Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.1953, Blaðsíða 4

32
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
mundir, og þó verður það ekki for-
tekið, því að ein af leiðum ís-
lenzkra suðurgöngumanna lá þar
um. Þetta mælir því frekar á móti
því, að áhrifin séu þaðan komin.
Þó er til eitt atriði, er gæti bent
til’upþruna úr þeirri átt. í Codex
Guelferbútterianus, handriti, sem
sumir hafa nefnt Kollsbók, og ritað
er í byrjun 16. aldar, eru Geirarðs
rímur, sem samdar eru upp úr
provengölsku kappakvæði, er heit-
ir Girart de Rousillon, og almennt
taldar vera allmiklu eldri en hand-
ritið. Upp úr rímum þessum hefur
síðar verið saminn Geirarðs þáttur
Vilhjálmssonar- Franska kvæðið er
í núverandi mynd sinni aðeins frá
12. öld, en að stofni til er það all-
miklu eldra.
Um Norður-Frakkland er þnð
kunnugt, að ýmsir íslendingar hifa
verið þar á ferð á 11. og 12. ö'd,
svo sem Jón biskup helgi, hmn
blessaði Þorlákur biskup og Sæ-
mundur prestur.Sigfússon, og h’’fði
hann verið í hinum fræga skóla
Viktorsmunka í París. Úr því að
þessir menn hafa dvalizt þar, má
með sæmilegri vissu gera ráð f*rir
því, að þar hafi komið ýmsir, ef
til vill, margir íslendingar aðrir,
bæði fyrr og síðar, e’-’da þótt há
hafi ekki borið svo hátt, að nöfn
þeirra hafi geymzt. Það er til marks
um það hversu náið samband hefur
verið milli íslands og Norður-
Frakklands um aldamótin 1100, að
„einn franzeis, sæmilegan prest-
mann, er Ríkini hét, kapelán sinn,
fékk hinn helgi Jón til að kenna
sönglist og versgerð. Ríkini var
klerkur góður — með því er átt
við, að hann hafi verið lærdóms-
maður —, bæði diktaði hann vel
og versaði", en með því er sagt að
hann hafi verið góður rithöfundur
og skáld. Nú grunar auðvitað eng-
inn þá Jón biskup helga og Ríkini
prest, en nafnið mun þvða hinn
auðgi, um að þeir hafi flutt man-
söngvana í Hólabiskupsdæmi, þótt
ekki væri af öðru en því, að þeir
komu bar fyrst upp úr aldamótun-
um 1100, en mansöngvarnir og
dansinn voru komnir þar alllöngu
á undan þeim. Þeir hljóta því að
hafa komið þangað með öðrum
Frakklandsförúm. Þá er það ekki
sízt eftirtakanlegt um samband ís-
lands og Frakklands um þessar
mundir, að fslendingar virðast hafa
haft bein verslunarviðskipti við
Frakkland á 12. öld og flutt þangað
ullarfarma á íslenzkum skipum. Er
þá ekki ólíklegt, að fleiri útflutn-
ingsvörur landsins t. d. skreið hafi
flotið þangað líka á sama hátt.
Þessara verslunarviðskipta sér nú,
eins og svo margs frá fyrri tíð, lít-
inn stað. Tollskrár Rúðuborgar
fornar sýna það, að árið 1198 kom
íslenzkt skip til borgirinnar með
ullarfarm og greiddi þar tolla og
afgjöld, eins og ’ög stóðu til. Fræði-
menn vorir hafa að vísu skilið
klausuna svo, að skip og farmur
hafi einhverra orsaka vegna verið
gert upptækt og selt. en ég held að
það stafi af misskilningi á hinni
ærið kræklóttu latínu, sem er á
klausunni. En hvað sem bví líður
þarf naumast að efa, að þessi ís-
lenzka verslunarferð til Frakk-
lands hefur ekki verið einsdæmi.
Það er algengur ósiður að meta
hundinn eftir hárlaginu, og á sama
hátt eru verslunarviðskipti þrálega
metin eftir þeirri iðiu, er kaup-
menn oftast sýnast stunda — að
flvtia varning fram og aftur, meta,
mæla, vega og telja, að menn oft
kalla auðfenginn gróða- Hinu er
aftur á móti oftast gleymt, hvert
feikna gagn hvers konar andlegri
menningu hefur stafað og stafar
af verslun og viðskiptum, og meðal
annars hefur reynslan sýnt, að að-
komandi erlend menningarfvrir-
brigði einmitt leita að eftir beim
farvegi, sem verslunarviðskipti
hafa áður rutt. Af þessu er fullljóst
að franskir menningarstraumar
hafa á þessum tíma haft nægilega
mörg og greið tækifæri til þess að
berast hingað beint í þá daga, án
þess að þurfa að leggja krók á leið
sína til Danmerkur eða Noregs, en
hitt verður ekki fortekið, að þeir
kunni að hafa komið við á Eng-
landi, sem er beint í leiðinni. enda
komu margir íslenzkir Frakklands-
farar bar við, svo sem hinn blessaði
Þorlákur biskup. Það mun því
nokkuð öruggt að kvæðaáhrifin
frönsku hafi komið hingað beina
leið.
— ★ —
Nú verður að snúa nokkuð að
fornkvæðunum íslenzku, sem svo
eru nefnd, og þjóðvísunum dönsku,
sem eiga að hnfa verið undirstaðan
undir rímunum. — Þjóðvísurnar
dönsku voru allar dansar, um það
er enginn ágreiningur. Eru þær
flostar að sö?n til orðnar á tíma-
bilinu 1159—1380, o" er ekki talið
að eMri danskar þjóðvísur séu til
nú, en stíll þeirra og gerð eru talin
hafa borizt til Danmerkur á 12. öld.
Hafi verið til alíslenzkir dansar
fvrir 1100, sem sýnist vera óyggj-
andi, þá hafa þeir að sjálfsögðu
verið stuðlaðir, bví að ekki mundi
annað hafa þótt kveðskapur hér þá.
En þá mundu danskir óstuðlaðir
dansar, ef þeir hefðu farið að stinga
uro kollinum hér síðar, hafa átt
erfitt uppdráttar, og því erfiðar
hefði þeim reynzt að ryðja sér til
rúms, ef hinn franski dansa- og
mansöngskveðskapur hefði verið
kominn til landsins fyrir 1100, en
á þeim tíma gat hér á landi ekki
komið til greina nema annaðhvort
alíslenzkur dansa- og mansöngs-
kveðskapur eða aðfluttur franskur,
en hinir aðfluttu frönsku dansar
hefðu þá auðvitað einnig hlotið að
verða stuðlaðir. Dönsku dansavís-
urnar — bjóðvísurnar — voru hins
vegar allar óstuðlaðar, og forn-