
sem hann hélt við það tækifæri, mun
ávallt verða talin meðal þess bezta sinnar
tegundar, sem islenzkur maður hefur
samið.
I embætti forsætisráðherra, sem hann
tók við nokkru siðar, sýndi hann, hve vel
hann var til virðingar og ábyrgðarstarfa
fallinn. I fjölmörgum nefndarstörfum,
sem honum voru falin, t.d. i utanrikis-
málanefnd, gengisnefnd og milliþinga-
nefnd i bankamálum, svo nokkuð sé nefnt,
reyndist hann hinn trausti og gætni vit-
maður, og sem sendimaður þjóðar sinnar
á erlendum vettvangi vakti hann alls-
staðar athygli fyrir skarpa vitsmuni,
háttvisi og prúðmannlega framkomu.
Hann var talinn einstaklega laginn samn-
ingamaður, og það mun a.m.k. hafa verið
viðurkennt þegar öldur stjórnmálanna
gegn honum hafði lægt og hann var kom-
inn i friðarhöfn, að honum hafi æði oft
tekizt að bera klæði á vopnin er ólik
sjónarmið og ofurkapp vegna flokkslegra
hagsmuna ógnaði afgreiðslu þjóðnýtra
mála. Hann mun þá oft hafa fundiö leiöir
til sátta og samkomulags, sem urðu til
þess að afstýra vandræðum og alþjóð til
heilla. Hann var gætinn málafylgjumað-
ur, fastur fyrir, ef þvi var aö skipta, en þó
alltaf með lipurð og gætni. Þótt stundum
væri i hita baráttunnar hart og ómaklega
að honum vegið, svaraði hann aldrei i
sömu mynt. Hann lét heldur aldrei binda
sig svo sterkum flokksböndum, að hann
biði tjón á dómgreind sinni og samvizku.
Þessir eiginleikar öfluðu honum almenns
trausts og virðingar með þjóðinni, svo
sem siðar kom i ljós á ótviræðan hátt, þótt
þeir væru ekki alltaf metnir og viður-
kenndiraf öllum meðan stjórnmálaátökin
voru -hörðust.
Herra Ásgeir Asgeirsson var mikið
glæsimenni að vallarsýn og framkoma
hans óvenju tiginmannleg, svo að hann
vakti sérstaka athygli hvar sem hann fór,
en mest var þó vert um mannkosti hans.
Viðmót hans var hlýtt og látlaust. Hann
var viðurkenndur mikill gáfumaður,
óvenjulega fjölmenntaður og viðlesinn.
Hann las feikna mikið af góðum bók-
menntum, og ég hygg að vandfundinn sé
maður með jafn staðgóða þekkingu á eins
mörgum efnum. Hann hafði lagt mikla
stund á að kynna sér utanrikis- og al-
þjóðamál. Hann var frábærlega vel að sér
i sögu mestu menningarþjóða heims að
fornu og nýju og mörgum öndvegisritum
heimsbókmenntanna, islenzkum fornbók-
menntum og þjóðarsögu. Það er rétt, sem
sagt var um hann látinn i einu dagblað-
anna, að á sögu þjóðar sinnar hafði hann
djúpan skilning og sótti gjarnan þangað
mælikvarða til mats á vandamálunum og
máli sinu styrk og kunni með að fara af
óvéfengjanlegu listfengi. Minni hans var
frábært og i góðra vina hópi hafði hann á
takteinum aragrúa af skemmtilegum,
græskulausum sögum frá löngum og við-
burðarikum lifsferli. Jafnframt þvi sem
hann var alvörumaður var hann gæddur
einkar viðfelldnum húmor, sem gladdi
marga vini hans og samferðamenn á
góðum stundum.
Herra Ásgeir Ásgeirsson var mikill
gæfumaður i einkalifi sinu og ekki mundi
hann una þvi vel, að svo væri um hann
ritað látinn, að ekki væri minnzt á eigin-
konu hans, frú Dóru Þórhallsdóttur
biskups Bjarnasonar. Þau gengu i' hjón-
band hinn 3.oktober 1917, Frú Dóra reynd-
ist eiginmanni sinum traustur og mikil-
hæfur lifsförunautur, enda miklum og
góöum hæfileikum búin, eins og hún átti
kyn til. Þegar kaldast blés á móti og
ýmsir erfiðleikar steðjuðu að, var hún
honum stoð og styrkur, sem aðeins miklar
mannkosta- og hæfileikakonur geta verið.
Þegar frú Dóra lézt, hinn 10. september
1964, var það að sjálfsögðu ólýsanlega
þungt áfall, en hann tók þvi með þeirri
stillingu og andlega þreki, sem honum
var gefið. Hann lét einhverntima þau orð
falla, að þeir sem lifið hefði gefiö eins
mikla hamingju og sér, mættuveraviðþvi
búnir, ekki sizt þegar á ævina liði, að eitt-
hvað af þvi dýrmætasta yrði aftur frá
þeim tekið, og sér bæri að vera þakklátur
fyrir hve lengi hann hefði fengið að njóta
samvista við sina mikilhæfu konu. Þessi
afstaða til lifsins ber vott um mikinn and-
legan þroska, sem aðeins fáum er gefinn.
Fjölskyldulif herra Ásgeirs Ás-
geirssonar var, eins og áður segir, fagurt
og hamingjurikt og barnalán þeirra hjóna
mikið. Eftir fráfall frú Dóru, eins-og
reyndar alla tið, naut hann mikillar
ástúðar og umhyggju sonar sins og dætr-
anna tveggja, tengda- og barnabarna,
sem nú kveðja hann með djúpum söknuði
og hugljúfum minningum Sú er einnig
kveðja islenzku þjóðarinnar. Með þökk og
djúpri virðingu verður nafn hans geymt i
tslandssögunni um ókomna tima.
Að lokum skulu honum færðar sérstak-
ar þakkir frá Frimúrarareglunni á Is-
landi fyrir það sem hann vann henni með
glæsilegri forystu um langt skeið, félags-
skapnum til ómetanlegs vegsauka og
sæmdar. Skarð hans stendur nú opið og
ófyllt og jafningi hans að virðuleik og vin-
sældum verður þar trauðlega fundinn.
Viglundur Möller.