Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1960, Qupperneq 2

494
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Gamlar sjóbúðarústir á Frambúðum.
fjöllunum, eins og togað sé í hana.
Og ekki er að orðlengja þetta,
glaðasólskin og heiðskírt loft allan
daginn.
----O------
Búðahraun er nokkuð stórt. Það
þekur allt nesið, sem gengur fram
milli Hraunshafnarvíkur og
Breiðavíkur og nær alveg upp und-
ir Öxlina. Er það líklega um 15
ferkm. að flatarmáli, eftir íslands-
kortinu að dæma. í því miðju rís
Búðaklettur, 88 m. hár. Þegar
horft er á hann að norðan, er hann
kollóttur að sjá og reglulega
bungulaga, svo hann er líkastur
hnetti, sem sé að skjóta þarna upp
úr hrauninu og hálfur kominn upp
úr. Hann gæti því heitið Urðar-
máni, en óskiljanlegt er mér hvers
vegna hann hefir verið kallaður
klettur, því að hvergi sér klett á
honum. Hlíðarnar eru þaktar
hraunmylsnu upp á brúnir. En
nafnið er sjálfsagt fornt, því að til
forna hét hraunið Klettshraun, og
vegur, sem liggur þvert yfir hraun-
ið og norðan fram með honum,
kallast enn Klettsgata.
Þetta er gamall eldgígur og er
hraunið allt úr honum komið og
hefir hann dreift því nokkurn
veginn jafnt út frá sér á alla vegu.
Hann hefir eflaust gosið oftar en
um sinn, ef til vill hefir hann byrj-
að sem eldgígur á mararbotni, skot-
ið upp kollinum sem glóandi ey
kippkorn undan ströndinni, beint
suður af Axlarhyrnu. Síðan hefir
hraunleðjan ollið úr gígnum á báða
bóga, þangað til þessi ey varð land-
föst og þarna myndaðist hið ein-
kennilega nes sem skiptir hinum
upprunalega vogi, sem þarna hef-
ir verið, í tvær víkur, Hraunhafn-
arvík og Breiðavík. Hraunið þar
sem Búðir standa, er eldra en aðal-
hraunið og má sjá hvar yngra
hraunið hefir flætt fram á það og
staðnæmzt. Hafa orðið ógurleg
umbrot þegar bráðið hraun byltist
á úfnu hrauni og hafa vatnsgufur
upp úr eldra hrauninu hjálpað til
að gera þau umbrot enn stórfeng-
legri. Víða hafa stórar spildur risið
á rönd, aðrar sokkið, og svo hefir
allt brostið í sundur af glufum og
gjám, sprengigígum og jarðföllum.
Er því Klettshraun, eða Búða-
hraun eins og það kallast nú, ær-
ið torvelt yfirferðar og ekki
árennilegt að fara þar með hesta.
Og þó hafa fiskalestirnar undan
Jökli þrætt sig eftir Klettsgötu
öldum saman, og hófar hestanna
mulið og fágað klappirnar og sums
staðar markað götur í þær.
Annar vegur lá fyrir ofan hraun-
ið og heitir Jaðragata. Hefir sá
vegur verið betri og eflaust fjöl-
farnari. Þar var bærinn Öxl rétt
við veginn. Þar bjó á ofanverðri
16. öld Björn Pétursson, sem kunn-
astur er undir nafninu Axlar-
Björn. Leituðu margir vegfarend-
ur gistingar hjá honum, en hann
myrti menn til fjár og faldi líkin
í Igultjörn (eða íglutjörn sem
sumir kalla). Er mælt að hann hafi
drepið 18 menn. Hann var hand-
tekinn við kirkju á Knerri á sjálf-
an páskadaginn 1596. Hann var
dæmdur til dauða á Laugarbrekku-
þingi sama ár, höggvinn og dysj-
aður á Laugarholti. —
----O-----
Við göngum í góða veðrinu út að
Frambúðum. Þar verður vík inn
í hraunið og upp af henni eru slétt-
ir grasbalar. Sandur er í fjöru og
góð lending, enda var þetta talinn
einn allra öruggasti lendingarstað-
ur á nesinu fyrrum. Því til sönn-
unar má benda á þessa frásögn
Grímsstaðaannáls 1724: „Um vor-
ið viku fyrir kóngsbænadag (5.
maí) gerði mikinn sunnangarð. —
Þá forgekk róðrarskip við Fram-
búðir, drukknuðu tveir, en hinum
varð hjálpað, þó langt komnir
væru. Mundu engir menn og ei
höfðu heyrt, að skiptapi hefði orð-
ið við Frambúðir“.
Þarna var mikið útræði um ald-
ir og áttu ýmsar jarðir þar upp-
sátur og var talið til hlunninda.
Þess er getið um Kálfárvelli að
þeir máttu hafa þar • tvær skips-
hafnir og áttu rétt á búðarvist „í
efstu búð“ Aðrar jarðir í Staðar-
sveit, sem þarna áttu uppsátur