Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1953, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
35
* 0» \
Hringdans. Kalkmálverk í Örslev kirkju á Sjálandi.
sækir er leitað nokkuð aftur til
föðurhúsa rímnanna Frakklands
um yrkisefni, og smám saman fara
riddararímurnar að bera rímur þær
ofurliði, sem kveðnar voru um ís-
lenzk yrkisefni. Um margar ridd-
ararímnanna er vitað, hverjar hin-
ar frönsku fyrirmyndir eru, en um
aðrar er að sinni ókunnugt um
fyrirmyndirnar. Þó eru þær jafnt
og þétt að koma í leitirnar, og eru
langflestar franskar, og ég býst við,
að flestar muni koma um síðir og
benda til hinna upprunalegu heim-
kynna-
— ★ —
Um eða laust fyrir 1500 er sköp-
unarsögu rímnanna lokið. Þá hafa
hinir frönsku mansöngvar og
hetjusöngvar fallizt í faðma hér
á landi fyrir fullt og allt, og orðið
að einni órjúfandi íslenzkri heild
— rímunum eins og við þekkjum
þær nú. Og þá gerðist fleira. Rim-
urnar hættu þá að vera danskvæði,
en urðu í stað þess les- og söng-
kvæði, er höfð voru á kvöldvökum,
þegar ötular hendur voru að iðju.
Þær stóðust þá á við þá tegund
franskra Chansons de geste, sem
kallaðar voru Chansons de toile,
vegna þess að farið var með þá
meðan vefur var sleginn og dúkar
ofnir. Um sama leyti var vald kon-
ungs farið að vaxa óhuggnanlega
hér og dönsk áhrif, og í kjölfar
þeirra smugu hér inn hin óstuðl-
uðu rangnefndu fornkvæði, sem
þýdd voru og sniðin eftir hinum
dönsku þjóðvísum. Þær voru ekki
fyrirrennarar rímnanna, því að það
hefði verið heldur en ekki öfug-
streymi, ef einfaldari kvæðaháttur
hefði rutt sér hér til rúms og síðan
snúizt upp í flóknari hátt, en þó
svo, að hinn fábreyttari háttur lifði
óskertur áfram jafnhliða honum,
heldur tóku þjóðvísurnar við af
rímunum sem danskvæði. Þjóð-
vísurnar áttu ekkert bókmennta-
legt erindi hingað, heldur komu
þær aðeins hingað sem undirleikur
undir dansana, og áttu því svipuðu
hlutverki að gegna eins og harmo-
nikan nú á dögum. Þær duttu svo
með öllu upp fyrir, þegar hinir nýu
Evrópu-dansar hröktu gömlu dans-
ana á burt, og harmonikan var því
beinlínis arftaki fornkvæðanna.
Þetta eru hugleiðingar leikmanns
í rímnafræðum um efni, sem hon-
um virðist ekki hafa verið nægur
gaumur gefinn, og þær eru ekki
settar fram af því, að ég þykist viss
um að hafa ráðið gátuna, heldur í
þeirri von, að sérfræðingar í rímna-
mennt gefi sig betur að þessu efni,
en hingað til hefur verið gert, svo
að viðunandi lausn megi fást.
Einhverjum kann að þykja þetta
skipta litlu máli. Það er þó eins og
það er metið. Úrlausn á þessu yrði
merkur dráttur í einu línuriti ís-
lenzkrar menningarsögu, því er
sýnir hvaðan menningarstraumar
hafa borizt hingað til lands. Það er
ekki einskisvert að geta bent til
ákveðins uppruna íslenzkija menn-
ingarfyrirbrigða og sagt eins og
kerlingin í þjóðsögunni: „Hér hafa
þeir hitan úr“.
★ ★ ★ ★ ★
BRIDGE
VARÚÐARSPIL
EIN af hinum föstu reglum í bridge
er sú, að ef vafi leikur á því hvernig
spilin liggja og allt er undir því komið
hvort úttekt næst, að spila þá djarft og
gera ráð fyrir því að skiftingin sé spila-
manni í hag. Aðrir halda aftur á móti
fram, að sú regla sé sjálfsögð, að gera
ætíð ráð fyrir því versta og spila var-
úðarspii. Vér skulum nú athuga báðar
þessar reglur í sambandi við þetta spil:
Norður
A x x
V Á D x
♦ 9
* Á D 9 8 x x x
Suður (gaf)
A x x x
V K 10 9 8 x
♦ Á 10 9 x
* X
Suður sagði fjögur hjörtu og V sló
út H 2. N og A létu lág spil og S fekk
slaginn á 8. Nú gerði S ráð fyrir því
að V hefði eftir trompgosa og eitt eða
tvö spil með honum. Það var því hætt
við að hann mundi trompa láglauf úr
borði, með hærra trompi en S.
Nú er það svo, að í hverjum 7 til-
fellum af 10, mundu hin fimm spil and-
stæðinganna í hjarta og laufi vera skift
3 og 2 á hendurnar. Það er því afsakan-
iegt að spila upp á það að skiftingin sé
þannig. Nauðsynlegt var fyrir S að
fría laufið, því að annars átti hann ekki
nema sjö slagi vissa. Hvernig á að fara
að því? S tók þann kostinn að „svína“
drottningu í laufi. En LK var hjá A
og hann kom svo út með spaða, og
spilið var tapað.
Með þessari spiiamennsku braut S
báðar þær regiur, sem um er að ræða:
í fyrsta lagi var þetta ekki varúðarspil
hjá honum, og í öðru lagi þurfti hann
ekki að „svína“. Hann átti að taka með
LÁ, spila svo iaufi undir tromp á hend-
inni og nota HÁ og HD til þess að kom-
ast inn í borði.