Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1968, Síða 6

Sumir tala um það sem úrelta sveitarómantík að halda harðbýlum héruðum í byggð.
Knútur Þorsteinsson:
ÚTKJÁLKA
BYGGÐIR OG
MÓÐUFSKAL
Hugleiðingar úr og í sumarleyfisferð
Hinn 13. dag ágústmánaðar s.l. stig-
uin við nokkrir tugir farþega inn í flug-
vél Flugfé'lags fslands á Reykjavíkur-
flugvelli, en hún var að leggja upp í
ferð austur til Egilsstaða. Veður var
blítt þennan dag sólfar og logn, svo sjá
mátti að veðurgúðirnir höfðu lagt bless-
un sína yfir þessa ferð okkar. Ung flug-
freyja tók móti 'gestum í vélinni með
ljúfu brosi, vísaði til sæitis, athugaði
hversu vel færi um menn og bauð að
spenna öryggisbeltin, er vélin hóf sig
til flugs. Þetta var ein hinna mörgu,
hugþekku ungmeyja, sem með kvenleg-
um yndisþokka draga til sín augu og
athygli, a.m.k. flestra af hinum „sterk-
ari“ helmingi mannkynsins. — En hvað
skyldu ég og mínir 'líkar vera að gera
með vangaveltur um slíka hluti.
„Hún biður sjálfsagt Guð að geyma
sín
fyrir giftum manni og hátt á fjórða
tugi“
Kvað Þorsteinn Erlingsson um blóma
rósirnar á fyrstu óratugum aldarinnar.
Og hvers mundu þær þá ekki biðjast
nú á sjöunda tug hennar og það því
fremur þegar um er að ræða giftan
mann, kominn yfir það aldursmark, sem
Þorsteinn miðaði við. — Nei, nóg um
það. —■ Vélin hóf sig til flugs og sveif
yfir uppsveitir Suðurlands, yfir Hofs-
jökul, Sprengisand og öræfin norður og
norðaustur af Vatnajökli. — Og að lok-
um var flogið út yfir Fljótsdal og Velli
á Fljótsdalshéraði og lent á Egilsstaða-
flugvelli klukkustund eftir að flug
hófst í Reykjavík. Farþegarnir risu úr
sætum með pjönkur sínar og hafurtask,
þökkuðu flugfreyjunni ungu ferðina og
gengu út úr vélinni. — Og austfirzk
jörð var undir fótum. —
n.
„Og vorið kemur, gistir gömul tún,
með grös og dögg og spor, sem átti
hún,
er tók í hönd þér, leiddi lítinn
dreng.
Þú leitar heim úr hversdagsgráum
streng".
Svo hefur Matthías Jóhannessen
skáld kveðið og sem ég stóð þar á Eg-
ilsstaðaflugvelli í heiðfagurri kyrrð síð-
sumarskvöldsins skaut þessum fögnu
ljóðlínum upp í huga mínum. Til aRra
átta blöstu við augum sýnir, sem voru
gamlir og góðir vinir og kunningjar.
Hlíðarfjöll, Fljótsdalsheiði, Fellin, Lög-
urinn, Múlarnir og Fjarðarheiðin, að ó-
gleymdum fagurlaufga Egilsstaðaskógi,
allt heilsaði þetta með hlýju vinarbrosi.
Og í austri, — upp af Eiðaþinghánni
blánaði fyrir fjöllunum á innstu leiðum
til Loðmundarfjarðar, byggðarinnar,
þar sem mér skinu fyrstu vor lífsins og
ég sleit mínum bernskuskóm, byggð-
arinnar, sem frændi minn, Helgi Valtýs-
son rithöfundur, hefur sagt um, að á-
vallt hafi verið sinn töfraheimur, hvar
um lönd, sem leiðir hans lágu, byggð-
arinnar, sem Pálmi rektor Hannesson
sagði um að minnti að fegurð á suma
dali í Alpafjöllum. En nú er þessi
byggð af öllum íbúum yfirgefin nema
einum einsetumanmi — aðfluttum. Slík-
an dóm hafa örlögin á hana iagt.
En samt —, er ég 'leit hina kvöldbláu
hnjúka þessarra fjalla var sem fögnuð-
ur friðar og öryggis streymdi um æðar
og minningar liðinna daga og ára vökn-
uðu til nýs, yljandi lífs. — „Þú leitar
heim úr hversdagsgráum streng." —
ni.
Móðir náttúra hefur farið allhörðum
höndum um Austurland síðustu misseri.
Veturinn síðasti var me'ð köflum fann-
þungur og hryssingslegur. Og undirvor
ið sigldi „landsins forni fjandi", hafís-
inn að ströndum þess og fyllti fjörðu
og víkur vikum saman, allt suður fyrir
Homafjörð. Nepjur og kuldar ríktu fram
eftir öllu vori, allt fram yfir miðjan
júní. Eyddu bændur því ógrynni fóð-
urs í búfénað, bæði heyjum og fóður-
bæti. Sögðu mér greinaglöggir menn
austur þar, að þröngt hlyti að verða
fyrir dyrum hjá eigi fám bændum með
haustnóttum ef þeir þjrrftu þá að standa
teikningsskil alls þess kostnaðar.
