Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1966, Blaðsíða 12

JARÐHITI
Framhald af bls. 1.
á svæðinu frá Mosfellssveit og Sel-
tjarnarnesi til Hafnarf jarðar hins vegar.
Á syðra svæðinu búa nú í Keflavík
20.000 manns í tveimur all stórum kaup-
stöðum á íslenzkan mælikvarða, og
þéttbýliskjömum í 3 öðrum sveitar-
félögum, að ótöldum höfuðstaðnum, sem
enn vantar hitaveitu fyrir líklega 15.000
manns. 3yggð á þessu svæði mun tengj-
ast saman á næstu áratugum, og er þess
vaenzt, að á næstu 17-20 árum verði
íbúatala þessa svæðis 140-150 þúsund
manns.
Ef þær spár rætast, og stefnt yrði
að því, að láta alla íbúana fá aðgang
að hitaveitum, þá er hér eftir að byggja
hitaveitur fyrir 80-90 þúsund manns
á næstu 20 árum.
Á syðra svæðinu búa r(i í Keflavík
og Njarðvíkum nærri 7000 manna, og
í næsta nágrenni er Keflavíkurflugvöll-
urinn, en upphitunarþarfir mannvirkja
hans samsvara þörfum 25-30 þúsund
manna venjulegrar byggðar. Keflavík
og Njarðvíkur eru í hröðum vexti, og
ekki er fráleitt að ætla, að t.d. Sand-
gerði gæti með tímanum tengzt veitu-
svæði á þessum slóðum, þannig að það
er ekki fráleitt að geta sér þess til, að
á þessu svæði verði eftir tvo áratugi,
grundvöllur fyrir veitu, sem samsvaraði
þörfum rúmlega 40 þúsund manna
byggðar, ef mannvirkjum flugvallarins
verður haldið við.
Báðir þessir varmamarkaðir eru það
stórir, að þeir skapa fjárhagslegan
.grundvöll fyrir að sækja heitt vatn til-
tölulega langar vegalengdir, ef á þyrfti
að halda, sérstaklega ef völ er á mjög
heitu vatni.
Og svo vel vill til, eins og ég drap
á áðan, að í nágrenninu við þá alla eru
háhitasvæði, þar sem hægt er að vinna
vatn með 160-170° C hita, en svo heitt
vatn er hægt að leiða nokkra tugi km
með viðunandi tilkostnaði, þegar um
jafn stór markaðssvæði er að ræða og
hér er talað um.
Ég ætla ekki að gera lítið úr þeim
möguleikum, sem á því eru að nota
jarðvarma til upphitunar á mörgum
öðrum stöðum á landinu, — þvert á
móti, þeir eru víða fyrir hendi og ber
að hagnýta, — en ég vil leggja áherzlu
á það, að ef íslendingar vilja taka þá
stefnu upp, að nota jarðvarmann sem
mest til húshitunar, og draga þannig úr
innflutningi olíu, þá eru möguleikarn-
ir hvergi betri til þess að gera stórátök
í þeim efnum, heldur en einmitt á þeim
tveimur svæðum, sem ég hefi nú nefnt
E g vil ekki skiljast við þessar
almennu hugleiðingar án þess að fara
nokkrum orðum um þýðingu varma-
veitna fyrir íbúana í þéttbýli.
Það má ekki draga of almennar álykt-
anir af einstökum dæmum, en ég get
þó ekki stillt mig um að skýra frá einu
dæmi, sem satt að segja kom mér á
óvart. Ég átti erindi til Ólafsfjarðar í
fyrsta sinni fyrir nokkrum árum út af
jarðhitamálum þar. Ég vissi vel, að
þá eins og nú áttu margir staðir við
sjávarsíðuna á Norðurlandi í örðugleik-
um vegna langvarandi aflabrests, sem
þar hefur verið ríkjandi. Þessvegna varð
ég dálítið undrandi að sjá blómlegt at-
hafnalíf í þessum 1000 íbúa bæ, og
heyra bjartan tón í málfari hvers ein-
asta manns, sem ég átti samtöl við, og
taka eftir, að íþáum fór fremur fjölgandi
en fækkandi.
