Lesbók Morgunblaðsins - 18.05.1952, Blaðsíða 13

265
r' LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ÆVIFERILL
SKJALDBÖKUNNAR
VÍSINDAMENN segja að um 300
tegundir af skjaldbökum sé til. Þær
skiftast aðallega í þrjá flokka, land-
skjaldbökur, vatnaskjaldbökur og
sáeskjaldbökur. Munurinn á þeim
er geisimikill. Landskjaldbökur eru
yfirleitt litlar, 8—14 þumlunga á
lengd og eru með klær á hverjum
fæti. Sumar vatnaskjaldbökur eru
mikið stærri, en sæskjaldbökurnar
eru langstærstar og geta orðið risa-
vaxnar. Þær eru með hreyfa eða
bægsli.
Einna stærstar eru skjaldbökur
þær, sem hafast við hjá Galapagos-
eyum. Þær geta orðið um 8 fet á
lengd og þær stærstu vega ailt að
1500 pund. Kjötið af mörgum
skjaldbökum þykir hið mesta lost-
æti og eins egg þeirra, því að þær
verpa eggjum, en ala ekki unga.
Landskjaldbökur verpa 6—10 eggj-
um í senn einu sinni á árj, en vegna
þess að miklu meiri vanhöld verða
á afkvæmum sæskjaldbakanna,
verpa þær 90—150 eggjum í sem
þrisvar eða fjórum sinnum á ár\
Flestar alætur og rándýr, bæði á
sjó og landi, sækjast mjög eftir
skjaldbökueggjum og maðurinn er
þar ekki barnanna beztur. Einkum
sækist hann eftir eggjum sæ-
skjaldböku, því að í þeim er fitu-
efni og úr því er unnin hið tærasta
og bezta olía, notuð til þess að
smyrja hin fíngerðustu mælitæki,
svo sem úr.
Skjaldbaka dregur nafn sitt af
því, að hún er með skel á bakinu
og getur skriðið inn í hana og falið
sig þar, ef hún verður hrædd. Á
kviðnum er önnur skel, sem fellur
alveg að hinni þegar skjaldbakan
hefir dregið inn fætur og haus, svo
að hún er þarna í lokuðu og öruggu
hylki. Bakskelin er samansett af
13 skeljum og mörgum randskeli-
um, sem allar vaxa með aldrinmn
og má á þeim sjá hvað skjaldbakan
er gömul, líkt og telja má aldur
kinda á hornrákunum. Djúp rák
markar hvern vetur, en á sumrum
eru „hornahlaup“ á skjaldbökunni
eins og kindunum. Skeljar af
mörgum skjaldbökum eru eftir-
sóttar og eru smíðaðir úr þeim ails
konar gripir. Það er hægt að gljá-
fægja þær og þær eru með alla
vega fallegum mislitum rákum.
Eru þær því notaðar í fína hár-
kamba og skrautgripaskrín og
einnig til þess að smella inn í
skrautleg húsgögn.
Skjaldbökur eiga langan feril að
baki sér. Af þeim hafa fundist
stejngjörvingar, sem eru að
minnsta kosti 175 milljóna ára
gamlir. Austur í Indlandi fannst
steingjörvingur af hinni lang-
stærstu landskjaldböku, sem sögúr
fara af. Skelin á henni hefir vevið
7 fet á lengd og 3 fet á hæð. Af
þeim steingjörvingum, sem fundist
hafa, má sjá, að skjaldbökur hafa
verið útbreiddar um allan heim
nema pólhéruðin aftur í grárri
fornöld. Þær hafa alltaf forðast
kuldann. Enn í dag eru þær tii; í
öllum löndum þar sem ekki koma
harðir vetur. Víða er margskonár
hjátrú í sambandi við þessar ein-
kennilegu skepnur. Þannig héldu
margar Asíuþjóðir fyrrum, að iörð-
in hvíldi á bakinu á afar stórri
skjaldböku.
Hér á fslandi hafa skjaldbökur
aldrei verið til, nema ein og ein,
sem flutt hefir verið hingað til
gamans. Þess vegna þekkja menn
hér ekki lifnaðarháttu þeirra. Vér
skulum því rekja í stuttu máli
æviferil einnar skjaldböku og velj-
um til þess þá tegund landskjald-
böku, sem nefnist „terrapane caro-
lina“.
Það er einhverntíma á björturn
vormorgni. Nóttin hefir verið köld,
en nú er sólin komin upp og skm
glatt og geislar hennar lífga allt
og verma. Undir laufhrúgu úti í