Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1970, Blaðsíða 2

Kort, sem sýnir afstöðu Babý-
lon til helztu borga á þeim tíma.
Babýlon
ans beið bana af, þá skyldi
aonur byggingameistarans tek-
inn af lífi. Þau viðurlög að
sivipta menn frelsi, vom ekki
tíi. Aknennar refsingar voru
sektir, eignaupptaka, líkaml'eg
refsimg, útlegð eða dauði.
Dauðarefaingu var ékki aðeins
beitt út af morðum, heldur
vegna meiri háttar þjófnaðar,
flótta úr ríkisþjónuistu, grófrar
falskrar ákæru, sifjaspella og
hórdóms.
Enda þótt borgin hefði orð á
sér fyrir sdðleysi, voru samt
hjónabandslögin strön/g. Til
hjónabandsins var stofnað af
foreldrum beggja hjónaefna.
Forekkar brúðar fengu brúð-
arverð, en gáfu hins vegar fyr-
ir sitt leyti brúðinnd nokkurn
heimanmiund, heimilistæki, bú-
fé eða jarðarskifca.
Yfir börnum sínum hafði fað-
ir algjört vald. Honum var
frjálst að gefa dætur sínar í
hjómaband, víga þær til hof-
þjónustei, sem að vorum dómi
er það saima sem að neyða þær
tifl. ólifhaðar, eða selja þær sem
hjátoorour. Hjáfconan niaut ekki
sömu réttinda sem húsfneyjan.
Þá var kvaantum manni heimilt
að geta börn við ambáttum sín-
um, ef honum fannst það rétt
vera.
Vildi karlmaður skilja við
eiginkonu sína, þurfbi hann
ekki annað en að lýsa yfir
ósk sinni, og þar með var hjú-
akap sliitáð. Enn í dag er þetta
á saima veg í heimi múhamieðs-
trúarmanna. En væri húsfreyj-
an án saka, þá varð eiginmað-
urinn að láta hana haida öll-
um börnunum og endurgreiða
heimanimuiraddnm. En hefði hús-
freyjan vainrækt sfcyldur súinar,
gat hann læfckað hana niður í
aimbáttarstöðu og kvænzt á ný.
Ef húsfreyjan vildi skiliast
fré eiginmanni sínium, varð
hún að fara réttarins veg og
fa&ra sönnur á að maðiur henn-
ar hefði verfð grimimir gagn-
vart herani eða aifræikit hana.
Væri hún sek um falska á-
kæru, skyldi henni drekkt. Ef
maður hennar fraimdi hórdóms-
brot, það er, tók til að iegigja
lag sitt við gdfta konu, hlaut
hain þá málabót að bæði eig-
inmanninum og viðhaldi hans
sfcyldi drekkt. Húsfreyjan var
alls ekki réttlarus framar.
í ríkinu var tdl réttur og að-
eins eimn rétbutr.
Böm presta og embættis-
manna áfrtu að læra sfcrift, lest-
ur, reikninig og stjörnufræði í
h ur 7 Jerusalem^
5 susa « Tyros ^
6 Ekbatana 9 pamaskus
ströngum skóla. Babýlon varð
menninganlieg miðstöð og efna-
hagsleg þungamiðja Veetur-
Asíu, og hélt áfram að vera
það nálega óslitið um fjórtán
alda skeið, allt fram til
Alexanders mikla, sem andað-
ist í „hliði Guðs".
Tvennt gnedddi fyrir skyndi-
legum viðgangi borgarinnar og
veitti henni forystuaðstöðu til
langs tíma: Duttkmgar Evfrat-
fljótsins og áhrif Mardúkanna.
Evfrat, sem batt enda á
forna fræigð borganna Úr og
Úruk, tók skiömimu fyrir valda-
tíð Hammúrabi að renna utan
síns veiijulega farvegs, og
lagði þar með í eyði fonnar
höfiuðborgir Babýlóníu. Hin
nýríka Babýlon, þrettán km
vestan við Kish, naut góðs af
þessu.
