Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1966, Blaðsíða 4

NYR
Lögmál þróunar
í undangengnum þáttum höfum við
kynnzt framþróuninni sem allsherjar-
lögmáli í tilverunni og að lokum þeirri
kenningu Sir Julians Huxleys, að nú
þegar — eða öllu heldur fyrir um það
bil fimm milljónum ára hafi allar
mögulegar leiðir til líffræðilegrar eða
líkamlegrar framþróunar verið full-
reyndar, svo að síðan hafi ekki komið
fram neinar nýjar tegundir (species)
lífsvera á jörðinni, heldur aðeins ný
afbrigði þeirra tegunda, sem fyrir eru.
Eina undantekningin var sú tegund
frumapa, sem geymdi vaxtarbrodd
þróunarinnar og átti eftir að verða mað-
ur. Líkamlegri þróun hans er þó einn-
ig fyrir löngu lokið og hin líffræðilega
sköpunarsaga jarðarinnar þar með á
enda. f>ar með er framþróuninni þó
ekki lokið, því að með manninum
hefst nýtt stig, menningin, eða andleg
framþróun sem beint áframhald og tak-
mark hinnar líffræðilegu þróunar.
Þannig tók áður við stig lífræns efnis
af ólífrænu, eða öllu heldur jafnhliða
því, jurtaríki við af og jafnhliða stigi
lífrænna en þó lífvana efnasambanda,
dýraríki við af og jafnhliða jurtaríki
og að lokum tók mannheimur við af
og jafnhliða öllum fyrri stigum. Ný
ELLEFTI HLUTI
mannslíkamanum jafnframt þeim lifeðl-
islegu lögum, sem hann er háður. Líf-
fræðileg lögmál gilda einnig jafnframt
þeim andlegu á því stigi, er hófst með
tilkomu menningarinnar. Líffræðin
varð að vísindagrein í stað heimspeki-
legra heilabrota, þegar menn tóku að
gera kerfisbundinn samanburð á öll-
um mismunandi lífverum og rekja ræt-
ur þeirra og skyldleika langt aftur í
aldir með tilstyrk steingervingafræð-
innar. Á sama hátt er hinn vísindalegi
húmanismi kerfisbundinn samanburður
á hátterni mismunandi mannflokka og
rannsókn á sögu þeirra eftir því sem
ritaðar heimildir ná til og þó miklu
lengra aftur með tilstyrk fornleifafræð-
innar. Á ýmsa þætti þessarar rannsókn-
ar og nýjustu niðurstöður henn-
ar hefur verið drepið í und-
anförnum köflum þessarar rit-
gerðar. Enn verður þó að
skyggnast um öxl til þess að fá gleggri
heildarsýn yfir feril mannsins og þau
lögmál, sem eðli hans er háð.
Hæfileikinn til fjölbreytni — varia-
bilitets — er einn af burðarásum allrar
þróunar og glötun hans leiðir ófrávikj-
anlega til stöðnunar. í engu atferli
mannsins er fjölbreytnin jafn mikil
sem í málfari hans, en málið er frum-
skilyrði menningarinnar, eins og tekið
hefur verið fram.. Fjölbreytni tungu-
málanna er furðuleg og margfalt meiri
en fjölbreytni atvinnuveganna, enda
er rannsókn hennar orðin sérstök vís-
mdagrein innan mannfræðinnar. Frum-
byggjar Ástralíu, sem gizkað er á að
hafi varla verið öllu fleiri en íbúar ís-
lands eru nú, eða um 200 þúsund, töl-
uðu hvorki meira né minna en 500
tungumál. í Kaliforníu, sem er að vísu
allt að því fjórfalt stærri en ísland,
hafa verið greindir 31 flokkur tungu-
mála með a.m.k. 135 mállýzkum með-
al þeirra Indíána, sem byggðu það land
svæði (Gordon Childe). Það er vel
heyranlegur munur á málfari sjó-
manna frá Grimsby og Hull, þótt
skammt sé á milli og aðeins yfir
Humru-fljót að fara. Upprunaleg orsök
þessarar margskiptingar málsins er
strjálbýlið_ á fyrstu stigum menning-
arinnar. Á frumstiginu, sem kennt er
við fóðursöfnun úr jurtaríkinu og veiði-
mennsku, urðu einstakar fjölskyldur
eða mjög fámennir ættflokkar að
dreifa sér yfir stór landsvæði og elta
veiðidýrin, sem fóru árlega langar leið-
ir milli sumarhaga og vetrarbeitar.
Þetta er ljóst af því, að nú á tímum
þarf um 1000 ferkílómetra svæði í
heimsskautshéruðum Kanada til þess
að veiðin þar nægi þremur manneskj-
um til nægilegs fæðis. Viðkoma mann-
fólksins var lítil, því að barnadauði
hefur verið mjög hár, fjöldamargir dá-
ið innan tvítugs og tiltölulega fáir lif-
að fram yfir fertugt, að því að talið er.
