Lesbók Morgunblaðsins - 24.11.1968, Side 13

aff aukast fram ertír irunum.
Hann er mikill meinvaldur, ét-
ur æðarungana í lieilu lagi,
sporðrennir þeim, þegar þeir
eru ungir. Meðan leyft var að
eitra var honum haldið í skefj-
um, en nú er það úr sögunni
og litlir möguleikar að koma í
veg fyrir aukningu vargsíns.
Stundum eru menn að skjóta á
svartbakinn, en hann er stygg-
ur og ekki hægt að gera veru-
Iegan usla með því. Þó er Svart
bakurinn ekki með öllu til ills;
sumir hafa tekjur af Svarts-
bakseggjum. Það er sama þótt
eg'gin séu tekin undan honum
nokkrum sinnum. Svartbakur-
inn heldur áfram að unga út og
kemur út ungum að lokum.
Æðarvarpið er ein helzta
tekjulind Flateyjarbóndans.
Varpiff gefur af sér um 30 kg.
af dún og verðiff á dúninum
er nú um 4 þúsund krónur
kílóiff. Fyrst þegar komiff er
aff hreiffri er byrjaff að skyggna
eggin; gá að hvort þau séu
írjó. Séu eggin ófrjó en nýleg
eru þau hirt, en annars er
þeim hent. Stundum getur ver-
ið að eitt egg í hreiðri sé
ófrjótt.
Þar næst er hreiðriff tekið
upp og dúnninn hreinsaður frá
jörðinni til þess aff hann taki
ekki í sig raka þaðan. Aftur á
móti er gras látiff undir. Lang
oftast flýgur kollan til sjávar
meffan á þessum affgerðum
stendur en sumar kollur venj-
ast þessu og eru spakar. Þaff
vea-ður jafnvel að taka þær af
hreiðrinu. Að lokum þarf að
hagræða þcim dúni, sem skil-
inn er eftir og setja eitthvað
af honum ofan á eggin til þess
aff þau kólni seinna og varg-
urinn taki síffur eftir þeim. En
venjulega kemur kollan fljót
Iega aftur.
Eggjatekja Flateyjarbónda
er aðallega til heimilisnota, en
þó er smávegis selt. Einkum
eru þaff svartbaksegg. Kríu-
egg eru ekki tekin í miklum
mæli; víða hagar svo til, að
svartbakurinn tínir hvert ein-
asta egg undan henni. Skarfs-
egg eru vond og ekki tekin.
Og lundaegg eru svo langt
inni í holum, að það er erfitt
að ná þeim.
Fulgatekja Flateyjarbóndans
byggist á skarfi og lunda.
Skarfurinn verpir á einstaka
skerjum og fer þaff líklega eft-
ir því, hvort æti er í kring.
Dílaskarfurinn verpir hvergi
nærri mannabyggðum en topp-
skarfurinn -er spakari Full-
orffni skarfurinn er látinn í
friffi en unginn er veiddur og
það er kallað að fara í skarfa-
far. f júlímánuði er komið aff
því, aff skarfsunginn verði
fleygur; hann er þá býsna stór
og nálægt tvö kíló á þyngd.
Kjötiff af dílaskarfsunga, læri
og bringa, er um 800 grömm. Sé
vindur er ekki aff vita nema
unginn nál sér á loft og þess
vegna er reynt að fara í skarfa-
far í hægviffri. Sé þaff ekki
hægt er komiff aff skerinu vind-
megin. Skarfastóffið er þá rek-
iff saman og rotaff meff trékylf-
um. Skarfatekjan hjá Hafsteini
bónda var 250 í sumar en um
300 í fyrra.
★
Þegar kemur fram í seinni-
part júlímánaffar og ágúst fer
Hafsteinn aff huga að lundan-
um. Hann kemur aff eyjunum í
JOH, en Ter uppúr miðjum ágúst
út á liaf. Sumstaðar hagar svo
til í eyjum, að berg verður í
sjó fram og þar er hagstætt
að veiða lunda. Hann er háfað-
ur. Einkum er leitast við aff
taka geldfuglinn og þekkist
hann helzt á því, að hann flýg-
ur ekki meff síli í kjaftinum.
Oftast kemur aðelns einn í háf-
inn í einu. Hann er þá snúinn
úr hálsliðnum, en seldur í hamn
um alveg heill. Fyrir hvern
lunda fást um 8 krónur en
markaður er fremur takmark-
aður. Unginn, sem nefndur er
lundakofa hér í eyjunum, er
ekki tekinn nema rétt í soðið.
