Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1953, Page 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
653
I LEIT AÐ
í R A N í U M
FIMM ár eru nú síðan aS vestan
hafs hófst nýtt kapphlaup um að
finna auðæfi í jörðu. Það byrjaði
með því, að kjarnorkunefndin
(Atom Energi Commission) hét
10.000 dollara verðlaunum hverj-
um þeim, sem gæti bent á nýa
úraníumnámu. Samt fannst nefnd-
inni þetta ganga of seint, og fyrir
rúmum tveimur árum hækkaði
hún verðlaunin upp í 35.000 doll-
ara. Og þá „kom líf í tuskurnar",
Eftir fáa mánuði hafði nefndin
greitt rúmlega 250.000 dollara í
verðlaun.
Þeir, sem fengið hafi þessi verð-
laun, eru ekki námafræðingar né
jarðfræðingar, heldur hinir og aðr-
ir, sem stunda úraníumleit í tóm-
stundum sínum. Eru þar veiði-
menn einna fremstir í flokki. Þeir
fara út um fjöll og firnindi, og nú
er það talið alveg jafn sjálfsagt að
hafa Geiger-mæli með sér, eins og
veiðistöng eða byssu. Einn af þess-
um mönnum fann mjög auðuga
úraníumnámu, sem engjnn vifesi
einnig beinlínis selt vöruna. Til þess
þarf eigi aðeins málþekkingu heldur
einnig mannþekkingu, og skyldi eng-
inn minkast sín fyrir það að leita til
sér færari manna í þeim efnum. Það
er ekkert handahófsverk að gefa vöru
nafn. Menn mega ekki fara eftir þvi
þótt þeim sjálfum þyki eitthvert nafn
fallegt. Þeir þurfa^ að fá nafn sem
kaupendum gezt að, því það er ekki
tilgangurinn að framleiðandinn sjálfur
geti horft með velþóknun á nafnið og
vöruna óselda, heldur að nafnið gangi
í augun á kaupendunum.
um áður. Aðrir hafa sent þúsundir
sýnishorna til nefndarinnar, og
fjörutíu af þessum sýnishornum
benda til þess að þar sem þau voru
tekin, muni vera svo mikið úraní-
um í jörð að borgi sig að vinna
það.
Úraníum finnst afar víða og það
er ekki nema eðlilegt að þeir, sem
ferðast um fjöll og óbyggðir, rekist
manna helzt á það. En til þesS
þurfa þeir að hafa verkfæri í hönd-
unum. Og það eru nú fjögur ár síð-
an að farið var að selja létta Geiger
-mæla í sportvöruverslunum. Eftir-
spumin var svo mikil, að ein versl-
un seldi þegar mörg hundruð af
þessum mælum, og það voru aðal-
lega veiðimenn, sem keyptu. Þetta
þótti kjarnorkunefndinni mjög
vænt um, og dr. Philip L. Merritt,
sem stendur fyrir leitinni, hvatti
menn til þess að leita: „Úraníum er
miklu víðar í jörð en menn gerðu
sér grein fyrir upphaflega", sagði
hann. „Það finnst í öllum ríkjun-
um, frá Maine til Kaliforníu. Og
þótt stjórnin láti sjálf fram fara
rannsókn á þessu, þá komast menn
hennar ekki yfir helminginn af
þeim stöðum, þar sem úraníum
kann að finnast."
Stjórnin hefur haft mikið gagn
af þessum sjálfboðaliðum. Þeir
hafa rekizt á úraníum þar sem eng-
um datt í hug að það væri til. Svo
var t. d. um námuna, sem fannst
í Grants-héraði í Nýu Mexikó.
— Rannsóknamenn stjórnarinnar
höfðu ferðazt víða um vesturríkin,
en þeim kom ekki til hugar að leita
í Grants, vegna þess að þar var að-
eins kalksteinn í jörð. Og úraníum
hafði aldrei fundizt í kalksteini. En
þarna bjó bóndi, Paddy Martinez,
og hann vissi ekki um þetta. Svo
var það einu sinni, að hann varð
tóbakslaus. Hann tók því hest sinn
og reið til næsta versiunarstaðar,
en þangað voru um 10 km. Á heim-
leiðinni rak hann augun í einkenni
-legan ljósgulan stein undir berg-
skúta. Og þá minntist hann þess,
að fyrir þremur árum höfðu að-
komumenn í Grants verið að sýna
gulan stein, og sögðu að þetta væri
úraníumsteinn. „Stjórnin borgar
10.000 dollara verðlaun hverjum
þeim, sem finnur svona grjót“,
höfðu þeir sagt. Paddy tók sýnis-
horn af þessum steini, og það kom
í ljós að þarna var einhver auðug-
asta úraníumnáma, sem enn hafði
fundizt.
Úraníum hefur fundizt í granít,
leir, kalksteini, sandsteini og
brennisteinssúrum jarðvegi. — Það
hefur fundizt í sandi og í árfarveg-
um. Helzt finnst það í sambandi
við málma, svo sem kobalt, silfur,
nikkel, bismút, kopar og vanadíum.
Það hefur margs konar lit, græn-
an, gulan, brúnan og svartan. Það
er mjög þungt í sér, þyngra en gull,
og steinar, sem úraníum er í, eru
allt að helmingi þyngri en aðrir
samskonar steinar.
Það eru margar leiðir til þess að
leita að úraníum. Sumir nota út-
bláa geisla, aðrir Ijósmyndir. Enn
aðrir nota alls konar mæla, svo sem
„scintilloscope", „electroscope“ eða
Geiger-mæh. Öll þessi áhöld líkj-
ast ferðaútvarpi og eru á stærð
við það.
Thorium líkist mjög úraníum, og
það er ekki á færi annarra en vís-
indamanna að gera greinarmun á
þeim. En stjórnin gerir greinarmun
á þeim. Hún veitir engin verðlaun
fyrir að finna thorium, enda þótt
það sé dýrmætt í sjálfu sér.