Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1972, Blaðsíða 11

KONUR og KARLAR
OG MUNURINN Á ÞEIM
Náttúran virðist meta kvenkynið meira, en allar
tegundir menningar hafa verið hliðhollari
karlkyninu
beinunum og hentist svo aPtiur
af stað og dró kviðinn í snjón-
uim!
Bg þarf ekki hænsnabeinin
þin, sagði hann. Gef mér aðeins
frelsið!
VATNSSPEGLUN
Á yfirborði stríðra strauma
eru engar speglanir, hvorki
nær né fjær. Jafnvel þótt
straumurinn sé ekkert grugg-
aðiur og laus við að freyða,
veldiuT st'öðiuig iðan og enda-
llaus endurnýjunin þvi, að speg
illmyndirnar verða svo ókyrrar
og ójjósar að emgim leið er að
gera sér þeirra grein.
Þá fyrst, þegar fljótið hef-
ur streymit sína löngiu leið út í
breiðan og lygnan ósinn, eða
hreiðrar um siig í kyrri vík eða
lirtlu vatni, þar sem straum'kast
ið ýfir ek'ki lengur yfirborðiið,
þá fyrst getum vér greint hvert
lauf strandtrjánna á spegil-
sléttu yfirborðinu, já, minnstu
sikýjarönd og heióblátt dýpi
hdmimsins.
Þannig er einniig okkiur var-
ið, þér og mér. Ef okkur hef-
ur ekki til þessa verið unnt að
greina eða endurspegia á nokk
urn hátt þann sannleika, sem
ber merki eilífðarinnar, mundi
það þá ekki stafa af því, að
við erum enn á hreyfimgiu i ein
hverja átt? Að við iiifium enn?
FERÐ MEÐFRAM
OKAFLJÓTI
Þegar maður ferðast um borg
ir Mið-Rúisslands skilst manni
af hverju friðsæld hinnar
rússnesku náttúru stafar.
Hún felst í kirkjunum. Þær
minna á hrvú'tar og rauðar prins
essur. Það er engu likara e~i
að þær hafi með ö'Ilurn sínum
grönnu, oddmjóiu og ólíikiu
Wiukkuturnum, sem gnæfa yfir
hversdagsleg hálm- og timbur-
þökin, klifið upp á hæðirmar
og hlaupið upp á hólana með-
fram breiðium fljóitiunum. Þær
kinka kolli hver til annarrar
úr fjanska. Teygja siig mót
hiiimni frá dreifðium borg-
um, sem sjá ekiki sín á miifli.
Hvar sem maðiur reiikair á akri
eða engi, fjarri öiliium manna-
bústöðuim, er maður aldrei ein-
mana. Hvort heldur yfdr skóg-
anmúrkin, uppborin heyin, eða
sjálfa s'jónrönd jarðarinnar,
lok'kar hvolfþak lítids kirkju-
turns þig tdl sín, ýmist
frá Gorki, Lavietskilje, eða Lub-
iitji, eða frá Gaivrilovskoje.
Em þegar kemur inn í borg-
ina finnur maður, að það voru
ekki hinir lifandi heldiur
myrfcu, sem heilsuðu manni, úr
fjarlægð. Búið er að fella kross
ana fyirir llöingu eða þeir lafa
uppi skakkir og skæildir. Niður
úr flögnuðu, gapandi hivoflfhol-
inu stendur ryðlgaður kóifur-
inn. Þakið og rifurnar í múrn-
um enu vaxnar steppugröðri.
Kirkjuigarður sést sjaldan leng
ur umhverfis kirkjluna. Venju-
legast að búið sé að brjóta nið-
ur krossana og róta upp gröf-
unum. Altarisimyndirnar eru að
hiálfu máðar af árafuiga regni
og útkrotaðar af klúrum og
frakkum áletrunum.