Ég hafði orð á þessu við bæjarstjór-
ann, og hann gaf mér þá óvæntu skýr-
íngu, að ekkert eitt atriði hefði átt eins
ríkan þátt í að viðhalda byggð og bjart-
sýni í rrfinnum á Ólafsfirði, — hvernig
sem áraði í svipinn, — eins og sú stað-
reynd, að þeir hefðu notið þægindanna
af hitaveitu fyrir kaupstaðinn, síðan
árið 1944. Þeir byggðu hitaveitu fyrir
sitt byggðarlag á sama tíma og Reykja-
vík.
Daginn eftir fékk ég sömu sögu að
heyra af munni eins þekktasta athafna-
manns staðarins í atvinnurekstri, og
þá fór ég að hugsa, ef til vill er eitt-
hvað til í þessu.
í okkar svala landi er það mikil-
vert, að hafa hitann alltaf við hendina,
og það er ekki lítill þæg-
indaauki fyrir húsmóðurina að
hafa ávallt heitt vatn í kran-
anum. Þýðing þessa síðara at-
riðis kemur ekki sízt í ljós
af því, að reynslan sýnir, eft-
ir því sem við verkfræðingar
komumst næst, að notkun heits krana-
vatns á hitaveitusvæðum hér á landi, er
um tvöfalt hærri en hjá þeim, sem utan
þeirra búa. Og fyrir sveitastjórnarmenn,
sem líka þurfa að sjá fyrir vatnsveitum,
þýðir þetta, að álagið á kaldvatnsveit-
una verður minna.
Hvarvetna um heim er vemdun and-
rúmsloftsins í þéttbýli orðið viðfangs-
efni, sem veldur mönnum áhyggjum.
Keykháfar húsa og iðjuvera spúa í sí-
fellu framandi efnum út í andrúmsloft-
ið, og ógleymdum hinum vélknúnu far-
artækjum, sem sífellt fjölgar. Ekki að-
eins hættir himinninn að vera heiður á
bjartasta degi, heldur vaknar sú spurn-
ing, hvaða hættu þetta feli í sér fyrir
heilsu borgaranna.
Fyrir þeim, sem muna mökkinn, sem
oft lá yfir Reykjavík, áður en hún fékk
hitaveitu, þarf ekki að lýsa þessu nán-
ar.
Áþreifanlegra er þó það fyrir borg-
arann, að 1 öllum þeim tilfellum, þar
sem jarðvarmaveita hefur verið byggð
hér á landi, greiðir notandinn lægri
upphæð yfir árið fyrir að halda húsi
sínu heitu, en með nokkurri annarri að-
ferð, sem hann á völ á. Þægindin,
sem eru fram yfir, þau má segja að
hann fái frítt.
E g mun nu nánar ræða aðstæður
til hitaveitureksturs á þeim tveim svæð-
um, sem ég 'nefndi hér áu ndan, og
byrja á Keflavíkur-Njarðvíkur svæðinu.
Ég held að bezt sé að byrja á því
að gera sér grein fyrir stærð þess við-
fangsefnis, sem um er talað að leysa.
Það lætur nærri, að til hitunar rlisa
hér á landi þurfi um 1 smálest af olíu
á mann á ári. Hér er ein£|öngu átt við
hitun íbúðarhúsnæðis að viðbættri notk-
un heits kranavatns á heimilum. Skrif-
stofuhúsnæði, iðnaðarhúsnæði og því
um líkt er hér ekki meðtalið.
Hér að framan var fundið, að Kefla-
víkur-Njarðvíkursvæðið, að flugvellin-
um meðtöldum, samsvaraði 32-37 þús-
und manna byggð. Olíureikningurinn
fyrir uphitun íbúða samsvarandi mann-
fjölda nemur um 58-67 Mkr/ári, ef mið-
að er við gasolíu.
Að vísu er hér meðtalinn hitunar-
kostnaður varnarliðsins og annarra að-
ila, er starfsemi kunna að reka á Kefla-
víkurflugvelli, og ekki greiða hitunar-
kostnað sinn með gjaldeyrisforða lands-
manna. En þegar á það er litið, að hér
er rætt um að nota íslenzka orkulind
til þess að koma í stað hinnar innfluttu
olíu, þá skiptir ekki máli, hver greiðir
reikninginn, greiðslan verður eftir í
landinu. Það mætti e.t.v. orða þetta svo,
að aukning á sölu í erlendum gjaldeyri
sé jafngóð og sparnaður kaupa í erlend-
um gjaldeyri.