En jafnvel á þessum fjarlægu tímum,
fyrir 50-100 þúsund árum jarð-
aði steinaldarmaðurinn börn sín með
viðhöfn, raðaði steinum umhverfis
leiði þeirra og fékk þeim grafarnesti.
Svo gömul er trúin á framhaldslíf eft-
ir dauðann.
Listin
í þúsundir mannsaldra höfðu þessir
forfeður okkar ekki önnur tæki en þau,
sem gerð voru af steini með því að
kljúfa hann og fá á hann egg eða odd.
Siðar komu til hlutir úr beini eða
horni, smíðaðir með steinhnífum, en
mjög snemma gætir þess, að reynt er að
gera þessi áhöld ekki aðeins hagnýt,
heldur að fegra smíði þeirra. Fegurð-
arskyn og listhneigð er einn af elztu
þáttum mannlegs eðlis. Hver ættflokk-
ur skapar sér sitt sérstaka snið, sína
Framhald á bls. 14.
gróðrarlög hafa klætt grunnberg efn-
isins, eða hver hjúpur af öðrum, svo
að notuð sé samlíking eftir Teilhard de
Chardin, sem getið var í hinum fyrsta
þessara þátta: Steinhjúpur eða lithos-
fera, lífhjúpur eða biósfera og að lokum
nýhjúpur eða noósfera, sem hefst með
manninum eða öllu heldur menningar-
legri og andlegri þróun þessa síðasta
liðs hinnar líffræðilegu sköpunar.
Móguleiki til framþróunar var
vöggugjöf hinnar ungu jarðar, þegar
hún hóf feril sinn umhverfis sólu, nærð
af þeirri orku, sem ljós hennar veitir.
„Verði ljós“ er hið máttuga upphafsorð
og frumskilyrði lífsins. En jörðinni var
Liggjandi vísundarkýr. (Isaldarmynd).
ekki aðeins gefinn möguleiki til fram-
iþróunar lífsins, heldur einnig boðorð um
að hagnýta þann möguleika, eða öllu
heldur alla möguleika þess. „Láti jörð-
in af sér spretta græn grös, sáðjurtir og
aldintré, sem hvert beri ávöxt eftir
sinni tegund með sæði i á jörðinni. Og
það varð svo.“ (I. Mósebók, I, 11).
Möguleiki til vitrænnar og andlegr-
ar þróunar var manninum líka gefinn
með málinu. >á hætti hann að vera
ómálga dýr og menning hans hófst
Hún hlítir einnig því lögmáli fram-
þróunarinnar að reyna margar mis-
munandi leiðir, þótt sumar þeirra lendi
EFTIR PÁL V. G. KOLKA
Neanderdælingur og nútímamaður.
í ógöngum og jafnvel flestar. Eitthvert
einstigi hlýtur þó að liggja fram á við
og út úr þeim ógöngum, eða því verð-
um við að trúa, sem aðhyllumst þá
skoðun, að framþróunin sé ekki glund-
roði blindra tilviljana, heldur hafi mark
og mið. Hin nýi húmanismi birtist í
þeirri trú margra ágætra vísindamanna
nútímans, eins og gerð var grein fyr-
ir í upphafi þessara þátta. Hann birt-
ist ekki síður í leit að manninum, þess-
ari einstæðu og ókunnu veru, sem Carr
el kallaði svo, og sú leit beinist að á-
sköpuðu eðli hans sem einstaklings og
félagsveru, og að þeim náttúrulögmál-
um, sem það eðli hans er háð, því að
náttúran fyrirgefur aldrei, ef boðorð
hennar eru brotin. Vegna mikilla fram-
fara í læknisfræði og lífeðlisfræði á
Nýr heimur
>að er föst regla að náttúrulögmál
hinna óæðri og einfaldari stiga á braut
þróunarinnar halda áfram að gilda á
æðri stigum hennar, jafnframt þeim
nýrri og margbrotnari, eins og Sir
Julian Huxley hefur tekið fram. Lög-
mál efnafræði og eðlisfræði gilda í
síðustu áratugum hefur þessi leit bor-
ið mikinn árangur, að því er snertir
líkamlegt eðli mannsins, en vélgengis-
hyggja nítjándu aldarinnar hefur tafið
fyrir aukinni þekkingu á sálarlegu og
andlegu eðli hans. Án slíkrar þekking-
ar verður framtíð hans hrakningar og
hafvillur í ferð án fyrirheits og átta-
vita um ólgusjó tilverunnar.
LEIT AÐ MANNINUM
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. maí 1966