Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1953, Blaðsíða 5

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
33
kvæöin íslenzku svo neíndu eru
einnig óstuðluð, og skyldleiki
þeirra við dönsku þjóðvísurnar svo
ótvíræður sem verið getur, því að
þar er alltaf um stælingu og stund-
um beinlínis um þýðingar að ræða.
Ég held að af þessu megi ráða, að
hin svo nefndu íslenzku íornkvæði
séu tiltölulega mjög ung, naumast
mikið eldri en frá því um og eftir
1500, en meginþorrinn nokkuð ör-
ugglega frá því eítir siðaskiptin,
er dönsk áhrif urðu hér einráð.
Dani skorti beinlínis um þessar
mundir öll tækifæri til þess að
miðla okkur nokkurri menningu
cða öðru, því að íslendingar komu
örsjaldan til Danmerkur og naum-
ast til dvalar, en Danir komu hing-
að nauðalítið og fóru ekki að sigla
landið upp til verslunar fyrr en
eftir siðaskiptin, aðallega þó fyrst
eftir 1602, en þá svo rækilega, að
tjónið af þeirri verslun yrði okkur
ekki bætt, þótt Danir skiluðu okk-
ur öllum þeim handritum og forn-
gripurn, sem við eigum í garði
þeirra. Nokkuð svipað var um
Norðmenn, að um áhrif frá þeim
gat ekki verið að ræða, því að þeir
hættu fljótlega verslunarferðum
hingað til lands eftir að ísland gekk
undir konung. Urðu íslendingar
eítir það sjálíir að sækja þær nauð-
synjar til Noregs, er þeir þóttust
þurfa að fá sér þar, en annað
keyptu þeir af Englendingum og
Þjóðverjuin. Lcituðu þeir þá til
hinna miklu verslunarborga Nor-
egs, sérstaklega Björgvinjar, cn
þær voru verslunarstaðir á evrópu-
mælikvarða og alveg i höndum er-
lendra manna, aðallega Þjóðverja.
Norsk áhrif urðu því ekki þangað
sótt. En um fornkvæðin íslenzku,
sem svo eru nefnd, er sízt fyrir
það að synja, að útkoma hins
merka danska þjóðvísnasafns An-
ders Sörensens Vedels 1591 hafi átt
mikla sök á því, að þessi umskift-
ingur var lagður í bol íslenzks

Franskir söngvarar á 11. öld.
' • w _ \ «■• *)• .»-•■» • 'nt»T
kveðskapar. Þótt tekið sé svona til
orða, er það ekki af því, að forn-
kvæðin séu ekki merkileg, cn þau
hafa svo sem ekkert verið rann-
sökuð fræðilega. Þau eru bráð-
skemmtileg þrátt fyrir hinn óís-
lenzka búning sinn, og vil ég ein-
dregið ráða lesendum til þess að
kynna sér þau. Bókaútgáfan Hlað-
búð hefur gefið þau út fyrir nokkr-
um árum, og er sú bók hið ytra
með fegurstu íslenzkum bókum,
sem til eru.
— ★ —
Það hcfur vcrið kallað um vísuna
í Sturlungu, sem kveðin var 1221:
„Loítur er í Eyum, / bítur lunda-
bcin. / Sæinundur cr á hciðum, /
etur berin cin“, að liér væri urn
dans að ræða, en þess er, eins og
dr. Björn Þórólfsson réttilega tekur
íram í hinu rnikla rímnariti sínu,
hvergi getið í Sturlungu, að hún sé
dans. Samt er talið að vaíalaust sé
svo, af því að bragarhátturinn er
kallaður afbrigði af suðrænum
danshætti, er rímnabragurinn úr-
kast er talinn vera runninn frá,
og ekki þó sízt af því, að vísan „er
ekki stuðluð eítir islenzkum brag-
reglum“, eins og það er orðað. En
liggur nú ekki beinna við að álíta,
að hér sé um illa gerða vísu. að
ræða, gerða af manni, sem hvorki
kunni sæmilega til slíks, né hafði
brageyra? Slíkt hefur auðvitað
verið til á öllum öldum, rétt eins
og er enn í dag, því að setningunni:
„skáldskapur þinn er skothent
klúður, / skakksettum höfuðstöfum
með“ má að sjálisögðú* finna stað,
bæði fyrr og síðar, meðan cinhver
girnist að yrkja. Leirburður hefur
geymzt margur frá ýmsum tímum,
án þess að hafi verið gerðir dansar
úr honum. Ef þetta sjónármið er
halt, er hægt að finna að vísan er
stuðluð, þótt illa sé gert. Þá ber ég
ekki, írekar en ýmsir aðrir, ncitt
oisatraust til handritanna, og ég
gæti einmitt sýnt dæmi þess úr
Sturlungu, að vísa hafi farið bæði
hatramlega og skringilega úr
skorðum hjá afskrifurum, en þó
svo að vandalaust er að sjá það
með öruggri vissu, hvernig hún
heíur verið upprunalega. Það er
kersknivísan: „Þat es válítit, / þótt
vér reptim“, sem kveðin var í brúð-
kaupinu á Reykhólum 1119. Um
þessa vísu hafa fjallað ágætustu
vísindamenn og ritskýrendur, en
þó ekki getað komið auga á það,
hvernig hún er rétt. Þótt gaman
væri, er rúmsins vegna ekki hægt
að fara frekar út í þetta nú. Um
vísuna „Loftur er í Eyum“ er það
einnig að segja, að hún er ber-
sýnilega ekki tekin upp í Sturl-
ungu vcgna skáldskapargildis síns,
heldur vegna svívirðinganna um
Sæmund Jónsson, sem hún hefur
að geyma.
Iiitt er fullkomlega rétt, að „Mín-
ar eru sorgirnar þungar sem blý“
er dans, því að það stendur berum
orðum í Sturlungu, en ekki verður
af þessu vísuorði annað séð, en að
þessi dans hafi verið fullkomlega
stuðlaður. Professor Heusler hefur,
án þess að vísuorðið geii nokkurt
tileíni U1 þess, skipt því í tvö vísu-