Á kirkjutröppunum er
brennsduolíiufat. Þar er dráfct-
arvagm á ferð. Við aðra kirkju
ba'kkar vörubídstjóri paliifnium
inn um skrúðlhúsdyrnar og hl.eð
ur hann með setókjum- 1 þeirri
þriðju hamra vinmuvélar. Ein
kiikjan er einfaldlega harðíætít
og þrumir tóm og dauð. Auk
þess hefur ýmsum verið
snúið í félaigsheimili með
áröðiursspjöiGuin og kvik-
myndaaiuglýsinigum: „Við verð-
um að auka mjóikurfraimleiðis 1 -
una“ — „Friðarsöngurinn" —
„Stórtoostlegt afrek“.
Mennirnir hafa alltaf verið
eigingjarnir og oift slæmir. Em>
forðum hljcimaði. kvöidhringinig
in út yfir borgina, yfir akur
og skóga. Hún er hvatnimg til
að varpa af sér hinum fávis-
legu jarðnesku áhyggjum og
heilga hinu eilífa stundar um-
hiugsun. Þessi klukknaihljóim-
ur, sem nú lifir aðeins í göml-
um vísum, lyfiti hugunum og
varðveitti menn frá þvi að nið-
urlæigjast í fjórfæitt kvikindi.
1 þessa steina, þessa litlu
kirkjiuturna, lögðu forf'eður
vorir það bezta, sem þeir áfctu,
alla sína liífsreynslu.
„Höigigðu niður skrapið,
Vitjlka, lát'bu hakann dynja án
þess að hugsa þig um!“
Kvikmyndasýninigin hefst
klukkan sex og dansinn kirukk
an átta.
BORGIN VIÐ NEVU
Knékrjúpandi englar með
lampa í höndum sér um'kringja
hinn býsantiska hvolfturn
Isaiksdómkirkj'unnar. Þrjár
guldnar, oddmjóar turn-
spírur kailast á yfir Nevu- og
Mojkusíkin. Ljóm, tröllskrípi og
sfinxar vaka hér og þar yfir
fjiáirsjóðum eða dofcta í ró. Sex-
æiki sigurgyðjunnar geysist
fram um hinin kynlega 'hviolf-
boga Rossis. Hundruð súlna-
gangna, þúsundir steinsúlna,
prjónandi hestar, naut,
sem spynna við fótium . . .
En það happ að hér leyfist
ekki að byggija neifct lengur!
Engri sikýjakijúfsófresikju verð
ur hrúgað upp við Nevskji-
stræiti, útilolkað að reka sam-
an nokkurn fimimlhiæðakassa
við Gribojede-skiurðinn. Eng-
inn einasfci húsasmíðameistari,
það gildir einu hversu
hátt embæbti hann hefur, eða
hversu mikill auli hamn kann
að vera, hann gsifcur ekki not-
fært sér áhrif sin til að reisa
noklkra bygging'u, nema langt
fyrir utan göimlu borgina.
Hversu framandi kemur hún
oss ekki fyrir sjónir — og samt
er hún vor dýrðlegasti heiður.
En sú nautn að reika nú um
þessi breiðstræti! En forfeður
vorir skópu þessa fegurð með
samanbiitnum tönnum og ragn-
andi, kafandi í hinum ömurleigu
fúamýrum. Bein þeirra kýbtiust
saman, bráðmuðiu satmam og
urðu að steini í þessum — gul-
leitu, rauðlbrúnu, súkkulaðilitu
og græmu — 'höihim.
Það er hrylliiegt til þess að
huigsa, að einniig voirt óskapn-
aða.rlega og voinlausa lif, vor
beiztou andmiseli, sfcunur hinna
skotnu og táir kvennanna — að
alilt þetita skuli einniig falla i
glleymjsku. Eða verðiur þetta
allt li'ka til þess að veita jafn
Mlkcimma, eilrfa fegurð?
SEGDENVATN
Maður skrifar ekki um þetta
vatn, maðlur hefur það heldiur
ek'ki í hámæilum. Allar leiðir
þangað eru lifca ldkaðar, eins
og um töfrahöll væri að ræða.
