Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1954, Side 9
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
^HfT' 749
J. M. EGGERTSSON
ÍÐIR
Á bölunum milli Kollabúða-bæarins og Þorskafjarðarbotns, eru hinar
gömlu „Kollabúðir".
ÍZOLLABÚÐANAFNIÐ kemur
^ fyrst fyrir í skiftabréfi eftir
Björn Þorleifsson ríka, 23. október
árið 1467, fullum tveimur öldum
eftir lok þjóðveldistímans. En bær-
inn hét áður Botn, enda stendur
hann alveg fyrir miðjum botni
Þorskafjarðar, en sjórinn hefur í
fyrndinni náð alveg heim undir
bakkana, eða jökulöldurnar, sem
bærinn og túnið standa á.
Ari heitinn Jochumssonar frá
Skógum í Þorskafirði, seinast í
Húsavík í Suður Þingeyarsýslu á
vegum séra Jóns sonar síns, var
fæddur 24. marz 1839 og ólst upp
á Kollabúðum og var til fullorðins
ára við Þorskafjörð og þar í
grennd. Hann andaðist á Húsavík
í júlímánuði 1921, en nokkrum dög-
um áður náði ég af honum tali,
allsgáðum sem ætíð, því ellikröm
hans og aldurtili náði aðeins til
líkamans, en ekki sálarinnar. Ari
var allra manna fróðastur, minnug-
astur, fróðleiksþyrstastur og óljúg-
fróðastur þeirra manna, er ég hef
hitt, og auk þess „ríkur í guði“ eins
og þeir voru Skógarbræður allir,
(en ekki „hjá guði“). Hann sagði
mér hvernig Kollabúðanafnið væri
til komið, ásamt mörgu öðru við-
víkjandi Þorskafjarðarþingi hinu
forna. En ég var þá nýkominn af
Vestfjörðum norður þangað og ný-
búinn að fara um Þorskafjarðar-
þing og Skógaland til að skoða for-
tíðina með eigin augum.
Ari nefndi marga heimildarmenn
að máli sínu og skýringum, í marga
liði aftur í tímann, er „hver sagði
öðrum“. Ari minntist þess, eftir
sínum heimildum, að áður en nor-
rænir víkingar hófu landnám um
Vestfirði, þá hafi þarna fyrir botni
Þorskafjarðar verið Papaver, svo-
nefndar Kólumbabúðir eða Killa-
búðir. Einnig kvaðst hann hafa
heyrt nafnið Kolungabúðir um
Kollabúðir.
Þetta forna Papaver fyrir botni
Þorskafjarðar, er Kollabúðabærinn
fekk síðan nafn af, voru þorp eða
raðir af hringmynduðum grjót-
byrgjum, misjafnlega stórum að
ummáli, hlöðnum í hvolf eða keilu
úr sléttu, þykku grjóti einu saman.
Grjótbyrgi þessi líktust mjög um
lögun hvolfkofum Eskimóa, sem
gerðir eru á sama hátt úr snjó-
hnausum. Á þeim voru einar inn-
göngudyr, sem skríða varð inn um,
og lítið op í toppinn, er gilti bæði
sem gluggi og reykháfur, en ójöfn-
ur og holur mun hafa verið fyllt
og þétt með mosa. Sagði Ari að
gamlir menn hefði sagt sér, að
„kollabúðirnar“ hefði í sínu ung-
dæmi verið 20—30 að tölu og nokkr
ar þeirra enn uppistandandi og
voru til að sjá og að öllu útliti eins
og þúfur eða kollar, meira og
minna jarðvegsgrónar, en þó upp-
blásnar öðrum þræði. Eina þessara
„kollabúða“ mundi Ari að hafa
sjálfur séð uppistandandi, þegar
hann var drengur á Kollabúðum.
En þegar túnið á Kollabúðum var
fært út, var hún rifin og grjótið
notað í nýa túngarðinn, ásamt leif-
um af mörgum öðrum „kollum“.
Til veggjahleðslu og húsabóta
heima við, var sömuleiðis ávallt
sótt grjót í „kollabúðirnar" — það
var nær óþrjótandi náma.
Ari sagði, að í sínu ungdæmi
hefði ein „kollabúð“ hálfhrunin,
staðið í landi Skóga, rétt ofan við