Vísir - 11.09.1975, Page 7

Visir. Fimmtudagur IX. september 1975.
7

ÞESSI ÁRIN gera
Austurlandabúar upp
við sig hvers konar
stjórnarfar þeir skuli
aðhyllast og koma á, að
likindum til nokkurrar
frambúðar. Og um það
hefur orðið töluvert
spjall i blöðum eystra,
og menn furðu almennt
sammála. að naumast
sé enn fundið það
stjórnarform sem þar
eigi best við af öllu.
A annað virðast allir sættast:
það stjtírnarform verður ekki
vestrænt lýðræði.
Þegar rætt er um Austurlönd,
eins og að likindum öll lönd utan
hins vestræna menningarsvæðis,
þá er að jafnaði aðeins visað til
Íitils minnihluta menntaðra
manna sem löngum þágu mest af
hugsun sinni frá Vesturlöndum.
Völdin féllu af sjálfu sér i hend-
ur þessum mönnum þegar gömlu
nýlenduveldin drógu sig i' hlé eftir
heimsstyrjöldina siðari, og sjálf-
sagt þótti að koma á vestrænu
lýðræði. Menn voru bjartsýnir á
að unnt reyndist að kenna tílæsum
almúganum að hugsa á lýðræðis
vfsu, en sást yfir hve menningar-
legum erfðum bregður mjög frá
þvi sem gerist á Vesturlöndum.
NU virðist fyrst vera að daga
upp fyrir þessum menntaða
minnihluta að nauðsyn ber til að
taka almýgann eins og hann er og
reikna ekki alltaf með honum eins
og menn vildu helst hannværi.
Lýðræði er stjórnarform sem
meðal annars rækir mannrétt-
indi: skoðanafrelsi, tjáningar-
frelsi og þar fram eftir götum.
Sjálfsákvörðunarréttur almenn-
ings og mannréttindi eru sannast
sagna aðal lýðræðisskipulagsins.
En réttum og sléttum almUga-
manni i Austurlöndum er rikara i
huga hvað hann eigi að borða, en
hvað hann eigi að segja, og þegar
brýnustu lifsnauðsynjar eru oft-
ast-nær af skornum skammti og
hann sveltur stundum heilu
hungri hugsar hann naumast um
annað en þær.
Nýlenduveldin sviptu fólk ekki
einasta frelsinu, þau tóku viðast
brauðið frá munni þess.
Þar að auki komst almUginn i
þessum löndum aldrei svo langt
M) MM
að gera sér ljósa grein fyrir
mannréttindum. Þau eru fram-
andi hugtök. Það er kommUnismi
raunar lika, enda skilur hann það
orð allt öðruvisi en við. En þar er
þó I huga hans á ferðinni nýtt
samfélag sem leyfir mönnum að
minnsta kosti að hafa nóg að bita
og brenna.
1 þessu sambandi eru Indverjar
I nokkurri sérstöðu. Að vi'su hafa
þeir aldrei kynnst neins konar
sjálfsákvörðunarrétti um stjórn
lands og lýðs, umfram almennar
sveitarstjórnir eða hreppsnefndir
(panchat), en þar i landi var
skoðana- og tjáningarfrelsi löng-
um tryggt af trúarbrögðunum. Og
af þvi kann að stafa hve
byltingaröflum reynist þungur
róðurinn á Indlandi.
Um siðustu áramót var um það
rætt i Far Eastern Review
(Honkong) að lýðræðisform
ásamt mannréttindum eins og við
skiljum það orð á Vesturlöndum,
mundi lUta i lægra haldi alstað-
ar þar um slóðir og þvi spáð að
nokkurs konar einsflokkskerfi
yrði tekið upp i' staðinn.
Blaðið taldi að hinn menntaði
minnihluti i flestum þessara
landa kysi helst að halla sér að
eins konar mildri einræðisstjórn
af þvi hUn væri i mestu samræmi
við hinar austrænu hefðir um
stjórnsýslu.
Slíkt stjórnarform yrði þó tæp-
lega óblandin sæla.
Varla fer það framhjá neinum
menntuðum manni að einsflokks-
kerfið hefur marga viösjárverða
galla. Þvi fylgir undantekningar-
laust að upp vex ný sérréttinda-
stétt, stétt þeirra manna
sempnnast stjórnsýslu og ráða
yfir her og lögreglu. Það er aust-
ræn kenning að vald spilli
manninum alltaf, og einu gildir
hvernig vald er til komið: þvi er
ekki vel beitt nema af góöum
manni.