Við aliar aðleiðir gín bann-
fcákn, ei.fct stakt, þöigult S'tr-ik.
Þú kemiur au.ga á þetta táfcn
á vegi þín'um, hvort þú ert mað
Framhald á bls. 16.
Fyrsta Mósebók f('«' með
rangt mál. Guð slciipaði Evu
fyrr.
Svo segir sálfræðingurmn
John Money vlð Johns HopU-
ins liáskólamn. Það sem hann
á við, er það, að grundvallar-
viðloitni fóstursins aé að skapa
kvonveru. Það vorði að bæta
einliverju við til þoss að fá út
karlvaru, on fyrst og frenust
leitist náttúran við að skapa
kveaiveiru.
Náttúran kisinn að meta kvem
kynið meira, ein næstum allar
togimdir manningair hafa vcirið
hliðliollari karlkyninu. Þessi
ágreinlngur vetkur i síaukmim
mæli mikilvæga spurning-u
(auk rifrildis herskái-ra kven
réttindakvvtnna): Ei u konur
gjörólíkar körlum? Kvenrétt-
indafólk trúir því, að allur
munur — annar ©n líkamlegur
— stafi af áhrifum frá sainfé-
laginu. Hin skoðunin w sii, að
allur misinunur sé ákveðinn af
gonununi. En í augum vísimda-
manna er þessi keppni milli
eðlis og uppeldis gerð of ein-
föld. Þeir telja, að það sem
mannlegar verur eru sé árang-
nrinn af flóknu somspili beggja
þessara afla. Cliristoplier Oun
sted, liffræðingur í Oxford seg
ir: „Það er skökk tvískipting
að segja, að þessi misinuinur sé
meðfæddur eln liinn áunninn.
Það er sama og að fara að
spyrja penny-mynt, hvort hún
sé framhliðar-penny eða bak-
hliða,r-penny.“ Eins og Frank
Beacli, sálfra'ðingur í Berke-
ley leggu: til málanna: „Fmm-
eiginleikíir kunn.a að vera
meðfæddir, ein flóknar hegðun
armyndir eru það sennilega
ekki.“
Sú hug'mynd, að meðfæddir
frumeiginloikr.r séu til, byggist
á þrenns konar vitneokjn. 1
fyrsta lagi eru það uppeldis-
áhrif, sem Margaret Mead vitn-
ar til. Næstum alls stiaðar sér
móðirin að mestu um barnið,
en kairlnmðurinn er valda- og
árásan'aflið. Sumiir nia.unfraeð-
ingar lialda því fram, að til
hafi verið einstökn samifélög
þar sem kvenkynið liafi haft
öll völdin, en aðrir andmæla
þessu.
EINKENNI KYNJA
Það er staðreynd, að með
flcistum jarðbundnum æðri dýr
um hefiir kan-lkynið völdin og
það aðalhlutverk að verja
kvenkynið og afkvæmin. Sum-
ar i-aninsóknh- gofa til kynna,
að þetta oigi einnig við þegar
ungarnir eru aldir upp, aðskild-
ir frá hiniun fulloi-ðnu og það
virðist gefa til kynna, að þeir
læri ekki Uiitveo'k sitt af sam-
félaginu.
Loks má geta þess, að hegð
unaji-mlsmiimír kynjanna kemi-
ur í ljós, löngu áður en nokk-
urt barn gæti liugKainlega fimd
ið minnsta mun á fci eldiuniun
eða vitað, hvoru l'oreldra.nna
því væri ætlað að líkjast. Sál-
fræðingurinn Jerome Kagan í
Harvard segir: „Góð aðferð er
að ganga út frá því, að því
fyrr sam nusnmnur ketmur i
ljós, því líklegra ar, að liann
stafi af líffræðilegum ástæð-
um.“
En líkamlögur miinur keinur
jafnvol fram fyrir fæðingu.