En velgengni borgarinnar
var ekki síðuir að þakka presta-
stéttinní, Eins og hiver borg
önnur við Evfrat og Tígris
dýrkaði sinn eigin guð, þannig
tignaði Babýlon sinn eigin
Mardúk. Grikkir nefndu hann
Bel, Bíblían Meródak, og hann
er skyldur Baal eða Bal í
Fönikíu.
Prestarnir lögðu sæmd sína
við að efla sinn guð og gera
hann meiri guðum nágranna-
borganna. Þeir víðfrægðu vald
hans og verSleika. Ef ógæfa
diuindi yfir nálæigar borgir,
túJikiuðu þeir það sem duigleysi
þeirra guða, sem borginnar
tignuðu, og báru tilsvarandi
lof á eigin guði. Þeir sáu fyrir
hnitmiðuðum tálknmyndum og
litsikrúðiuigum dýrkunarathöfn-
uim til þess að ávinna fylgj-
endur sínum guði. Af stakri
lagni og með S'tuð'ndngi hins
pðlitíska valds Hammúnabi
tókst prestunum í Babýlon að
magna vegsemd Mardúks, svo
að hann hlaut viðurkenningu
sem ríkisguð og guðakóngur.
Hinni fornhelgu borg, Nipp-
ur, gerði Babýlon erfitt um að
varðveita tign sína. Það var
nú efcki lengur staðgengill
guðlsins Enlil fré Nippur, held
ur Mardúkis frá Babýlon, sem.
gat talið sig drottinara Babý-
lóníu. Konungurinh var ekki
krýndur, heldur greip hann
höndum um hendur Mardúk-
lífcniesfcjuininar í stónhofi Babý-
lonar — og það gerði hann að
iarðneskri hátign.
Vaxandi áhrifavald Mardiúks
varð svo mikið reiðarslag fyrir
Nippur að borgin drósit upp
og eyddist á fyrsta aldatug f.
Kr. Babýlon kæfði Kish fyrsit
og síðan Nippur. Heimisborgir
seðja sig á því að sjúga blóð
úr öðrum borgum, já, oft úr
heilu landi. Það sýndi sig síð-
ar um Sýrakúsu, Alexandríu,
Bómaborg og París.
Hammúrabi gerði sér far um
að efla tign guðakóngsins.
Sennilega á hann heiðurinn af
hinu mikla Mardúkhofi,
Esangila, og tröpputurninium
Etemenanki, sem endurreistur
var á valdaskeiði Nebúkadnez-
ans og hlaut síðar heimisfrægð
sam „Babelsturn".
Tuirnar og hof stóðust eld-
inn þegar Hetítar stormuðu
fnam frá Chabtúsa árið 1531 f.
Kr. og bnenndu Babýlon að
öðru leyti til ösku. Leifarnar
af ríki Hammúraibi féllu í hend-
ur Assýringa um 1250 f. Kr.
Þegar uppreisn var genð geign
Assýringuim árið 1239 f. Kr.,
var Babýlon eyðilögð í annað
sinn.
En frægð Mardúks guðakon-
ungs og diugnaður hofpresta
hans vöktu þó borgina ávallt
tii lífs á ný, og veiittu beinni
ábrifavald lanigt út fyr-
ir pólitísk enidimðrk henoar.
Jafnvel undir yfirveldi Assýr-
inganna hélt Babýlon áfram að
vera óvéfengd miðstöð menniing-
ar, já, konungar Assýringa
töldu sig jarðneska fulltrúa
Maxdúks frá Babýlon.
Svo rann upp sfcelfirigarárið
689 f. Kr., og það vdntist ætla
fyrir fullt og allt að binda
enda á velmegunarskeið höfuð-
bongiarininar við Evfrat
Sanherib, konungur Assýríu,
vann Baibýlon af Elamitum
— því entn einu sinni hafðd
Súsa haft völd yfir „Landinu
milli fljótanna" — og hann
jafnaði borgina vdð jörðu. Alll-
ir íbúar voru drepnir, ÖU hús
rifin til grunna, tröppuiturn-
iran var fluttur í burtu og hon-
um sökkt í næsta sfcurð frá
Bvfrat. Moldin frá Babýlon var
flutt á sfcipuim og siglt var með
haima niorður á við, og þar var
henni á táknrænan hátt dneift
fyrir vindi. í þokkabót leiddi
Sanlheri'b vatoi í ðkurði inn í
bongina og lét það skola burt
síðusitu leifuim hiemnar.
