Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.1973, Qupperneq 2

Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.1973, Qupperneq 2
„ÉG ER einn af mestu ritsnillingr- um, sem ritað hafa fslenzka tungru. Ob sái mín er víð ogr djúp eins og alvaldið. Égr er skáld, fræðimaður, heimspekingur og meistari í orðs- ins iist. Mér er og; greíin sú gáfa að greta hugrsað ogr rannsakað vfs- indalegra. En ástæður mfnar hafa meinað mér að fást við visinda- störf. Égr hefi orðið að gera mér að góðu að vera bara vesæli fræði- maður. Ég er jafnvígur á sex kon- ar stíl: kansellfstfl, fræðistíi, sögu- stíl, þjóðsagnastíi, spámannsstíl og skemmtistil. 1 frábærum kans- ellístíl reit ég eftirmæli við orð- stofnafræði, sem ég gaf kunningja mínum fyrir tveim 'árum. í fræða- stfl skrifaði ég Eeiðarvisi minn um orðasöfnun, ritgerð um orðið áreið, sem ég gaf kaupmanni úti á Iandi og ýmislegt fleira. 1 sögustfl skráset ég sögu Unu-húss. 1 þjóð- sagnastíl set ég f letur þjóðsagnir og munnmæli. 1 spámannsstil rubbaði ég upp yoga-fyrirlestrun- um mínum frægu og fyrirlestri um framleiðslugreyið* í skemmtistál bókfesti ég „Ejós úr austri“ og í þeim stíl hripa ég sfgild sendi- bréf. Stíll minn auðgast af fegurð og snilld með hverju ári.“ Þessi stóru orð skrifaði Þórberg- ur Þórðarson um sjálfan sig og rit- snilld sína í Bréfi til Láru. Síðan eru liðin nær fimmtíu ár og hann hefur sýnt það og sannað að þarna hitti hann nákvæmlega naglann á höfuðið. Hann hefur gefið út tugi bóka á þessum árum. Þær hafa sannfært hvern læsan íslénding um að þessi orð voru ekkert hjal út í bláinn. Hann hefur ritað flest- um Islendingum betur og samið nokkur menkustu bókmenntaverk þessarar aldar. Hver eru þau verk? Að mínum dómi eru 5 tindar á rit- höfundarferli Þórbergs. Það eru Bréf til Láru, Islenzkur aðall, Of- vitinn, Ævisaga séra Árna prófasts Þórarinssonar og Sálmurinn um blómið. Og það er einmitt um þess- ar bækur sem mig langar til að fjalla lítillega í þessari fátæklegu ritgerð, sem skrifuð var í íhlaup- um frá öðrum verkum. Það er þvi ekki að furða iþó að henni sé í mörgu ábótavant. En ég vona samt að þessar hugleiðingar muni vekja athygli einhverra á bókum Þór- bergs og er þá tiiganginum náð. Fyrsta bók Þórbergs sem at- hygli vakti var Bréf til Láru. Og hún kom raunar eins og þruma úr heiðskíru lofti inn í bókmenntalíf þjóðarinnar. Svona hafði enginn Is- lendingur vogað sér að skrifa áður. 1 bókinni er vísvítandi að engu gerð hin íslenzka sagna- og stíl- hefð og bréfsformið gefur höfund- inum ákjósanlegt tækifæri til að gefa hinu volduga ímyndunarafli og sérstæöa persónuleika sinum lausan tauminn. Að formi til var þessi bók algjör nýjung. Hún haíöi að geyma ævisöguþætti, voldugar ádeilur, taumlausar ímyndanir og fantasíur, og græskulausa gaman- semi. Upphaf bókarinnar gefur góða hugmynd um víðfeðmi hennar og spámannlegan anda og höfund- urinn er sér þess meðvitandi að hann er að skapa öldungis nýtt verk i íslenzkum bókmenntum: „Mín góða og skemmtilega vin- kona! © Gegnumsýröur af heilögum inn biæstri sem blóðmörskeppur í blásteinslegi, titrandi af hamstola lyftingu, vaggandi af ómþýöum englaröddum, er til mln hljóma gegnum öreigaóp vorrar vesölu jaröar, tvihendi ég pennastöngina þér til dýröar, þér til eilifrar dýrð- ar og vegsömunar, andlegrar um- turnunar og syndakvittunar, hvar af þú ljómar og forklárast eins og sólbakaður saltfiskur frammi fyrir lambsins stól. Loks hlotnast þér blessun sú, sem þú hefur beöið