Hér er um umtalsverðar upphæðir
að ræða, og ekki sízt vegna þess, að þær
stafa af þörf, sem ekki verður umflúin.
Húsum verður að halda heitum, hvern-
ig sem árar að öðru leyti.
Hugmyndin um sameiginlega virkjun
jarðvarma til þess að hita Keflavík og
Njarðvíkur annars vegar, og hins vegar
byggingar Keflavíkurflugvallar, er ekki
ný, og hafa farið fram ýmsar athugan-
ir á þessum málum fyrir frumkvæði
beggja aðila.
Ýtarlegasta athugunin, sem fram hef-
ur farið, var gerð af dr. Gunnari Böðv-
arssyni og höfundi þessa erindis, á ár-
inu 1963, samkvæmt beiðni flotamála-
stjórnar Bandaríkjanna, og skiluðum við
henni skýrslu um þessi mál í desember
1963.
Tilgangur þessarar athugunar var sá
að kanna tæknilegan og fjárhagslegan
grundvöll jarðvarmaveitu fyrir flug-
vallarsvæðið, og kanna hvaða áhrif það
hefði á heildarkostnað og afkomu að
tengja Keflavíkur-Njarðvíkursvæðið
slíkri veitu.
Suðvestur undir Reykjanesvita er öfl-
ugt jarðgufusvæði, og verður þar mikils
jarðvarma vart á yfirborði. Vegalengdin
frá þessum stað að notkunarsvæðinu á
flugvellinum er um 18 km. Þarna var
boruð grunn hola fyrir 10 árum og hef-
ur hún blásið síðan látlaust. Sá galli er
þó á, að vatnið, sem upp kemur með
gufunni, er mjög salt, og því ekki not-
hæft beint sem hitaveituvatn. Af þess-
um ástæðum var sýnt að bora þyrfti
jafnframt eftir fersku vatni, og yfir-
færa varmann í það. Þótt seltan í vatn-
inu sé til verulegs baga, er það þó ekki
einstakt, að yfirfæra þurfi varmann í
ferskt vatn. Þess er vænzt, að það þurfi
yfirleitt að gera á háhita- eða jarð-
gufusvæðunum, vegna hins háa og sum-
part tærandi efnainnihalds, sem er í há-
hitavatninu.
T vímælalaust er talið, að þarna
megi fá yfirdrifinn varma til þess að
fullnægja umræddri veitu, og það þó
hún verði miklu stærri, en nú er um
rætt.
Frá umræddu háhitasvæði liggur víð-
áttumikið sprungusvæði til norðausturs
fram hjá Stapafelli og allt norður und-
ir Vatnsleysuströnd. Á því er fræðileg-
ur möguleiki, að þetta sprungusvæði
kunni að flytja heitt vatn, og er því
hvei'gi nærri útilokað, að vinna megi
jarðvarma t.d. við Stapafell, en þar
liggur sprungusvæðið einna næst fiug-
vallarsvæðinu.
Miðað við þetta voru líkur á því, að
jarðhita væri ekki að vænta öllu nær
vellinum en við Stapafell, sem er í rúm-
lega 8 km fjarlægð, og ekki fjær en
suðvestur undir Reykjanesvita í um 18
km fjarlægð. Með þvi að kanna þessa
tvo möguleika mátti því vænta, að ytri
mörkin væru k/jnnuð.
1 borholunni, sem gerð var á síðar-
nefnda staðnum 1956, hafði mælzt 185’
hiti á 155 m dýpi, og gaf holan bæði
vatn og gufu. Af aðstæðum þykir mega
ráða, að þarna muni vera hægt að ná
a.m.k. 230° hita með nægilega djúpum
borunum, og ætti þá að vera hægt að
vinna vatn og gufu úr jörðu með 170“
hita.
Um hitaaðstæður á dýpi við Stapa-
fell og á línunni milli þessara staða er
allt óvissara enn sem komið er, og verð-
ur ekki úr því skorið nema með til-
raunaborunum.
Eins og fyrr var skýrt frá verður
nauðsynlegt að yfirfæra varmann úr
gufunni og borholuvatninu yfir í ferskt
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. maí 1966