Lesbók Morgunblaðsins - 17.01.1965, Blaðsíða 2

ÆMIili Hk
SVIP-
MVND
TBSffl k I gLJ§| i || mw
Þegar bandaríska leikskáldið
Edward Albee var á barns-
aldri, bjó hann í A'eglegu einbýlis'
húsi og var fluttur til og frá fín-
um einkaskóla í gljáandi Rolls-
Royce. Þegar kom fram á æskuárin,
sótti hann nokkra rándýra fram-
haldsskóla, en stundaði námið slæ-
lega. Tvítugur var hann fylgdar-
maður bandarískrar höfðingjadótt-
ur um New York, og ári síðar tæmd-
ist honum arfur sem nam 100.000
dollurum eða 4.300.000 M, krónum,
En ekkert af þessu færði honum lífs
ánægju. Hann var orðinn beiskur
og argur út í lífið um tvítugt.
Edward Franklin Albee III er nú
orðinn nálega 37 ára gamall og hef
ur sent frá sér sex beisk leikhús-
verk — fjögur þeirra eru einþátt-
ungar, en tvö eru löng leikrit. Ann-
að þeirra, „Hver er hræddur við
Virginíu Woolf?“, var frumsýnt á
Brdway fyrir tveimur árum og
hér í Þjóðleikhúsinu á fimmtudags-
kvöldið. Hitt, „Tiny Alice“, var
frumsýnt á Broadway um áramótin
síðustu. Einn af fjórum einþáttung
um Albees, „Saga úr dýragarðin-
um“, var sýndur af Leikfélagi
Reykjavíkur í haust er leið.
Afköst Albees eru ekki sérlega
mikil að vöxtum enn sem komið er, en
hann hefur vakið meiri athygli, bæði í
heimalandi sínu og erlendis, en nokk-
urt annað bandarískt leikskáld síðan
þeir Tennessee Williams og Arthur
Miller vöktu á sér heimsathygli fyrir
tveimur áratugum. Hann hefur að sjálf-
sögðu verið umdeildur, og virðast skoð-
anir á honum skiptast mjög í tvö horn,
ýmist alger fordæming eða igagnrýnis-
laus aðdáun. Dómar um síðasta verk
hana hafa verið misjafnir, en sú skoðun
virðist vera almenn meðal gagnrýnenda,
að þar hiafi honum í meginatriðum mis-
tekizt, þó leikritið sé áhrifasterkt sviðs
verk. „Tiny Alice“ kvað vera sambland
af spennandi glæpareyfara og háspeki-
legum vangaveltum um meiningarleysi
tilverunnar, eftir að kristin trúarvið-
horf hafa týnt gildi sínu í lífi nútíma-
manna. En þessa tvo þætti þykir Albee
eiga erfitt með að flétta saman í eina
heild.
T il þesssa haia alvarleg ag nýstárleg
leikhúsverk átt mjöig erfitt uppdráttar
á Broadway, og hefur Tennessee Willi-
iams um langt skeið verið eina alvar-
lega bandaríska leikskáldið sem þar
hefur fengið verk sín sýnd. Yngri og
djarfari höfundar hafa orðið að leita til
hinna litlu tilraunaleikhúsa, sem flest
eru staðsett í listamiannahverfinu,
Greenwich Village. Þar hafa komið
frarrumjög efnileg leikskáld, eins og t.d.
Jack Ricliardson, Jack Gelber og Art-
hur Kopit, sem oft eru settir á bás með
Atbee O'g orðaðir við „leikhús fjarstæð-
unnar“, en þessi nafngift hefur næsta
litla merkingu, þar sem heita má að
öll igáfuð og frumleg leikskáld samtím-
ans séu sett undir þennan sama hatt.
Fyrirmyndir þessara ungu höfunda
eru ekki fyrst og fremst Sartre eða
Camus, sem fjölluðu um tilveruna af
mikilli alvöru, heldur bandarískir grín-
höfundar eins og Ring Lardner og James
Tliurber. Þeir hafa tilfinningu fyrir hinu
hlægilega í mannlegu lífi og þá einkan-
lega fyrir hinu skoplega misræmi, sem
er milli orða fólks og hugsana. Gaman
þeirra hefur að jafnaði tilhneiigingu til
að verða nokkuð grátt. Jack Richardson
hefur sagt um leikritið sem Þjóðleik-
húsið frumsýndi á fimmtudagskvöld:
„Edward hefur knésett gamanleikinn og
bundið hendur hans fyrir aftan bak.