Áleit nú allur heimur
að úti væri um heims'bongina
Babýlon. Norður við Tígris í
hinni stórfenglegu Nínive,
sátu konumgar Assýríiu, og
þeir höfðu suimduonmolað keppi
naut hennar, Babýlon.
En Sanherib var myrtur ár-
ið 681 f. Kr. Við völduim tók
Ashraddon, sá er rændi
Memfis, og hann tók til
við að byggja Babýlon að
nýju. Assúrbanipal, eftirmaður
Ashraddons, sá er rændi Þebu-
bong, vann Babýlon eftir
tveggja ára umsáitur, og lagði
hana í eyði á ný.
Nú virfcust örlög þessarar
heimsborgar innsigluð í fjórða
sinn. En í reynd var eiginleg-
ur S'tórveldis'tími hennar ekki
upp runninn enn.
Nabopólassar (er stjórn.aði
626—605 f. Kr.) sneri sér frá
Assýrimgum, og með aðstoð
Meda eyðdlagði hann Nínive
jafn rækilega og Sanherib
hafði eytt Babýlon 77 áruim áð-
ur. Þar næst byggði hann upp
„hlið Guðs" tii að verða höfiuð-
borg hins nýbabýlónska ríkia.
Fná 602 til 562 f. Kr. sat að
völduim sonur hans, Nebúkad-
nezar. Með einstæðu átaki
og óviðijafnanlegu bygg-
ingaræði gerði hann Babýlon
að heimsborg, sem menn hafa
fátt til samjöfnunar við, utan
Rómabong og ef til viil New
York. Hann endurreisti
ekki aðeims Mardúk-ihelgidióm-
ana stærri og glæsilegri en
þeir áður voru, heldur var
hann augijóslega staðráðinn í
að yfingnæfa skrælingjalegan
glæsileifca hinnar hötuðlu og
nilðurbrotnu Níndive-borgiar.
Upp úr þeim jarðVegi, sem
fyrrum brauðfæddi borgina,
óx oú glasstasitia og spdlltasta
borg jarðar, skömimu áðtur en
babýlónsk menning leið undir
lok.
— Er 'efcfci þetta sú hin mikla
Babel, sem ég bef reist að
konungssetri með veidis-
stynk mínum og tign minni til
frægðar? segir konunigurinn
samkvæmit Dan. 4,30.
Og Daniei sagði við konung-
inn í Babýlon: Það ent þú,
komunigur, sem ent orðinn mik-
ill og ' volduigur, og mikdlleiki
þinn vaxinn svo mjög að hann
nær til himins og veldi þitt tii
endimanka jarðan( Dan. 4,22).
Nebúkadnezar innlimaði í
rilki sitt Assýríu, Sýrland og
Palestínu. Árið 597 f. Kr. vann
hann Jerúsaiem, tíu árum síðar
eyðiidagði hann borgina gjör
samlega eftir uppreisn eina,
og fór með Gyðinga í herieið-
ingu tii Babýlóníu. Þar með á-
vann hann sjálfum sér og borg
sinni það brennandi hatur, sem
blasir við osg í bókuim spá
mannanna:
— Svo skal fara fyrir Babel,
þessari prýði itooinuinigsrTfcj-
anna og dnembidjásni Kaldea,
sem þá er Guð uimturnaði
Sódómu og Gómorru. Hún skal
aldrei framar af mönnum byggð
vera, kynslóð eftin kywsióð
skal þar enginn búa; enginn
Arabi skai slá þar tjölduim sdn-
um og engir hjanðmenn bæla
þar fénað sinn. Urðlarkieittir
skiulu liggja þar og húsim fyll-
ast af uglum. Steútistfuigllar
skulu halda þar til og skóg-
artröllin stökfcva þar utm. Sjak
alar akuliu kaliast á í hölkin-
uim og útfiair í bílífis-söJiunium
(Jes. 13).