brúökaups- klædd alla æfi, andríkt sendibréf, ritlist snillingsins, skemmtun fræðimannsins, hugarflug skálds- ins, vizka vitringsins, dulspeki draumhugans, hrollur hins hug- sjúka, víösýni vegfarandans, mælska hins málsnjalla manns, hlátur húmoristans, bituryrði háð- fuglsins, hittni hermikrákunnar, sýnir hugsjónamannsins, storm- hugi stjórnmálamannsins, víðhygli alheimsborgarans, átölur umbóta- mannsins, máttur mannvinarins, aðfinnslur alvörumannsins, hug- rekki hins hreinskilna, rödd hróp- andans í eyðimörkinni, ylur kær- leikans, raust réttlætisins, vand- læting sannleikans, mál spekinnar, niöur aldanna, þytur eilífðarinnar. Amen.“ Verulegur hluti bókarinnar er óvægin ádeila á auðvaldsskipu- lagið, guöspekihreyfinguna, spiri- tista, klerka og kirkju. Um guð- spekinga segir Þórbergur: „Fyrir nokkrum árum vonaði ég, aö guð- spekifélögin reyndu að lina ofur- lítið þjáningar þeirra, sem bágt eiga, bæði manna og málleysingja. Þess vegna gerðist ég félagsmaður. En nú eru þær vonir hrundar tll grunna. Guðspekifélagsskapurinn er oröinn smiáborgaralegt klíku- verk likt og aörar andlegar stefn- ur, krítiklaus og andlaus ........ Félagsmenn svæfa réttlættstilfinn- ingu sina með einhverju fíflslegu umburðarlyndi, sem þykist allt vilja umbera, en finnur þó ekki til með nelnu, þorir ekkert að segja og áræðir ekkert að gera, er farið gæti I bága við ímyndaða kærleiks- vellu meistaranna I Tibet......... Karmakenninguna hafa þeir fyrir skálkaskjól til að fegra svívirðing- ar og glæpi .... Þeir vaða elginn I rakalausum flækjum, sem þeir botna ekkert í eða hafa siðferðis- þrek til að greiöa úr.“ Spíritismanum gefur hann þessa ádrepu: „Spiritisminn frelsar aldrei heiminn. Spiritisminn hefur aðeins veitt nokkrum efagjörum sálum veika vissu um annað líf. Sálfræð- ingunum hefur hann einnig veitt ýmsan merkilegan fróðleik. Þetta er allur ávinningur hans. Oss vantar ekki trú á eilíft líf. Oss vantar tima og aöstæður til að leita eilífs lifs.“ Kirkjunni lýsir hann meðal annars með þessum orðum: „Frá örófi alda og alla leiö til vorra daga hafa klerkar og kirkja veriö málsvarar eða leigutól ríkis og auðvalds til að halda almúganum í fáfræði, hindra umbætur á kjör- um fátækustu stéttanna, blása að sundrungu og styrjöldum, kæfa hverja frjálsa hugsun og styðja æðri stéttir og fjárplógsmenn í sví- virðilegri kúgun og auösöfnun." Um prestana lætur hann þetta fjúka: „Klerkarnir ræða sjaldan málefni sem snerta daglegt lif fólksins. Ræðuefni þeirra eru venju lega loðnar útleggingar á Biblíu- textum og orðamælgi uppi í skýjun um. Þeir tala sjaldan um þjóðfé- lagsástandið og þá sjaldan þeir minnast á það, gera þeir það svo meinleysislega og óljóst, að engum dettur í hug aö taka neitt mark á því. Þeir ræða ekki orsakir örbirgð- arinnar. Þeir benda aldrei á neina skynsamlega leið út úr þjóöfélags- ógöngum. Þeir víta aldrei skað- legar kjailaraibúöir. Þeir risa aldrei gegn ómannúðlegri meðferð þjóðfélagsins á þurfalingum. Þeir Játa kaupgjaldsmál afskiptalaus. Þeim er yfirleitt illa við nýja þekkingu. Ræöur þeirra eru mjög sjaldan frumlegar eða fræöandi. Þeir þora ekki að berjast fyrir nýj- urn kenningum. Þeir eru alltaf að sigla á milli skers og báru, gæta þess aö gera öllum til geöþekkni. Þeir tala oftast eins og skrillinn vill heyra. Klerkar eru yfirleitt vel þokkaðir hjá fjöldanum, sérstak- lega æðri stéttunum. Það sýnir bezt, hve gagnslausir þeir eru.