Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1949, Qupperneq 12

HEIÐIN
JÓL OG KRISTIN JÓL
UM JÓLIN hafa verið rituð þau
feikn og kynstur, að ervitt ei að
rita nokkuð spán-nýtt um þau, en
samt ætla jeg að reyna það
Orðið jól var til í heiðni, í nor-
rænu, og í fornensku géol, en ekki
í þýsku. Géol er borið fram eins
og jól, en Yule í nýensku er lán-
að úr norrænu. .
Hinn heilagi Beda, sem Ari fróði
vitnar í lýsir hugleiðingum heiðins
manns, sem hlustaði á kristniboða.
Pálínus boðaði kristni við hirð
Játvins, konungs á Norðimbra-
landi, á 6tu öld. Hirðmaður kon-
ungs mælti „Mjer sýnist ævi manns
vera eins og fuglsins, sem flýgur
í vetrarhreti innum glugga og út
um annan, í höll þinni, konungr
þar situr þú og menn þínir við heit-
an arineld, en blindbylur er úti.
Fuglinum líður vel, meðan hann er
í höllinni, en á augabragði er hann
horfinn út í hretið. Þannig er ævi
mannsins. Hún er stutt. Hvað tek-
ur við eftir hana? Hvað var á und-
an henni? Um það vitum vjer alls
ekkert“.
Þessi heiðingi hefur orðið for-
vígismaður kristninnar, eins og
hinir heiðnu víkingar, er unnu
Normandíu.
En hvernig stendur á að kristn-
ir menn kölluðu fæðingardag Krists
jól og settu hann í stað miðsvetrar-
blóts?
Samkvæmt gamla tímatalinu
voru sólhvörf 25. desember Pro-
kopius segir, á 6tu öld, að íbúar
Thule í norðrinu sjeu í myrkri, um
vetur, 40 daga, þegar 35 þeirra eru
liðnir, senda þeir menn upp á
fjallatinda að vita hvort sjái til
sólar. Ef þeir sjá til hennar, byrjar
veislufögnuður hjá öllum. Nú var
fæðingardagur Krists ókunnur, og
var ekki haldinn hátíðlegur fyr en
seint á 4ðu öld e. Kr. „Kristur er
sólin, sem sigrar myrkrið“, endur-
hljómar í kristnum ritum. Velja
menn honum því fæðingardag, þeg-
ar sólin, lífgjafinn, færir oss hita
og ljós. Armeníumenn, sem tóku
kristni einna fyrstir af öllum þjóð-
um, halda enn jólin 6. janúar, þ. e.
á þrettánda.
Nú víkur sögunni til Noregs
Hákon Aðalsteinsfóstri kemur til
Noregs árið 933, fimtán ára gamall,
vel menntaður og kristinn maður
í alheiðið land. Þrændir hlusta á
ræðu hans á þingi og segja: ,.Hjer
er kominn Haraldr hárfagri, ungr í
annat sinn“. „Hann setti þat í lög-
um at hef ja jólahald þann tíma sem
kristnir menn, ok skyldi þá hverr
maður eiga mælis öl (mælir rúm-
lega 16 lítrar), en gjalda fje ella,
ok halda heilagt, meðan öl ynn-
isk“.
í blótveislu hjá Sigurði Hlaða-
jarli, signaði jarl Óðni hið fyrsta
full ok drakk af horninu til kon-
ungs. Konungur tók við ok gerði
krossmark yfir. „Hví fer konungr-
inn svá?“ mælti Kárr af Grýtingi
Jarlinn svarar: „Konungr gerir svá
sem þeir er trúa á mátt sinn ok
megin ok signa full sitt Þór. Hann
gerði hamarsmark yfir, áðr hann
drakk“. í jólaveislu næsta vetur
neyddu bændur konung til að
drekka öll minni krossalaust, Þeir
drápu þrjá enska presta, er hann
ljet koma frá Englandi ok brenndu
kirkjur þeirra. Ætlaði Hákon þá að
fara með her á hendr Þrændum,
er frjett kom at Eiríkssynir herj-
uðu í Víkinni. Fylgdu þá allir Norð-
menn hinum glæsilega konungi og
ráku þá af höndum sjer.
Á Englandi fór kristnitakan fram
manndrápalaust, eins og á íslandi
Heiðnum hofum var breytt í kirkj-
ur með þeim hætti, að Þór, Óðinn
og Freyr voru teknir af blótstöll-
unum og Hvíta-Kristur og María
mey sett í staðinn. Ólafur Tryggva-
son og Ólafur helgi pína og pynda
menn til kristni. Hróðólfur í Bæ
í Borgarfirði kemur frá Englandi
og Normandíu með kennara og
klerka og kennir þar í 20 ár, 1030—
1050; stafa frá honum allt að 100
tökuorð úr fornensku um kirkju-
legar athafnir og hluti; eru flest af
þeim enn í íslensku máli. Hann
kennir líka fornenska stafrofið,
með þ, ð, æ o. s. frv. Hefur þessi
náfrændi Rúðujarla og Játvarðar
Englandskonungs, 1042—1066, unn-
ið mikið þarfaverk fyrir menn-
ingu og menntun íslendinga. Mun
jeg gera honum skil í bók, sem
nú er í smíðum.
Söguritun á latínu byrjaði í
Normandíu eftir aldamótin 1000.
Dudo, fyrsti söguritari Normanna
segist hafa sögu Rúðujarla eftir
föður Hróðólfs. Er því ekki örvænt,
að Hróðólfur hafi fest á skinn sög-
ur höfðingjasona, lærisveina sinna.
Ef svo er, þá er það fyrsti vísir til
söguritunar á íslandi. íslensk skip
sigldu upp Signu til Rúðuborgar
með ull og skinnavöru, og sjest það
í gömlum tollareikningum Nor-
mandíu. Samgöngur hafa verið tíð-
ar á 11. öld milli Rúðu og Hvítár-
mynnis. „Hann kom út í Hvítá“
er mjög títt í íslendingasögum.
Hróðólfr vann stórvirki sín í