Hann finnur kimni í öllu sem hann
fjallar um, jafnvel í hatrinu.“
ð verki sínu „Hver er hræddur
við Virginíu Woolf?“ fór Edward Albee
langt fram úr keppinautum sínum, Hann
hefur bæði verið nefndur „hinn nýi
O’Neill", „hinn ungi Strindberg“ og
„Tennessee Williams Norðurrikjanna“.
Williams er kannski sjálfur mesti að-
dáandi hans. Hann sagði fyrir tveimur
árum: „Edward Albee er eina mikla
leikskáldið sem við höfuim rtokkum
tíma átt hér í Ameríku". En Albee var
illa við slíkan samanburð. „Ég er aðeins
4 ára gamall“, sagði hann þá. „Ég er
aðeins 4 ára gamall, af því é|g hef samið
leikrit í fjögur ár.“
Hið „nýja líf“ hans hófst fyrir 6 áruim
með einþáttungnum „Saga úr dýragarð-
inum“, klukkustundar-samræðum milli
tveggja manna, sem lýkur með morði.
Næsta leikrit hans var einþáttungurinn
„Dauði Bessie Smith“, sem er ópersónu-
legastur af verkum hans. Meðan negra-
söngkonu blæðir til ólífs fyrir utan
sjúkrahús hvítra manna, standa þrír
starfsmenn sjúkrahússins álengdar og
•bera saman sín eigin vonbrigði í lífinu.
I þriðja einþáttungnum, „Sandkassan-
um“, losna Pabbi oig Mamma við Ömmu
gömlu með því að koma henni fyrir í
sandkassa, þar sem hún á að grafa sjálfa
sig. Síðasti einþáttungur Al'bees, „Am-
eríski draumurinn1*, er bandarísk mar-
tröð. Mamma geltir og Pabbi hlýðir,
Ömrnu er kastað á dyr og barn er
limað í sundur af foreldrum sínum. Það
sem lyftir þessum leikritum upp yfir
óhugnaðinn og gerir þau að listaverkum
er ekki einungis kímni Albees, heldur
líka ljóðræna hans og snilldartök á sam-
tölum. „Hann er konungur samtalanna",
segir franska leikskáldið Marcel Achard
(hötfundur ,,Flónsins“). „Þriðja hver
lína er snilld!“
„Hver er hræddur við Virginíu
Woolf?“ hefur öll einkenni einþátt-
unganna að viðbættum möignuðum
krafti, sem heldur áhorfendum við efn
ið í hálfa fjórðu kllukkustund. Leikkonan
Melinda Dillon, sem iék hlutverk Honiey
á Broadway fyrir tveimur árum, segir
frá því, að eftir að móðir hennar sá
sýninguna hafi þær setið fram til klukk-
an fjögur þrjár nætur í röð ag talað
saman. Það var í fyrsta sinn sem móð-
irin ræddi um skilnað sinn og seinna
hjónaband við ' dóttur sína.
Ij eikrit Alibees þykja óljós með
köflum og vekja margar spurningar.
Sama má segja um höfundinn. Tónskáld-
ið William Flanagan, sem deildi íbúð
með Albee í sjö ár fram til 1959, segir
að hann sé sér og öðrum sífelld ráðgáta.
Hann semur oft bráðfyndna texta, en
hlær varla nokkurn tíma sjálfur. Hann
skrifar í eldmóði, en getur svo verið full-
komlega kæringarlaus þegar hann ræðir
um verk sín eftir á. Hann virðist hafa
óhamda þörf fyrir að tæta í sundur
blekkingar og tálsýnir í leikritum sín-
um, en í persónulegu lífi kýs hann leynd-
ardómsfulla dul. Albee er meðalmaður á
hæð, vel vaxinn, ákaflega unglegur í út-
liti, klæðist helzt grófgerðum sportjökk-
um og talar með ræktuðu tungutakL
Hann býr í sólríkri fimm herbergja
íbúð í Greenwich Village (listamanna-
hverfinu í New York) ásamt ungu leik-
skáldi, Terrence McNally, þremur kött-
um (Cunégonde, Boy, Muffin) og þrem-
ur kettlingum (nafnlausum).
t
Edward Albee lifir þægilegu lífi
nú, en í bernsku lifði hann í allsnægtum.