Það þykir ekki sérlega skemmti
leg vinna að krækja lundakof-
unni út úr holunum og það er
líka mikil vinna að reita ung-
ann. En þeim sem vanir eru
lunda þykir þetta herramanns-
matur. A vorin eru hrokkelsa-
veiðar við Flatey og þá veiðist
vel í soffiff. Eru þá að mestu
talin þau hlunnindi, sem Haf-
steinn hefur af fuglum, sel og
sjó, en auk þess hefur hann
nokkrar kindur og heyjar
handa þeim.
Hafsteinn á tvær byssur,
riffil og haglabyssu og beitir
þeim gegn varginum, svartbakí
og hrafni. Hann hefur yndi af
öllum veiðum; ekki sízt segist
honum vera hugleikið að veiða
í ám. Hann hefur nokkrum sinn
um komizt í silung á Snæfells-
nesinu, en laxinn á hann eftir
og hlakkar til aff kynnast hon-
um. Viff skulum vona að það
dragist ekki, að hann Haf-
steinn komist í laxinn, annar
eins veiðimaður af guðsnáff
og hann er.
Gísli Sigurffsson.
G/œp/r og refsing
Framh. af bls. 2
að hafa miklu meiri not af
mönnum úr minni starfsgrein
og öðrum hátternisvísindum, en
að láta þá flytja yfirlýsingar
í réttarsölum. Samræmd notk-
un rannsóknardeildar myndi
gera þjálfuðum starfsmönnum
kleift að leggja þá vitneskju
sem þeir geta aflað sér um af-
brotamann fyrir dómarann, sem
bezt mun kunna að koma ráð-
leggingunum í framkvæmd.
Þetta myndi án efa leiða til
gerbreytingar á fangelsum,
ef ekki til þess að þau hyrfu
alveg í núverandi formi og
starfsemi. Ef til vill verður allt-
af nauðsynlegt að beita suma
menn, og þá einkum atvinnu-
glæpamennina, timabundinni
eða varanlegri frelsissvipt-
ingu, en það mætti gera á hag-
kvæmari og virkari hátt með
nýjum tegundum „stofnana".
„Ég geri ráð fyrir að það sé
yfirleitt mál manna að það sé
tilgangur okkar með þessu öllu
að vernda þjóðfélagið fyrir
endurtekningu afbrota með hag
kvæmum aðferðum sem sam-
samræmist öðrum markmiðum
okkar. Þessi „önnur markmið11
fela m.a. í sér ósk um að fyrir-
byggj a að þessi afbrot séu
framin, um að gera afbrota-
menn á ný að nýtum þjóðfé-
lagsþegnum ef mögulegt er, en
halda þeim í verndargæzlu ef
betrun reynist ómöguleg. En
hvernig?
Utan læknastéttarinnar er
enn margt fólk sem notar og
trúir á sársauka til lækningar
á mannlegri veiklun og eymd.
„Enginn verður óbarinn bisk-
up“, er enn siðaboðorð margra.
Mér er sagt að margir skóla-
meistarar í Englandi noti enn
flengingu til að örva náms-
áhuga, athygli og iðni. Hýð-
ing var lengi hin hefðbundna
hegning fyrir „glæpsamlega"
óhlýðni barna, nemenda, þjón-
ustufólks og lærlinga. Og þræl-
um var öldum saman hegnt með
hýðingu fyrir brot eins og
þreytu, skilningsleysi, heimsku,
örmögnun, ótta, sorg og jafn-
vel óþarfa glaðværð. Það var
álitið og fastlega fram haldið
að þessi „meðul“ læknuðu þá
kvilla sem þau voru gefin við.
Læknavísindin hafa síðan
uppgötvað mörg lyf og lækn-
ingaaðferðir. Læknar geta nú
grætt á menn limi og líffæri,
þeir geta fjarlægt heilaæzli og
læknað krabbamein á byrjun-
arstigi, þeir geta ráðið niður-
lögum lungnabólgu og heila-
himnubólgu og annarra smit-
sjúkdóma, þeir geta lagfært
vansköpunargalla og gert við
brot og skurði og ör. En þessi
dásamlegi árangur hefur náðst
á sjálfviljugum aðilum, fólki
sem af eigin hvötum leitar sér
hjálpar og sýnir jafnvel mikla
hetjulund. Og lesandinn veltir
því eflaust fyrir sér hvort
læknar geti nokkuð gert vfð
eða fyrir fólk, sem alls ekki
vill neina lækningu, af nokkru
tagi. Geta læknar ráðið bót á
viljandi afbrigðilegri hegðun?