“ Þá ræðst höíundurinn meö mörg- um heimildarritum gegn kaþólskri kirkju. Sá kafli er leiðinlegasti þáttur bókarinnar, ekki sízt vegna hinna löngu tilvitnana í önnur rit. En um kaþólsku kirkjuna segir hann: „Kaþólsk kirkja er eina stofn un i heimi sem engum framíörum tekur. Þrátt fyrir alla þá þekkingu, er mannkyninú hefur hlotnazt síð- ustu aldir í náttúrufræði, sálar- fræði og biblíurannsókn, þá er kaþólska kirkjan enn þá að burð- ast með sömu villukenningarnar, sem hún kenndi endur fyrir mörg- um öldum.“ Árásir hans á auðvaldsskipulag- ið eru á víð og dreif um alla bók- ina: „Núverandi skipulagsleysi heimskar menn og freistar þeirra til að vinna glæpsamleg flónsku- verk.“ „Fyrirkomulagið er oröiö á eftir mönnunum. Þaö dregur þá niður í sorpið og gerir þá siðlausa og spillta." „Vér erum mótaðir af skipulagi, þar sem kerfið er blind- ar hendingar, framkvæmdirnar óvitafálm og forsjónin fáfræöi og heimska. Hvar sem við rennum augunum sitja þessar vanheilögu höfuðdyggðir að völdum." „Auð- valdið kennir oss aö hvataafl mannsins sé fégræðgi og eiginhags- munasýki. Það dáist að einstæðing- um, sem „byrjuðu fátækir", en söfnuðu að sér miklum auðæfum meö aldrinum og hófust til vegs og virðingar í þjóðfélaginu. En svo hróplega sljó er réttlætisvitund þess, að það finnur ekki til neinn- ar syndasektar af þeim sorglegu sannindum, að ekki er unnt að safna auöi án þess að ræna aðra. Allir auðmenn eru ræningjar." „1 þjóöfélagi því, sem viö eigum við að búa, er hinu meira fómað fyrir hið minna, sálinni fyrir lík- amann, þekkingunni fyrir fáfræð- ina, vitinu fyrir vitleysuna, gáfun- um fyrir heimskuna, kærleikanum fyrir grimdina, siðferðinu fyrir spillinguna, réttlætinu fyrir rang- lætið, mannorðinu fyrir peningana, sannleikanum fyrir lygina, andan- um fyrir andleysiö, himnariki fyr ir helvíti." Þótt Þórbergur deili hart á guöspekinga og klerka er hann sannfæröur um það, að mannkyn- inu hafi aðeins hlotnazt ein speki, þaö er guöspeki. Og hann ber lotn- ingu fyrir hinurn afdráttarlausu mannúöarkröfum Jesú Krists. I Bréfi til Láru segist Þórbergur vera bæði kommúnisti og sósíal- demókrat. Og hann lýsir mismun- andi afstöðum þessara steína um leiðina til sósíalismans á mjög ljós- an og skýran hátt. Þá útlistar hann á frábærlega skemmtilegan máta orsakir og aödraganda þjóö- félagsbyltingar. Sú frásögn er I hátiðlegum skopstíl og með skemmtilegustu köflum bókarinn- ar. Hina marglofuðu bændamenn- ingu hirtir Þórbergur einnig með þrumandi raust smámannsins. Hann sýnir fram á þröngsýni henn- ar, skilningsleysi og andlega deyfð. Við bændurna segir hann m.a. og felur það i sér kjarnann í gagnrýni hans: „Það var þáverandl þjóöskipulag sem gerði forfeður ykkar að ræflum. Það er núver- andi þjóöskipulag, sem meinar ykkur að verða aO mönnum. Þaö treður á ykkur eins og mara. En ykkur skortir menntun til að sjá, hvað það er I raun og veru, sem þjakar ykkur mest. Það er auð- valdsskipulagiö, sem er að drepa ykkur. Og það drepur ykkur er þiö rísið ekki gegn þvl.“ Hann hvetur bændur, sem auðvitað ættu að vera samvinnu- menn, til að taka höndum saman við verkamenn í bæjunum og berj- ast fyrir nýrra og betra þjóöfélagi. Enginn sé sannur samvinnumaöur nema hann sé jafnframt sósíalisti. Hið háa alþingi fær heldur ekki að vera í friði fyrir þessum stór- högga uppreisnarmanní. Hann ger- ir gys aö einstökum þingmönnum fyrir fáfræði þeirra, andleysi og skilningsskort og ávltar þingheim I heild fyrir frámunalega þröngsýni, nirfilskap og skilningsleysi. Allar þessar hörðu árásir voru þrungnar