Hann fæddist í Washington, D.C., 12.
marz 1928, og tveggja vikna gamall varð
hann kjörbarn auðugra hjóna, Reeds
Albees og konu hans Frances. Reed Albee
átti mörg kvikmyndahús, en Frances var
fyrrverandi sýningarstúlka. Fjölskyldati
hafði venjulega vetursetu í Palm Beach
á Florida, bjó þrjú ár í íbúð í Park Lane
Hotel á Manhattan, en átti annars fast
heimili í veglegu en heldur skuggsælu
einbýlishúsi í Larchmont. Reed Albee,
sem lézt 1961, var gæfur maður,*og vinir
Edwards minnast hans helzt fyrir nudd
og nöldur. Hann er fyrirmynd Pabba £
einþáttungnum „Ameríski draumurinn“.
Franees Albee, sem býr nú í Whi'te
Plains, er hávaxin, ráðrík og atkvæða-
mikil kona. Hún er fyrirmynd Mömmu
í „Ameríska draumnum". Mæðginin hitt-
ast sjaldan, og Edward veit ekki hvort
hún hefur séð nokkur af verkum hans.
Cotta amma, móðir Franees, var tíður
gestur á heimilinu. „Hún skildi mig,*4
segir dóttursonur hennar. „Hún yar við
endann og ég við upphafið, þannig að við
vorum bæði fyrir utan vítahringinn“.
Hún er fyrirmynd Ömmu í einþáttung-
unum „Sandkassinn** og „Ameríski
draumurinn**.
I bernsku átti Edward völ á öllu
nema skilninigi. Það var endaiiauist dekr
að við hann. Honum voru fengnar bam
fóstrur og einkakennarar, og hann átti
þúsundir Öýrra soldáta, sem hann gat
fyllt með þrjár stofur þegar hann skipu-
lagði orustur. Hann átti smóking og lézt
vera keisari, og þegar menn hans féllu
á vígvellinum hafði hann jafnan gnægð
varaliðs til að senda á vettvang. Meðal
vina föðurins voru menn úr kvikmynda-
heiminum eins og Ed Wynn, Jimmy Dur-
ante og Walter Pidgeon, sem voru tíðir
gestir. „Ég hef aldrei vitað annað eins
dekurbarn,** segir Wynn. „Þegar hann
var 5 eða 6 ára, keypti faðir hans handa
honum stærsta St. Bernard-hund sem
hann gat fundið. Það var engu líkara en
barnið væri með fíl í taumi“.
Þegar Albee lítur til baka, kveðst hann
hafa verið bæði „sæll og vansæll** í
bernsku. Hann segist ekki hafa fundið
til neinnar gremju gagnvart kjörforeldr-
um sínum, en haft djúpstæðan ímugust
á raunverulegum foreldrum sínum fyrir
að yfirgefa sig. Þessi tilfinning kemur
víða fram í leikritum hans, ekki sízt £
„Hver er’hræddur við Virginíu Woolf?“
Albee fór að yrkja ljóð sex ára
gámall. Tólf ára var hann fluttur frá
barnaskólanum í Rye Country, þar sem
hann hafði verið áhugalaus nemandi, til
Lawrenceville, þar sem hann varð ó-
mögulegur nemandi. Eftir tvö og hálft
ár var hann rekinn þaðan fyrir skróp, og
var þá sendur í herskólann í Valley
Forge. Sá staður varð honum hreinasta
kvalræði, og hann fór ekki leynt með
það. Hann minnist þess enn, hvernig
hann las eitt sinn ljóð sín yfir kennara
við skólann, meðan kennarinn lamdi á
diendurnar á öðrum nemanda með keyri.
Næst fór hann í Choate-menntaskól-
ann. Skólastjórinn lét fyrri feril Albeea
ekki á sig fá og spáði því, að hann
mundi standa sig vel í bókmenntum. I
þessum skóla fann hann sitt fyrsta raun-
verulega heimkynni. „Ég man að við
sátum oft tímunum saman á skrifstof-
unni hjá mér,“ segir enskukennarinn þar,
Framihaild. á bls. 8.
Framkv.stj.: Slgfús Jónsson.
Httstjórar: Slgurður Bjarnason frá Vlkur.
Matthias Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Auglýstngar: Aml Garðar Krtsttnsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Síml 22480.
Utgefandi: H.Í. Arvakur. Reykjavflc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
2. tíbil. 1965,