Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1951, Blaðsíða 8

5R8
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Skúla Magnússyni, er þá var sýslu-
maður í Skagafjarðarsýslu, en
hann vildi ekki gangast við því. Þá
varð sjera Björn reiður og kvað
honum eigi skyldi hlýða að gera
dóttur sinni vansæmd. Gekk hann
svo fast að Skúla að hann giftist
Steinunni 15. sept. 1737. Má af slíku
marka hver skörungur sjera Ólaf-
ur hefur verið, því að Skúli land-
fógeti ljet ekki sinn hlut fyrir nein-
um miðlungsmönnum.
Guðlaugur Þorgeirsson var
prestur í Görðum 1747—1781. Hann
tók að sjer að gera veðurathuganir
fyrir þá Eggert Ólafsson og Bjarna
Pálsson, og helt því síðan áfram til
æviloka, eða um nær 30 ára skeið.
Munu það vera hinar fyrstu sam-
feldu veðurathuganir, sem gerðar
voi’U hjer á landi.
Markús Magnússon var næsti
prestur í Görðum (1781—1825).
Hann var stiftprófastur og því bar
honum að þjóna biskupsembætti
þegar Hannes biskup Finnsson fell
frá, og var það þá eitt af biskups-
verkum hans að hann vígði dóm-
kirkjuna í Reykjavík. Svo var hann
í biskupskjöri, en fell fyrir Geir
Vídalín. Hann stofnaði ásamt Jóni
Sveinssyni landlækni fyrsta lestr-
arfjelag hjer á landi, og var það
fvrir Gullbringusýslu, Kjósarsýslu,
Árnessýslu og Rangárvallasýslu.
Hann hafði mikla garðrækt hjá
sjer og árið 1787 fekk hann 10 rdl.
verðlaun hjá landbústjórnarfjelag-
inu fyrir garðahleðslu. Munu það
vera garðar hans sem enn sjer rúst-
irnar af umhverfis túnið.
Síðan sátu jafnan þjóðkunnir
menn í Görðum: Árni biskup Helga
son 1825—1858, Helgi Hálfdanarson
1858—1867, Þórarinn Böðvarsson
1868—1895, Jens Pálsson 1895—
1912.
Við prestkosningu þá er fram
fór eftir fráfall sjera Jens Pálsson-
ar, voru fimm prestar í kjöri. Voru
þeim greidd atkvæði eins og hjer
segir: Þorsteinn Briem 50h, Björn
Stefánsson 152, Guðmundur Ein-
arsson 64, Árni Þorsteinsson 13 og
Árni Björnsson 9.
Þetta var í marsmánuði 1913. En
mánuði seinna var haldinn fundur
í Hafnarfirði og samþykt að stofna
þar fríkirkjusöfnuð. Þetta taldi
sjera Þorsteinn Briem vera van-
traust á sig og afsalaði sjer því
embættinu. Um sumarið fór því
aftur fram prestkosning og voru
enn 5 umsækjendur. Þá fellu at-
kvæði svo, að sjera Árni Björns-
son á Sauðárkróki var kosinn með
113 atkvæðum, Guðmundur Ein-
arsson fekk 98, Björn Stefánsson
80, Sigurbjörn Á Gíslason 5 og Haf-
steinn Pjetursson ekkert atkvæði.
Hinum nýkjörna presti var þá jafn-
framt gert að skyldu að flytjast til
Hafnarfjarðar, ef kirkja yrði reist
þar fyrir söfnuðinn. Sjera Árni var
seinasti prestur í Görðum. Hann
sat þar til 1923, en fluttist þá í
Hafnarfjörð.
ÝMISLEGT
UM GARÐAKIRKJU
Akurgerði hjet jörð inst í Hafn-
arfirði og var hún eign Garða-
kirkju. Árið 1677 var hún tekin
handa kaupmönnum, en Garða-
kirkja látin fá í staðinn 1/2 Rauð-
kollsstaði í Hnappadalssýslu, en
vegna fjarlægðar varð kirkjan að
selja þá jörð. Akurgerðisland eydd-
ist smám saman af sjávargangi, og
segir sjera Árni Helgason í sókn-
arlýsingu um 1840: „Enginn veit
nú hve mikið land Akurgerði
fylgdi, það hefur dankað svona, að
kaupmenn sem eiga Akurgerði,
eigna sjer ströndina frá Fiskakletti
og inn að Hamarskotslæk, og prest-
ar í Görðum hafa ei ákært.“ Eftir
þessu að dæma virðist hann hafa
álitið að kaupmenn hafi sölsað
undir sig meira land en þeim bar,
jafnharðan og Akurgerðisland
eyddist.
Kirkjuland heitir fyrir ofan
bvgðina, frá Elliðavatns og Vatns-
endalandi, suður að Krýsuvíkur-
landi, og upp undir f jöllin. Þar áttu
Garðar selstöðu og þar var haft í
seli fram um 1832. Um 1840 var sett
þar rjett fyrir Garðahrepp, hin
svonefnda Gjáarrjett, sem enn
stendur.
Garðakirkja átti um miðja fyrri
öld alt Garðahverfi og auk þess
þessi býli: Hamarskot, Vífilsstaði,
Hraunsholt og Selskarð. Hamars-
kotsland fekk Hafnarfjarðarkaup-
staður keypt árið 1913, samkvæmt
lagaheimild.
Skúli Magnússon segir í sýslu-
lýsingu sinni að þá sje 32 býli í
Garðakirkjusókn, þar af voru 11
konungseign, 19 eign Garðakirkju
og aðeins 2 bændaeign..Syðsta býl-
ið í sókninni var Lónakot, en það
hafði eyðst af sjávargangi 1776.
Gekk þá sjór yfir túnið, reif upp
allan grassvörð, fylti bæarhúsin og
vörina með grjóti og möl. Sjera
Árni Helgason segir að þau munn-
mæli gangi að út af þessu hafi
bóndinn þar orðið svo sturlaður að
hann hafi fyrirfarið sjer, og síðan
hafi enginn þorað að búa þar. En
Skúli Magnússon segir að margar
skoðunargerðir hafi farið fram á
jörðinni, og þar sje hvergi 30 fer-
alna stór blettur, sem hægt sje að
gera að túni. Þó var bygð tekin
upp aftur í Lónakoti um 1840.
Árið' 1781 eru áhöld um fólks-
fjölda í Garðasókn og Reykjavík.
Þá eru taldir 385 íbúar í Garða-
sókn en 394 í Reykjavík. En tals-
verður munur virðist hafa verið
á lífskjörum manna í þessum tveim
ur sóknum, hvað þau hafa verið
betri í Garðasókn. Þar var þá 41
bóndi, 14 hjáleigumenn og 34 þurra
búðarmenn. En í Reykjavíkursókn
voru 8 bændur, 24 hjáleigubændur
og 59 þurrabúðarmenn. Kvikfjár-
eign þessara manna var samtals
(tölurnar fyrir Reykjavík í svig-