Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1953, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31
J ' _ — # -
Hirðdansleikur í Lille 1463. Neðst t. v. Filip hertogi hinn góði og kona hans.
meiV jafn skáldhneigðri þjóð og
íslendingar eru, svo að þar hafi
ekki þurft á neinum innflutningi
erlendrar vöru að halda, enda bera
sum dróttkvæðin þess glöggar
minjar, að ástarvísur hafa verið
kveðnar hér á landi meðan drótt-
kvæði voru ort hér, en þau eru
hérlend jafn gömul íslands byggð,
og mannleg náttúra er miklum
mun eldri. Mansöngvar hafa því
alla daga verið til á íslandi.
Það er enginn vafi á því, enda
sammæli allra, að bæði rímurnar
og fornkvæðin íslenzku, sem svo
cru nefnd, eru af erlendri rót runn-
in, og það er heldur enginn vafi á
því, að rótin, eða að minnsta kosti
undirrótin sé frönsk. Látum nú svo
vera, að mansöngskvæði þau og
dansar, sem hinn helgi Jón biskup
amaðist við, hafi ekki verið af inn-
lendum uppruna, heldur erlendum,
og er þá að athuga, hvernig sá
kvæðaháttur hafi borizt hingað í
land og hvaðan.
— ★ —
Nú verður að líta til útlanda og
sjá hvernig ást og mansöngvum
hður þar. Um þessar mundir voru
tvær tungur ráðandi á Frakklandi,
Norður-Franskan, svonefnd langue
d’oui, og Suðaustur-Franskan
languedoc, en svo eru tungur þess-
ar nefndar af því, hvernig játað var
á þeim og er. Norður-Franskan er
undirstaða þeirrar Frönsku, er
gengur um allt Frakkland enn í
dag, en Suðaustur-Franskan er
lýzka sú, sem nú er nefnd Pro-
vencalska, og enn er töluð í hér-
uðunum kringum Rhóne-fljótið. Á
báðum þessum tungurp hafa á 11.
öld verið til auðugar mansöngs-
bókmenntir, enda þótt allólíkar
væru innbyrðis, en í lok þeirrar
aldar hafa erlendir mansöngvar
verið búnir að hreiðra um sig hér
á landi, ef kvæði þau og dansar,
sem hinn helgi Jón amaðist við,
hai'a verið útlend. Voru norður-
frönsku mansöngvarnir allmjög
hrjúfari og einfaldari í formi en
hinir suðurfrönsku, en hinn suður-
franski skáldskapur var fágaðri,
myndauðugri og dýrar kveðinn en
hinn, enda fór fyrir honum þar eins
og dróttkvæðunum okkar, að dýr-
leiki kveðskaparins varð hans bani.
Af suðurfrönsku bókmenntunum
er það að segja, að þær voru svo
glæsilegar, að þær á 12. öld breidd-
ust um allan hinn me’nntaða heim,
suður, norður, austur og vestur, og
má svo heita, að allur kveðskapur
vorra daga, að undanteknu ýmis
konar fíflafálmi eins og t. d- hinum
svo nefnda atómkveðskap og því-
líku, standi á herðum hinnar pro-
vengölsku ljóðagerðar. En fyrst
breiddist hún um Norður-Frakk-
land og Þýzkaland og í heild sinni
þaðan norður og vestur, en frá
Suður-Frakklandi — Proven^'e —
breiddist hún milliliðaiaust til
Suðurlanda. Til Norður-Frakklands
barst þessi ljóðagerð á 12. öld, en
til Þýzkalands í lok 12. aldar. Suð-
urfrönsku skaldin, hinir svo nefndu
troubadourar, gengu yrkjandi með
húsum og höllum, og í fylgd með
þeim var oftast kvæðamaður li
joglar. Hann samdi lög viö kvæðin,
söng þau og lék undir á hörpu.
Loks fór svo, að höfðingjar og hirð-
ir höfðu föst skáld og kvæðamenn.
Á þetta hvorttveggja hliðstæður á
Islandi og meðal Islendinga fyrr og
síðar, sumpart þar sem eru íslenzku
hirðskáldin og síðar menn eins og
Svartur á Hofstöðum, skáld Ólafar
Loftsdóttur ríku, annars vegar, en
hing vegar þar sem voru t. d. Þor-
móður Kolbrúnarskáld og síðar
fólk á borð við Kvæða-Önnu.
Hafi hin regilegu kv'æði, er
hneyksluðu hinn blessaða Jón bisk-
up verið af útlendum uppruna, þá
geta þau ekki hafa borizt hingað
neins staðar að, nema annaðhvort
af Norður-Frakklandi eða úr Pro-
venge, því að hin suður-franska
ljóðagerð var þá hvergi komin út
fyrir sín landamæri, og dönsku og
norsku þjóðvísurnar voru enn ekki
orðnar til. Það getur, úr því svi»
var, naumast hafa verið um annað
að ræða, en að ljóðaháttur þessi
hafi borizt hingað beint, annað-
hvort frá Norður-Frakklandi eða
frá Suðaustur-Frakklandi.
Að því er til Suðaustur-Frakk-
lands tekur, þá eru engar heimildir
fyrir þvi, að neinir íslendingar hafi
lagt þangaö leiðir sínar um þær