Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1960, Qupperneq 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
505
koma þrjár stjörnur, sem ekki eiga
nein nöfn, heldur aðeins einkennis-
bókstafi. Þær sjást ekki með ber-
um augum og leiðin af jörð til
þeirra er um 8 ljósár.
Svo kemur Sirius, bjartasta
stjarnan á himninum, og tindrar
fagurlega dálítið til austurs frá
Orion. (Það er enginn vandi að
þekkja Orion-stjörnumerkið. Þar
eru fjórar bjartar stjörnur, sem
mynda ferhyrning, og eru hendur
og fætur Veiðimannsins. Milli
þeirra eru þrjár stjörnur, einnig
bjartar, og þær mynda belti hans,
og aðrar þrjár þar niður af og
tákna þær sverð hans). Til Sirius
er 9 ljósára leið. Þar fyrir utan
koma svo tvær stjörnur daufar,
Ross 154 og Ross 248. Þar næst
koma þrjár stjörnur einnig daufar
og heita Epsilon Eridani, 61 Cygni
og Tau Ceti.
Sirius er stundum kölluð hunda-
stjarnan, eða stóri hundurinn, en
litli hundurinn heitir Procyon og
er 8. bjartasta stjarna á himninum.
Þangað er um 11 ljósára fjarlægð
frá jörð. Héðan sýnist Procyon í
námunda við Sirius á himni, nema
lítið eitt hærra. Sumir halda að
þessar tvær stjörnur dragi nöfn sín
af „hundadögum“ vegna þess að þá
eiga þær stað á himni í nánd við
vora sól. Báðum fylgja litlar hvítar
stjörnur.
Allar þær stjörnur, sem nú hafa
verið nefndar, eru innan 12 ljósára
fjarlægðar frá jörð. Þeim er dreift
um himininn þannig að helmingur
þeirra er á, suðurhveli, en hinn
helmingurinn á norðurhveli. Sex
þeirra sjást ekki með berum aug-
um, þrjár eru mjög daufar, en
þrjár mjög bjartar. Þetta er ofur-
lítið sýnishorn af því hvað stjörn-
urnar á himninum eru mismun-
andi, og að birta þeirra er ekki
öruggur mælikvarði á nálægð
þeirra.
Canopus, stóra stjarnan á suður-
End urvaxtarmáttu r
ÞAÐ er kunnugt um ýmis lægri
dýr, að ef þau missa arm eða
fálmara, þá vex það að nýu.
Slíkan endurvaxtarmátt eiga
ekki hin æðri dýr. Ef þau missa
útlimi, verður sá missir ekki
bættur.
Mörgum vísindamönnum hefir
þótt þessi munur einkennilegur
og hafa gjarnan viljað komast
að því með hvaða hætti endur-
vöxtur verður. Um mörg ár hef-
ir Marcus Singer prófessor við
Cornell-háskóla gert tilraunir á
salamöndrum og froskum í þessu
skyni. Nú er það vitað, að sala-
möndrur og froskar hafa ekki
þann endurvaxtarmátt, að þeim
vaxi nýr limur í stað annars er
forgörðum hefir farið. En próf.
Singer hefir tekizt að láta vaxa
nýan lim á frosk í stað annars
er hann hafði höggvið af. Hann
gerði það á þann hátt, að flytja
taugaþræði úr afturlöpp á froski
í stúfinn af framlöppinni, og við
það tók framlöppin að vaxa, þar
til hún var fullvaxin.
Talið er að uppgötvun þessi
geti einhvern tíma í framtíðinni
haft afar mikla þýðingu fyrir
menn, því að ekki sé loku fyrir
það skotið að hægt verði að efla
endursköpunarmátt mannlegs
líkama svo, að hann geti sjálfur
látið ný líffæri vaxa í stað
þeirra er hann hefir misst, eða
þá holdfyllingu, sem nú er talin
óhugsandi. Maðurinn hefir í sér
nokkurn endurvaxtarmátt, eins
og sjá má af því, að ný húð vex
á sár og neglur koma aftur, þótt
þær sé slitnar af.
hveli himins og næststærsta stjarn-
an, sem sést frá jörðinni, er í 180
ljósára fjarlægð. En Rigel, sem er
7. bjartasta stjarnan, er í 650 ljós-
ára fjarlægð. Þetta eru mikil him-
inbál. Ef Canopus væri í aðeins 30
ljósára fjarlægð — eða þrisvar
sinnum lengra burtu en Sirius —
mundi hún vera jafn björt Venus
þegar hún er björtust. En í sömu
fjarlægð mundi sól vor varla sýni-
leg berum augum. Ef Rigel væri
jafn nærri jörð og Alpha Centauri,
mundu menn fá ofbirtu í augun að
horfa á hana, og hún mundi gera
jafn bjart á jörð eins og tunglið
þegar það er fullt og skín í heiði.
Ein af hinum nálægari stjörnum
er 61 Cygni. Hún virðist hafa mjög
stóran og dimman fylgihnött.
Þennan fylgihnött hafa menn ekki
getað séð í stærstu stjörnusjám, en
hans verður vart vegna þess að að-
dráttarafl hans hefir áhrif á stjörn-
una. Þetta er fullgild sönnun þess.
að það eru fleiri sólir en vor sól,
sem hafa jarðstjÖrnur í fylgd með
sér.
Það er nú ekki víst, að vér verð-
um að bíða þess að vér komumst
til annara stjarna, til að ganga úr
skugga um hvort þar eru lifandi
og skyni gæddar verur. Stjörnu-
fræðingurinn dr. Frank D. Drake
við stjörnurannsóknastöðina í
Green Bank í Vestur-Virginiu, hóf
fyrir nokkru að hlusta í radíóbylgj-
ur, sem koma frá stjörnunni Tau
Ceti og öðrum þeim stjörnum, sem
næstar eru jörð. En auk þeirra
varð hann var við aðrar radio-
bylgjur, regluleg skeyti, sem virð-
ast send af einhverri vitsmuna-
veru, því að það voru sex fyrstu
ódeilanlegu tölurnar: einn .. tveir
.. þrír .. fimm .. sjö .. ellefu,
táknaðar með stuttum hljóðum.
/
T
)