stórmannlegri mælsku þess manns er talar eins og sá sem valdiö hef- ur. Þær eru frábærlega beittar og meitlaðar og frammúrskarandi hreinskilnar. Hann vílar ekkl fyr- ir sér að húöskamma andstæðinga sína með fulium nöfnum. En þótt ádeilur bókarinnEir hafi vakið mesta athyglí i fyrstu voru þær aöeins annar meginþráöur hennar. Hinn rauði þráðurinn var ævisögukaflar og Imyndanir, smá- sögur og riss. Þar er um auöugan garð að gresja. Þar er aö finna lit- iö ævintýri I viðeigandi stíl um hina ólánsömu elskendur Mem- blóku og Emolon, þar sem blandað er saman guðspeki og pólitík. Þar eru þjóðsögur í klassískum þjóö- sagnastll. Hann segir frá draum- um sinum furöulegum. Einn er um íáránlegt rifrildi miili Islendinga og Norömanna um eignarrétt á Tarzan. Sú frásögn er gott dæmi um húmor og háö Þórbergs þegar hann er í beztu skapi. Annar er hinn frægi hrökkálsdraumur. Sú saga var á þeim árum geysilega ósvífin gegn borgaralegu velsæmi Fraimh. á l>Is. 14. Edwin Perikins, 67 árra, veit að dauðinn bíður Ihans. Hann igemgur nieð krabbamein og Ihef iur verið komið fyrir !á Saint Christophershælinu í L/ondon. En það er eitt af 25 spliitöliuni tfyirir dauðvona menn, sem stotfinaðir ‘hafa verið Og rneknir mreð frjáfaum framlögnm ein- stakMnga. IÞar liggja isjötiiu viist- menn er foíða diauða isiinB, og er fojúlfcnað af viðllíka mörgum. Perkins Ihvilir li foáiígerðu móki eftir kvalastiUandi deyfi lytf. Hann rlis upp til hállifs og Ikoiddum er raðað ikrin'gum foann. Allt að einu er hugsiun hans nœsta Bkýr, og foann lang ar að tala. Ég er elkki hræddur við að deyja. iMér 'finnst ég oruggur foérna, 'þar sem ntenn vita svo milkið um dauðann, alltaf ein- fover til að foalda í höndina á, etf þödtf taréfur. — Nú er ég eiginlega eíkki trúaður. Fyrir mér er tiligamg- urinn með iífinu að fá það að gjötf eimn dag lí einu. Svo lengi titfir, er von, segja menn. Einn- ig ;þó að vonlaust sé um bat- ann. ÞvS gat ég ekki foeldur hugsað mér að foiðja dofctor Sanders um hjálp tit að binda enda á allit isamian. Doifctor Cicely Saunders hef- ur staðið tfyrir spitaianum altt frá Viigsliu hans 1967. Hún er (kunn sem sérifræðingur um foinztu fojúikrun deyjandi manna, og var einn aif foelztu ræðumömwnium á þinginu í London um líknardeyðingu (entihanasi), sem kattað var sanran aif kaþól'slku fcirikj'unni tfyrir nolkknum vifcum. Sunnu- dags B.T. tófc þátit (í þinginu, þar sem foundruð læfcna, hjúlkr unartevenna og prestia ræddu vandamálið, en það hefúr ver- ið mjög á dagsibrá í Engtandi undaimfarið. Eftir þingið fónum við með dr. Saunders til sptt alains. Að lifa innihalds- ríku lífi til hins síðasta Hún foefur séð fjölda manna deyja, en því nær afldrei li ótta eða Iþungu dauðasMði. Nokfcr- um sirnmum hefur hún staðið tframmi fyrir vandamátinu ldfcn ardleyðiiingu. Ég foeld að aðeins fimm menn haifi fært íiram við mig óslk um l'bnardeyðingu, en alörei endurtékið foana. Ég man, að ég svaraði einu sinni: Setjum nú svio, að ég vitdi og gæfti gert þetta frá Vi'sindalegu sjónarmiði. Hvað þá? Æititi ég að framfcvæma hana núna strax? „Nei, fyrir aMa rnuni efcki,“ svaraði sjúlkLinigurinn, sem nokfcrum vilkum seinna foenti igaman að 'þessu, rétt áð- ur en foann dó. Eigimflega er Saimt Christoph er ekki splitati, hefldur foœfli, heimifli og spitali lí senn, segir dr. Saunders með áfoerzliu. Spít- allar eru stórar óróllegar stofn- anir, þar sem sjúfldingunum tfiinnsrt iþeir vera einmana, glat-

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.