1 annan stað veit enginn hversu
velja skuli eftirmanninn. Innst I
kongulóarvefi yfirráðanna býr sá
sem i alla spotta togar, sbr. Mao
formann, Brésnev og þá herra
alla með tölu, og hvernig á að
velja heppilegan eftirmann þegar
hann fellur frá? Um það er engin
formUla finnanleg önnur en
valdið., oftast ráðin yfir her og lög-
reglu.'
Hið nýja einsflokkskerfi veröur
varla gagnólikt hinni fornu
höfðingjastjórn nema að þvi leyti
sem 20. öldin er frábrugðin liön-
um tlmum.
Auðvitað hefur lýðræðisskipu-
lagið sina galla eins og allt sem
mannlegt er > og stjórnmála- •
fræðingar Austurlanda gera sér
þá ljósa.
Lýðskrumið verður æ fyrir-
ferðarmeira I lýðræðisrikjum, og
það verur æ meira áberandi að sá - >
sem er liklegur til að verða
hæstur I lýðræðislegri kosningu er
alls ekki alltaf, kannski sjaldnast,
sá sem er liklegastur til að
stjórna best og fara af mestri gát
með tækifæri valdanna. Þannig
er hætta á að lýðræðislega kosið
þjóðþing troðfyllist smátt og
smátt af snoppufriðum og tungu-
liprum meðalmennum.
Þá er það aigeng skoöun á
Austurlöndum að lýðræðisrikjum
sé hættara en öðrum við að
spilling grafi um sig, hrossakaup
um völd og aöstöðu séu meiri, en
agi viö vinnu og framkvæmdir
minni. í min eyru hefur merkur
indverskur stjórnmálamáður,
róttækur mjög og hlynntur RUss-
um, látið uppskátt það álit að
verkafólk ætti ekki að njóta verk-
fallsréttar, a.m.k. ekki svo
viðtæks sem gerist I lýðræðisrikj-
um.
Riki undir einsflokkstjórn eru
raunar heldur ekki ónæm fyrir
þessum göllum. Þeir eru bara
nefndir öðrum nöfnum og færra
er um þá sagt afþvi hið frjálsa orð
skortir og fjölmiölarnir stunda
fremur pólitiskt trUboð en sann-
ferðuga upplýsingu um það sem
er að gerast.
Ekki er þó fyrir það að synja að
Austurlönd þróist til lýðræðis og
mannréttinda, en þau verða að
finna sitt eigið formog almUginn
að þroskast upp til ábyrgrar þátt-
töku I stjórnmálum, og þaö byrjar
ekki fyrren hann er hættur að
hafa áhyggjur af næsta máls-
verði.
S.H.

Ólafur Jónsson skrifar
Leikhús
Er voða
gaman
hlœja?
að
Randver Þorláksson I hlutverki
slnu I „Ringulreið”.
Atriöi úr „Ringulreið”. Ingunn Jensdóttir, Arni Tryggvason og
Sigriður Þorvaldsdóttir I hlutverkum slnum. — Ljósm: Bragi.
sem þeir Flosi og MagnUs Ingi-
marsson vilja iöka? Þaö vona
ég aö ekki sé. Það er lika voöa
gaman að hlæja ef eitthvað
veröur til að erta I manni hlát-
urtaugarnar. En þaö er ekki nóg
að segja bara skripó, skripó til
að allir fari þegar I staö að velt-
ast um af hlátri. Það er heldur
íábreytt: kcir.mtun að leika sér
til lengdar að merkingar-af-
brigðum sagriarinnar ,,að riöa”.
Það er allt 1 lagi aö vera klúr.
En það er ekki þar meö sagt að
það sem klúrt er verði um leiö
fyndið af sjálfu sér.
Þetta er nU ekki svo að skilja,
sem betur fer, að Ringulreiö
þeirra félaga Flosa og MagnUs-
ar sé eintóm klámfengin aula
fyndni þótt margt af þvi sem
mestan fögnuð vakti á frumsýn-
ingu væri einmitt af þvi taginu.
