Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1945, Page 3

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
147
i
rekstri fyrirtækjanna og nokkur
stjórnaríhlutiin af hálfu starfsmann
anna. En sjálí't hlutdeildarfyrir-
komulagið veitir verkamannin-
um hluttöku í arði fyrirtækjanna
og tækifæri til þess að ávaxta fje
kitt, sem hluta í fyrirtækjunum og
jþannnig hluttöku í stjórn fyrir-
tækjanna á einn eður annan hátt.
Yfirleitt er það skoðun þeirra, sem
t'ramarlegast standa í formælenda-
hóp þcssa atvinnurekstrar, að allir
starfsmcnn (verkamenn) fyrirtækj-
anna hafi hluttöku í arði þeirra,
eigi kost á að eignast hlut í þeim
bg hafi einhverja íhlutun um stjórn
þeirra eða eftirlit með henni.
Hysg jeg að draga megi saman
grundvallarreglur þessa fyrirkomu-
iags og scgja, að það hvíli eink-
um á eftirfarandi grundvallaratrið-
um:
1) starfsmenn fái auk fastra
launa einhvern hlut af arð-
inum.
2) verkamönnum gefist kostur á
að safna arðshluta sínum, eða
citthvcrjum hluta lians, til
]iess mcð lionum að eignast
hlut í fyrirtækjunum.
3) verkamennirnir fái hlutdeild
í stjórn fyrirtækjanna, ann-
aðhvort með því, a) eignast
hlutafje og verða þannig að-
njótandi rjettinda venjulegra
hluthafa, eðí með því, b) að
nefnd vcrkamanna hvcrs
fyrirtækis hafi íhlutun um
rckstur þess.
Þessar eru, þær reglur, sem sjer-
staktega hefir verið bygt á, en auð-
vitað má breyta þeim í það óend-
anlega í einstökum atriðum, alt
cftir eðti og stað fyrirtækisins, scm
á að starfrækja' eftir þcim. Sum-
staðar eru allar þessar reglur gild-
andi hjá sama fyrirtækinu, eu hjá
öðru fyrirtæki e. t. v. aðeins eitt.
atriðið, t. d. arðskiftingm og i?]a*
því þriðja er e. t. v. um að ræða
arðskiftingu og eftirlitsnefnd starfs
manna.
Það hefir áður verið drepið á það
að mörg af stærstu atvinnufyrir-
tækjum heimsins eru rekin eftir
þessum grundvallarreglum, og það
sem einkum einkennir rekstur
þeirra, er að þar koma aldrei fyrir
vinnudeilur og hin almenna ánægja
sem ríkir meðal starfsmanuanna
og aðbúð sú, sem þessi fyrirtækji
vcita þeim. Ógerningur er að geta
hjer margra fyrirtækja. en þó skulu
talin upp nokkur, sem menn kunna
að kannast við og eru dæmi um
mismunandi framkvæmd grundvall-
arreglnanna, seni áður er getið. Má
þá fiokka þessi fyrirtæki nokkuð
eftir rekstrarformum.
- 1) Ýms fyrirtæki hafa einfalda
arðskiftingu, greíða arð til starfs-
mannanna í reiðu fje, en gefa ekk-
ert færi til höfuðstólseignar. Dæmi
um slíkt fyrirtæki er: Messrs.,
.Needlers, Ltd., Chocolate Manufact-
urcr, IIull. Þetta fyrirtæki hóf þet.ta
fyrirkomulag á rckstri sínum 1924.
Jlöfuðstóllinn fær 7,5% af gróðan-
um, en svo er lagt til hliðar fyrir
starfsmennina 1000 sterlingspund
fyrir livcrn 1% sem liærra er gold-
ið til fjármagnsins. Þcir, starfs-
mannanna, sem þessa. njóta, verða
að vcra orðnir 18 ára og hafa starf-
að hjá fjclaginu um 3 ára skcið. Hcf
ir þetta fyrirtæki oft skift st'órum
fúlgum milli starfsmanna.sinna með
þessum hætti.
2) Sum fyrirtæki hafa arðskift-
ingu og verkamannaneínd til eftir-
lits. Má lijcr ncfna Messi's. Cown-
trce Co. Ltd., sukkuladifirmað al-
kunna, sem margir hljóta að kann-
ast við hjer á: landi. Það tók að
starfa cftir þcssu rekstrarfyrirkomu
lagi 1922, og er íyrirkomulag þess
með þeim hætti, að höfuðstóllinn
fær 7,3% af ágóðanum, en afgaug-
urinn deilist í 10 hluti. Til vinn-
unnar (verkamaujjanna) íalla 5
hjutar, stjórmu fær 1 hluta, og hof-
uðstóllinn 4 hluta. Auk þessa er
hjer um að ræða sjerstakt verka-
mannaráð, sem er til eftirlits. Svip-
að fyrirkomulag er hjá Messrs. Cad-
bury Brothers, Ltd., sem að margir
kannast við.
3) Þá eru fyrirtæki sem hafa
arðskiftingu, og veita hlutdeild í
höfuðstólnum. Má h.jer nefna hið
fræga fyrirtæki Lever Brothers, Ltd
sem framleiðir Sólskinssápuna og
fleiri vörutegundir, sem þcktar eru
um heim allan. Grundvöllurinn li.já
þessu fyrirtæki eru hlutdeildarskil-
ríki, sem að gefin eru út á hverju
siri og hljóða á ákveðið pcninga-
gildi. Það fer eftir mati stjórnar-
fyrirtækisins, hversu mörg slíkra
skírteina, hver einstaklingur getur
fengið, og fjöldinn sem gefinn cr
rit árlega fer eftir velgengni fyrir-
tsekisins, ár hvert. llin raunveru-
lega arðskifting er fólgin í greiðsl-
um-sem eru í hlutfalli við verð hlut
'deíldarskirteinanna. Takmarkanir
cru settar um hversu mörg skírtcini,
að vcrðmæti, hver starfsmaður get-
ur fcngið, en upphæð þeirra nemur
frá tvöfaldri til fjórfaldri launaupp-
hæðinni.
Fjelagið hvetur starfsmennina 1il
að eignast hluti í fyrirtækinu, og,
arðshluturinn er oft greiddur með1
óvenjulegum hlutabrjefum, scm fyr-
irtækið kaupir aftur at’ starfsmann-
inum. ef hann vill.
Hiunnindi starfsmanns, flytjast
yfir til ckk.ju háns, ef hann deyr
og hcfir ]>á vcrið starfandi hjá
fyrirtækinu.
4) Þá skal gcta um íyrirtæki
sem leggja höfuðáherslu á að gera
starfsmennina að hluthöfum. Er það
gert með þoim liætli, að veita þeini
ýms hlunnindi fyrir hluti sína. Eitt
slíkra fyrirtækja er hið heimsfræga
Imperial Chemieal Jndustries, Ltd.,
'en forstöðumaður |iess og aðaleig-
andi var hinn mikli iðjuhöldur og
framsýni stjórnmalamaður Alfred,1
Moad. Þetta fyrirtæki veitir verka-