Og 137. S'áiimi lýbur með
þessari aagilegu bölbæn:
Babels-dóttir, þú sem
eyðilögigur,
heill þeim er gefldur þér
fyrir það sem þú hefur gert
OS3.
Heill þeim sem þrífur un,gbörn
þín
og slær þeim niður við stein.
Var þetta aðeins lön,gun í
hefnd fyrir eyðidieggingu
Jerúsal'emsborgar og musteri
Saliómoms? Svo lítur út sem
gremjan út af þessu ódæði
standi í sambandi við herieið-
inguna ti'l Babýlon og að hin,
hedlaga reiði standi í saimbaindi
við tvennt annað: Himiinginæf-
andi drembilæti höfu'ðborgar-
innar og það sem Biblían ber-
uim orðum nefinir „bórdóm".
Drembilæti og vændi eru
hvort tveggja þættir, sem erfitt
er að greina frá heimsborg.
En í hinni fyrstu heimsborg,
Babýlon, var hvort tveggja svo
umfangsmikdð að vart hefir síð-
ar meina orðið.
Oll var borgin éin drembi-
lætis sýning, er náði hámarki
í Babelsiturninum. Nebúkad-
nezar byggðd, og allt sem hann
byggði, var stórbrotið og mikið
um sig. Dœmalauisar bygginga-
framkvsemdir hans voru mögu-
íegar sökuim náttúruiauðœfa
landsdnis, valds hams yfir ná-
grannaþj'óðunuim og ekki sízt
þeirra aigjöru yfirráðia, sem
hann hafði yfir þegnum sdn-
um: Persóna hvers einstakl-
ings, vinnukraftur og eignir í
öllu rífcinu stóð hinum guð-
dómlega konungi til umráða,
tatomankalaiuisit eins og sjálfBiagt
væri. Hann skipaði mönnum
með ösnum þeirra, uxum, hest-
um og kerrum að byggja múra
ag stíflur, að grafa fyrir
tjörnum og skurðum, leggja
skrautlegar götur, hlaða hof
og ballir. Gyðingar og Egypta-
ar, Sýrlendingar og Fönik-
ar byggðu með honum.
Nebúkadnezar verndaði
Babýion með af ar miklu múra-
kerfi, er samanistóð af fimm
múruim. Innri borgdna umgirti
hann tvöföldum múrahring.
Heródótos taldi saman-
lagða þykkt þeirra 25 metra.
Þá staðhæfinigu dróigu menn
jafnan í efa, þar til fonnleifa-
grötfitur í upphafi vorrar aldar
sýndi að múrarnir, áisamt jarð-
fyllinigunum milli hinna tveggja
tígulsteinalaga voru 27 metrar
að þykfct.
Að múrinn hafi verið hundr-
að metra hár, eins og hinn
gríski söguritari staðtbæfir
verðiur þó að teljast ósennilegt.
Um útlit hans segir H'eródótos
á þessia leið:
„Ofan á múrinn neistu menn
litlar byggingar, og það var
giert á þann há/fet að tvær sfeóðu
andspænis hvor aonarri. Miili
þessara turna lögðu þeir veg,
þar sem aka mátti fereykjum.
Hundrað hldð voru á múrnum
víðs vegar, öll gerð úr mákni,
eins og bliðaretólparnir Og
þverbjáilkarnir."
Þessi Mrestajulegii múr náði í
krintgium fenbyrmit borgiar-
svæði beggja vegna Evfrat-
fljóts. Frá ausitri til vesturs
niáði ininri bongin 2,6 km, en
frá norðri til suðurs 1,5 km.
Flötuirdnn var 3,9 fejkíaómeitr-
ar, minnd en borgin Úruk hafði
verið 2000 árum áður.
Bf maðlur viirðir aðeinfe íyrir
sér þessar litlu fjarla&gðir,
sp>yr maður hvaðan sú buig-
mynd sé run'nki að Babýlon
hafi verið stærðar borg. Marg-
Fnaimlbald á bls. 14.
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
5. júU 107«