Hjartað í kvenkyns fóstri slær
oft örar og stúlkur eru meira
bráðþroska. Félagsfræðingur-
inn Barbette Blackington seg-
ir: „Konur eru betur gerðar
verur.“ Að visu standa karl-
mejnn þeim fra.mar að kröftum
og þrautseigju — en það skipt
ir litlu máli í vélvæddu þjóð-
félagi.
Nýlegar raiansóknir gefa til
kynna, að jafnvcd í heilanum
geti verið ky-njamimur.
í raun og veru brogðast ný-
fædd stúlkubiirn öðruvisi við í
sumiim tilvikum. Þær bregðast
fljótar við e,f teppið er tekið
ofan af þeim og tíins við snert-
ingu eða sársauka. Ennfremur
liafa tilraunir sýnt, að tólf
viknia gamlmr stúlkur liorfa
lengur á ljósmyndir af andlit
uim en strikaimyndiir. Piltbörn
geira á þcssu enga.n mun á þeim
aldri, enda þótt síðar meir
veiti þeir strikamyndunum
meiri eftirtekt. Kagan viður-
keumir áhrif frá iimhverfimi,
en liann hefuir fundið, að þau
eru meiri á stúlkur en pilta.
Stúlkubörn, sem mæðurnar
liorfðu meira frainia.n í, voru
eftirtektaraamari á andlit, en
hinar, sem mæðurnar liorfðu
minna á. Hvað piltbörn sneirti
var eiJigin föst regla á þessu.
INNRI LÍFFÆRI
Sumir sálfræðingar telja, að
þetta hve snemma stúlkubörn
fara að veíta andlitum eftir-
tekt, sýni, að konur hafi til að
bera meiri næmleika ga.gnvart
öðrnm mannveruni — og ef til
vill nieðf;eddan. Kannski er
þetta skýringin á því, að stúlk
ur virðast Iiafa meiri ánægju
af umgengni við fóik.
Jafnvel eftir nngbarns'ialdur-
inn sýna kynin af sér mismun-
andi áhuga, sem etkki virðist
stafa, af vana einvörðungu. Sál
könnuðurinn Erik Eriks.on hef
ur komizt að því, að piltar og
stúlkur 10—12 ára nota flatar-
mál á mismunandi liátt, þegar
þau eiga að byggja eittlivað
upp úr kubbum. Stúlkurnar
byggja |:á oft lágan vegg með
vandlega tilbúnum dyrum, sem
umlykur kyrrlátt inntunhúss
svið. I’iltarnir eru liklegri til
að reisa háa turna, framiiliðar
ineð fallbyssum og líflegum úti
sviðum. Erikson viðurkennir,
að hér geti veirið um uppeldis-
áhrif að ræða, «;i telur þó, að
þau séu ekki öll skýringin á
þessum leik barnanna. Hann
telur, að þetta standi í sam-
bandi við lögin kynfæranna,
sem á karlmanninum eru úti,
ágeng og uppstæð, en lijá kven
kyninu inngangur að eggja-
stokkunum.
Miísniunur kynjanna kemur
í ljós nnemma ævinnar í liæfi-
leikum engu síður ejn í álmga-
máliim. Enda þótt stúlkur
standi piltum venjulega að
baki um stærðfræðilega og
rúmfræðilega luigsun, þá eru
þær fljótari að læra reikning
og iæra fyrr og betur að tala.
Sumir vísindamenn telja að
þessir yfirburðir þeirra í tali
kunni að stafa af einhverjum
kynferðismifjmun í lieilanum.
Aðrir halda því fram, að þeir
geti stafað al því, að mæðurn
ar tala meira við stúlkubörn
en piltbörn á yngsta aidurs-
Tilraun, sem leiddi í ljós mismunandi atferli sveinbarna og
stúlkuburna. Væru þau lokuð inni með grind, reyndu drengirnir
að brjótast út, en telpiirnar fóru að gráta.
21. mal 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H