Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1953, Blaðsíða 6

34
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
orð, til þess að geta komið því
undir þýzka bragarháttinn Niebe-
•lungenzeile, sem honum þó ekki
hefur tekizt alveg, en ef þessi skipt-
ing væri réttmæt, sem ekki getur
verið, þá væri þarna að vísu örugg-
lega um part úr óstuðlaðri vísu að
ræða.14,
Þar eð nú má telja sennilegt, og
jafnvel nokkuð öruggt, að íslenzku
dansarnir og mansöngsvísurnar
fvrir aldurs sakir og annarra at-
vika eru óháðar dönsku og norsku
þjóðvísunum, þá verða allt minni
líkurnar á því, að rímurnar eigi
upptök sín í þeim, svo gerólíkar
eru þær þeim einnig að öllum svip,
en þó skal þetta athugað nokkuð.
Það ber öllum saman um það,
að hin norðurfrönsku söguljóð,
sem Frakkar kalla Chansons de
geste, séu grundvöllur rímnanna,
ef ekki beint þá óbeint. Elztu kvæði
þeirrar tegundar, sem til eru, eru
talin vera frá öndverðri 12. öld, en
vafalaust er talið, að kvæðagerð
þessi sé allmjög eldri, enda sér
hennar stað á 11. öld í proven<jölsk-
um kveðskap. Mun hún því vera
eldri en það- Það þýðir ekkert að
miða upprunalegan aldur slíkra
kvæða einhliða við aldur þess, sem
elzt hefur geymzt af þeim, því að
slíkt getur í sjálfu sér verið tiltölu-
lega ungt, og geymdinni ræður að
miklu leyti tilviljun.
— ★ —
Því hefur verið haldið fram bæði
af herra Vilhjálmi, dr. Birni Þór-
ólfssyni og öðrum málsmetandi
mönnum, að frumgerð rímanna hér
á landi hafi verið ein einstök ríma
mansöngslaus, en síðan hafi ríman
klofnað í tvo eða fleiri bálka —
rímur — með mismunandi brag-
háttum og mansöng fyrir einum
eða fleirum þeirra og svo koll af
kolli, unz rímurnar eins og þær eru
nú á dögum voru fullmyndaðar, og
er þetta óyggjandi. Dr. Björn Þór-
ólfsson heldur því og fram, að Ólafs
ríma Haraldssonar sé elzt þeirra
rimna, sem nú eru til. Hann telur
hana orta um 1360—70, og verða
orð svo gerhuguls fræðimanns ekki
rengd, enda kemur þetta vel heim
við ævi og aldur höfundarins, Ein-
ars lögmanns Gilssonar. Er hún ein
ríma mansöngslaus. Nokkuð jafn-
aldra henni virðist hann telja Sörla
rímur, en þær eru 5 talsins óglatað-
ar. og eru til þrjú erindi framan
af 6. rímu. Mansöngur er fyrir 1.
rímu, Qg erindin, sem til eru af 6.
rímu eru úr mansöng. Þarna mæta
manni því á sama tíma tvennar
ólíkar rímur. Aðrar, Ólafs ríma,
standa að gerð nálægt hinum
frönsku Chansorts de geste, sem
alltaf voru eitt samfelJt kvæðí, og
enginn fylgdi þeim rriarisöngurinn.
Hinar, Sörla rímur, standa náerri
rímum síðari tíma, því að þéim er
skipt í margakafla, þær eru með
mansöngum, én að því leyti eru
þær frábrugðnar rímum síðari alda,
að ekki er mansöngur fyrir hverri
rímu. Það er alveg berlegt, að hér
er staðið á tímamótum í rímna-
kveðskap íslendinga. Hin forna,
upprunalega ríma, hinn íslenzki
Chanson de geste er enn við líði,
en hinar þjóðlegu íslenzku rímur,
eins og þeim er ætlað að verða, eru
að mótast. Nú er spurningin: hve-
nær fluttust Chansons de geste
hingað, og hvað eiga þessar tvær
rímur, sem nefndar voru, langan
feril annarra nú týndra rímna að
baki sér? Dr. Björn Þórólfsson
heldur því fram, að þessar tvær
rímur séu svo fast mótaðar, að
rímnagerð geti enganvegin hafa
verið nýbyrjuð, þegar þær Voru
ortar- Hann telur þó rímnaferllinn
á undan þeim ekki hafa verið ýkja
langan,'því' að hahn ætlar rímna-
gerð áreiðanlega hafa hafizt fyrir
miðja 14. öld, líklega á fyrstu ára-
tugunum eftir 1300. Eftir þeirri
kenningu ætti rímnakveðskapurinn
á örfáum áratugum, lengst um 50
árum, að hafa verið kominn á þau
gatnamót, sem við hittum hann hjá
Ólafs rímu og Sörla rímum. Auð-
vitað skortir mig, sem er leikmað-
ur í rímnamennt, skilyrði til þess
að setja skoðun mína í þessu efni
upp á móti kenningum slíks manns
sem dr. Björns Þórólfssonar, en ég
get ekki neitað því, að mér þykir
þróuninni hafa verið gefið allt of
lítið svigrúm hjá honum. Ég er
nokkuð betur á vegi staddur á öðr-
um sviðum íslenzkrar sögu á þessu
tímabili, og þykir þessi hraði stinga
allmjög í stúf við hæglætið á öðr-
um sviðum. Hinar strjálu og fáu
samgöngur þeirra daga ollu því, að
yfirleitt voru menn miklu meira
hægfara þá, en nú er, og öll fram-
þróun varð fyrir bragðið miklu
silalegri en nú. Mér ’ þættí miklu
Iiklegra, að öld hefði þurft íeða
meira til þess að skaþá það bil,
sem er milli Ólafs rímu og Sörla
rímna. Ef hinir frönsku mansöngvar
gátu borizt hingað fyrir 1100, þykir
mér beinlínis líklegt að hetju-
kvæðin frönsku — les Chansons de
geste — hafi orðið þeim samferða,
ef til vill stundum með viðkomu
á Englandi. Þegar hingað koih voru
samin íslerízk hetjukvæði eftir
sniðum hinna frönsku, og þar með
var ríman komin — ríman eina. Og
svo var dansað og skemmt sér ákaf-
lega lengi undir söng rímunnar og
mansöngsins, unz ríman fór að
lengjast og klofna í kafla og þau
fóru að draga sig saman mansöng-
urinn og hún, og á því skeiði mæt-
um við þeim í Sörla rímum, Lokr-
um, Friðþjófs rímum, Vargstökum
o. s. frv. Og enn eitt frumstæðara
millistig milli hinna fullkomnu
rímna, eins og þær að lokum urðu,
og hins íslenzka Chanson de geste
— rímunnar einu — finnum við
í rímunum mansöngslausu en
flokkaskiptu eins og t. d. Völsungs
rímum og Þrymlum. Þegar fram í
’ > -- 4«
í