Eigum við að trúa því að glæp-
ur sé sjúkdómur, sem hægt sé
að komast fyrir með vísindaleg-
um aðferðum? Er það ekki
bara „meðfædd illmennska“,
sem lætur okkur breyta rang-
lega, og það þótt við „vitum
betur“? Er það ekki sjálfs-
stjórn, siðferðisþróttur og vilja-
styrkur, sem þörf er á? Og
varla er til neitt læknismeðal
við slíkum skorti!
Leyfið mér að svara þessu
vandlega því hér hefur hlað-
ist upp mikill misskilningur. Ég
tel, að samkvæmt núgildandi
merkingu orðanna sé glæpur
ekki sjúkdómur. Hann er ekki
heldur veiklun, enda þótt mér
finnist að hann ætti að vera
það. Hann ætti að hljóta lækn-
ismeðferð og gæti það, en ger-
ir það sjaldnast.
Þessar þokukenndu fullyrð-
ingar er hægt að skýra á ein-
faldan hátt. Sjúkdómur er
óæskilegt ástand sem skýrt hef
ur verið og skilgreint af lækn-
um, gefið grískt eða latneskt
heiti og meðhöndlað samkvæmt
rótgrónum forskriftum læknis-
fræði og lyfjafræði. Veiklun
verður hinsvegar bezt lýst á
þann hátt að hún sé skert lík-
amsstarfssemi þess eðlis að al-
mennt er ætlast til þess af
sjúklingnum að hann leiti sér
læknishjálpar. Veiklunin get-
ur reynzt vera sjúkdómur en
mun oftar er hún aðeins óljós
og nafnlaus vanlíðan, sem þó
er talin viðfangsefni fyrir
lækni en ekki kennara, lögfræð
ing eða prest.
Þegar samfélagið tekur að
líta á útrás ofbeldishneigðar
sem einkenni veiklunar eða
merki um veiklun, verður það
vegna þess að það álítur það á
færi lækna að bæta úr ástand-
inu. Eins og er, er margt af
hinu upplýstara fólki á þessari
skoðun. Hversu reitt sem það
er hinum brotlega eða vor-
kennir honum, vill það að hann
fái þá „meðhöndlun“ sem dugi
til þess að hann hætti að vera
því hættulegur. Og það veit að
„refsingar-lækning" sú sem nú
tíðkast hefur engin áhrif í þá
átt.
En hvaff þá? Er nokkuð
áhrifaríkt meðal til gegn of-
beldisiðkunum þessum? Það
yrði vissulega að byrja með því
að vekja eða örva í hinum ráð-
villta einstaklingi óskina og
vonina og ásetninginn að
breyta um aðferð í viðureign-
inni við raunveruleikann. Er
hægt að gera það með mennt-
un, lyfjameðferð, ráðgefandi
samtölum, þjálfun? Ég myndi
svara játandi. Það er hægt með
góðum árangri í flestum tilvik-
um, ef hafizt er handa í tíma.
Núgildandi refsilöggjöf og
lífsviðhorf hennar örva ekki
slíka breytingu hjá afbrota-
manninum og gera jafnvel ekki
ráð fyrir að hún geti átt sér
stað. En breyting er það sem
læknisfræðin stefnir ávallt að.
Fanginn ætti, eins og aðrir
sjúklingar læknisins, að koma
frá meðferðinni breyttur mað-
ur, með aðra eiginleika, önnur
viðbrögð og aðra lífsstefnu en
hann hafði þegar lækningin
hófst.
Það er eðlilegt að almenning-
ur efist um að þessum árangri
megi ná hjá afbrotamönnum.
En munið að almenningur efað-
ist einnig um að unnt væri að
hafa nein áhrif á ástand geð-
veikra. Enginn trúði því fyrir
hundrað árum að hægt væri að
lækna geðveiki. Nú á dögum
vita allir (eða ættu að vita)
að geðveiki er hægt að lækna
í langflestum tilvikum og að
horfur um bata standa í beinu
sambandi við beitingu réttrar
læknismeðferðar sem fyrir
hendi er.
F orm og aðferðir í nútíma
sállækningum skipta hundruð-
um. Enginn einn sjúklingur
þarfnast eða nýtur allra lækn-
ingaaðferðanna, en sérhver
sjúklingur er athugaður með
tilliti til sérstakra þarfa hans,
grundvallarhæfileika, áhuga-
mála hans og þá örðugleika
sem hann á við að stríða. Lækn
ingaliðið samanstendur ef til
vill af heilum tug starfsmanna
— eins og á sjúkrahúsi — eða
það getur takmarkast við 'lækn-
inn einan og maka sjúklings-
ins. Prestar, kennarar, skyld-
menni, vinir og jafnvel aðrir
sjúklingar veita oft óformlega
en mikilsverða aðstoð við end-
urhæfinguna.