Hið margumrædda kal í túnum lands
ins, nú í sumar var víða á Austurlandi
mikið, svo eigi þóttust aldraðir menn
þar slíkt muna. Verst mun ástandið af
völdum þess þar hafa orðið í Borgar-
firði og á Langanesströndum. Var mér
sagt, að bændur á Langanesströndum
væru, er ég var austur þar, búnir að
semja um kaup á allt að tveim þúsund
um heyhesta austur á Héraði og skyldi
það flutt á bifreiðum norður þangað. Og
meðan ég dvaldi eystra komu 4 bílar
hlaðnir töðu sunnan úr Hornafirði til
tveggja bænda í Borgarfirði, Jóns á
Sólbakka og Magnúsar í Höfn, en þessa
ungu bændur báða hafði kalið leikið
grátt. Og þríx eða fjórir bændur úr
Borgarfirði nöfðu farið ti'l Loðmundar-
fjarðar með heyvinnuvélar til heyskap-
ar þar. En vegna flutningaörðugleika
milli þessarra fjarða ætluðu þeir að
geyma heyið þar og reka fénað þangað
í vetur og hirða þar. í Loðmundar-
firði var sagt nóg gras og ekkert kal.
Þá var og sagt að einhverjir bændur í
Borgarfirði hefðu fengið til heyskapar
eyðijörð í Skriðdal — Langsótt er slík
heyölfun sem þessi og kostnaður aug-
ljós. En hér höfðu þessir bændur að-
eins um tvennt að velja, aö taka upp
þessa heyskaparháttu, eða slátra fénaði
sínum og bregða búum. En ætli líkurn-
ar fyrir því, að þeir gætu selt jarðir
sínar séu þá ekki harla litlar?
Ofan á gróðurkalið þar eystra bættist
svo það, að síldin, sem undanfarin ár
hefur borið Austfirðingum gull í mund
hafði haldið sig svo langt út norður í
höfum, að þá er ég fór að austan undir
ágústlok, hafði síld, varla svo nefn-
andi væri borizt til Austurlands. —
Ástandið austur þar, er ég var þar á
ferð, var því hvergi nærri ákjósan-
legt, hvort sem litið var til lands eða
sjávar. En þrátt fyrir það virtist sem
einskis bilbugs eða volæðis kenndi þar
hjá fólki. Sú barlómssónata sem sungin
er og sungin hefur verið undanfarið í
blöðum, útvarpi, sjónvarpi og í umræð-
um manna í milli hér syðra, virðist
ekki komin inn í söngbók þeirra Aust-
firðinga, er ég var þar á ferð. Fólkið
virtist ákveðið í að leggja ekki á flótta,
heldur ganga á hólm við erfi/leikana
— vongott um að sigrast á þeim. Það
sýndi sú erfiða og dýra barátta, sem
áðurnefndir bændur þar lögðu í til
að afla sér heyja úr og í fjarlægum
sveitum og héruðum. Og fleiri merki
mátti sjá þess, að Austfirðingar ætluðu
ekki fyrr en í fulla hnefana, að láta
hafísa, kal og síldarduttlunga hrekja
sig á brott frá sínum bláu fjörðum og
fögru dölum.
Grétar á Skipalæk í Fellum og
kona hans Þórunn frá Sólbakka í Borg
arfirði hafa undanfarin sumur starf-
rækt síldarsöltunarstöð á Seyðisfirði og
halda því enn áfram ef forsjónin lætur
einhverja síld bera þær á land. En þeg-
ar síldin lætur ekki sjá sig reka þau
búskap sinn á Skipalæk. Og nú eru
þau þar með í byggingu hús fyrir hundir
uð fjár. Þá var þar illt kal í túni, en
ekki virðist þa'ð hafa náð að frysta
kjark þeirra og baráttuhug.
Og uppi í Eyvindarárdölum var Sig-
urður mágur minn, brúarsmiður á Sól-
bakka að byggja brú á bílvegi til Mjóa
fjarðar. Talað var um að sumir kölluðu
hana „Þingmannsbrú, vegna þess að
Mjóifjörður, sem eitt sinn var fjöl-
mennt hreppsfélag kefur á síðustu ár-
um eyðzt m/ög að byggð, en Vilhjálm-
ur á Brekku, einn af þingmönnum
Austurlands, hefur ásamt fám öðrum
fjölskyldum neitað að fylgjast burt með
straumnum, en setið með prýði ættleifð
sína. — Áætlað mun hafa verið að brú
þessi kostaði um 1% milljón króna en
Sigurður brúarsmiður taldi vafamál, að
hún yrði svo dýr. Æltti því ekki þeirri
kynslóð, sem svo hefur vaxið að upp-
gangi, a'ð henni flökraði ekki við að
eyða hartnær 100 millj. króna í hægri
handar akstur, að vaxa í augum að eyða
rúmri mi'lljón til brúargerða á eina á,
ef verða mætti að hún ynni gegn því að
byggð eyddist í heilu byggðarlagi. —
Lítið stæði þá á bak við allt talið
um jafnvægi í byggð landsins. — Og
máske stendur það ekki allsstaðar svo
djúpt sem ætlað er.
ra.
Til eru þeir menn í landi hér, sem
halda 1 )ví fxam í fullri alvöru, að það
sé úrel | sveitarómantik að vera að halda
við bjggð í hinum afskekktari og harð-
bý'lustu hérúðum landsins. Slíkt sé al’lt
of kostnaðarsamt, svo fémennu þjóð-
félagi, sem við erum. Því eigi að flytja
fólkið úr þessum byggðarlögum til þétt
Framh. á bls. 10
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
27. október 1968