En I stystu máli sagt fannst mér
sýningin steyta á sama skeri
sem svo algengt er I Islenskum
gamanmálum á sviði og annars
staöar: á þvi að ætla sér af,
setja markiö sifellt of lágt. Flosi
Ólafsson er mikill rugludallur I
gamanþáttum slnum. Þaö sem
þar tekst best sýnist oft eintóm-
ur græskulaus ruglugangur meö
málið, algengt orðafar Ur dag-
legu lifi, skrafi og skeggræðum
Þá er jafnan skammt I UtUr-
snUning og eftirhermu, dáragys
um allskonar dagfarslega ósiði
og hugsunar-óvenjur. En þvi
miður er eins og sU paródia,
eftirherma óperu sem liggur til
grundvallar Ringulreið dragi
ósköp skammt til markverðrar
fyndni, skopið ber I þetta sinn
fjarska litla merkingu, og þá er
nærtækt að fylla form farsans
marklausum skripalátum og
ærustu. Það breytir ekki þvi að
viða nýtur sin vel I sýningunni
hagmælska Flosa Ólafssonar i
lausu máli og bundnu og maka-
laus hermigáfa hans i einstök-
um atvikum leiks, orðaskiptum
og.jafnvel heilum samræðum,
og þar koma fyrir fjarska
margar smellnar hugmyndir.
En það er eins og Uthaldið
bresti, hugvit til aö semja
margar sundurleitar hugmynd-
ir sýningarinnar I eina mark-
visa, markverða heild.
NU er auðvitað spursmál
hvaða kröfur beri að gera til
skemmtunar af þessu tagi. En
hljóta menn ekki að eiga þess
von að einnig skripóganginum
séu sett listræn markmið I kjall-
ara ÞjóðleikhUssins og hafi
meiri metnað til að bera en
koma gestum með fruntabrögð-
um til þess aö flissa bara að ein-
hverju? Sliku verkefni hygg ég
að leikendur mundu prýöisvel
valda, er fóru af kátinu og hag-
leik með sin blendnu gamanmál
I Ringulreið. Það var vitað fyrir
að Sigriður Þorvaldsdóttir er
yfirburöa gamanleikkona en
Randver Þorláksson og Ingunn
Jensdóttir komu einnig mjög
gleðilega fyrir I sýningunni að
ólöstuðum þeim sem þá eru
ónefndir.
sjálfsagt sjónvarpinu
lika, oftast nær i upp-
skrúfuðum eftirhermu-
tón eftir stilsmáta
Flosa sjálfs. Var þá
ekki von að menn væru
orðnir spenntir á
þriðjudaginn?
Það hafa nú visast einhverjir
verið orðnir. Og þvi er auðvitað
ekki að neita að þeir sem fylgst
hafa t.a.m. með gamanþáttum
Flosa Ólafssonar I blöðum og
bókum að undanförnu gátu með
sanngirni gert sér vonir um
a.m.k. nýstárlega skemmtun i
leikhúsinu. Brást sú von? Ekki
var svo að sjá á þriðjudags-
kvöld: hin þröngu salarkynni
þéttsetin, húsfyllir og vel það I
Leikhúskjallaranum og ekki
heyrði ég betur en ýmsir leik-
húsgestir beinllnis veinuðu af
hlátri undir Ringulreiðinni. En
þvi miöur: ekki veinaði ég.
Af hverju skyldi þaö nú stafa?
Eintómri fordild, ósmekk og
fordómum fyrirfram á þann
glaða og græskulausa skrlpaleik
Leikhúskjallarinn:
RINGULREIÐ
Ópera I 3 þáttum og 21 atriöi
meö prólóg og epilóg
Höfundar: Flosi Ólafsson og
Magnús Ingimarsson.
Leikmynd: Björn Björnsson.
Dans: Elln Edda Arnadóttir.
Fyrir iifandi löngu,
einhverntíma í vor, var
byrjað að skrifa i blöð-
in um fyrirhugað
snilldarverk þeirra
Flosa Ólafssonar og
Magnúsar Ingimars-
sonar, „óperuna”
Ringulreið, sem frum-
sýnd var i Leikhús-
kjallaranum á þriðju-
dagskvöld. Siðan hefur
ekki linnt skrafi og
skeggræðum um þetta
tilkomandi gaman i
blöðum, útvarpi og