Allir þátttakendur í þessari
viðleitni að kalla fram hag-
stæða breytingu hjá sjúklingn-
um — þ.e. í andlegu jafnvægi
hans og lífsmynstri — eru
gagnteknir því, sem við gætum
kallað lækningaafstöffu. Hún
er álgerlega öndverð við þá af-
stöðu að sneiða hjá, draga dár,
fyrirlíta eða refsa. Fjandsam-
legar tilfinningar í garð sjúkl-
ingsins, hversu réttlætanlegar
sem þær eru vegna ógeðfelldr-
ar eða jafnvel hættulegrar
hegðunar hans, eru ekki til
staðar hjá lækningafólki. Ekki
svo að skilja að það láti sér
vel líka óþægllega og hvim-
leiða framkomu sjúklingsins:
það hefur ákveðna vanþóknun
á henni. En það lítur á hana
sem einkenni um viðloðandi
jafnvægisskort og geðflækju,
sem það er að leitast við að
breyta. Það gerir greinarmun á
vanþóknun og sakfellingu, við-
urlögum og hegningu.
L æknar taka peninga-
þóknun, þeir setja viss viður-
lög“, en þeir hafa fyrir löngu
lagt niður frumstæð hefndar-
viðhorf gagnvart óþægilegri
hegðun sjúklinga. Þótt sjúkl-
ingur hósti í and'lit læknisins,
selji upp á gólfteppið, þótt
hann bölvi, æpi eða jafnvel
berjist um í kvölum sínum þá
er slíkt athæfi ekki refsivert".
Læknar og hjúkrunarkonur
hafa hvorki tíma til né hugsun
á að valda óþörfum sársauka,
jafnvel þótt sjúklingurinn sé
erfiður, ógeðfelldur, ögrandi
eða beinlínis hættulegur. Það
er skylda þeirra að aiinast um
hann, reyna að lækna hann og
varna því að hann verði sjálf-
um sér eða öðrum að meini. Ti'l
þessa þarf kærleika en ekki
hatur. Þetta er fyllsta merk-
ing orðsins læknaafstaða. Þetta
veit hver læknir: sérhver
sjúkrahússtarfsmaður veit það.
(eða ættiað vita það).
í lækningaafstöðunni er einn
þáttur enn: það er tiltrúin. Ef
enginn trúir því að sjúklingn-
um geti batnað, ef enginn —
ekki einu sinni læknirinn —
hefur neina von, verður senni-
lega ekki um neinn bata að
ræða. Vonin er engu síður mik-
ilsverð en kærleikurinn í lækn-
ingaafstöðunni.
„En þér voruð að tala um
geðveikisjúklinga", kann les-
andinn að skjóta hér inní,
„þessa hrjáðu og ringluðu ves-
'linga, sem þrá hjálp ykkar
læknanna og hjúkrunarkvenn-
anna. Eruð þér að gefa í skyn
að hægt sé að ná til viljandi
ranghverfra einstaklinga, af-
brotamanna, og endurhæfa þá á
sama hátt? Haldið þér í raun
og veru að hægt sé að beita
þeirri lækningaraðferð sem þér
lýsið, við fólk, sem ekki vill
neina hjálp, sem er svo gjör-
spillt, svo vel vitandi um af-
brot sín, svo snautt af allri
iðrun eða jafnvel venju'legri
sómatilfinningu að hegning
virðist að lokum eina ráðið?“
Hvort ég trúi því að til sé
árangursrík lækningaaðferð
fyrir afbrotamenn og að hægt
sé að breyta þeim? Þvi trúi ég
sannarlega. Ekki öllum að vísu:
en það eru líka nokkrir líkam-
legir sjúkdómar, sem enn hef-
ur ekki tekizt að lækna. Gera
verður ráð fyrir ólæknandi til-
fellum — þar til þekking hef-
ur aukizt — og á meðal þeirra
verða sumir afbrotamenn. En
ég tel að unnt reynist að lækna
flesta þeirra. Einþykkni og
illska afbrotamanna eru þættir
í þeirri veiklun sem þeir þurfa
lækningar við. Þeir mega ekki
hafa áhrif á lækningaafstöð-
una.
að er blátt áfram ekki
satt, að flestum afbrotamönnum
sé fullljóst“ hvað þeir eru að
gera, það er ekki heldur rétt
að þeir vilji enga hjálp frá
neinum, enda þótt sumir þeirra
haldi þvi fram. Fangar eru ein-
stak'lingar — sumir vilja lækn-
ingu, aðrir ekki. Sumir vita
ekki hvað lækning er. Margir
eru algerlega örvilnaðir og von
lausir. Þar sem læknismeðferð
24. nóv. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13