Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1973, Síða 5

\
ísraelsmenn og ísrael
Það var hitabylgja í Israel,
þrátt fyrir að það var byrjun apr-
ílmánaðar. Vinkona mín, sem tók
á móti mér á flugvellinum í Lod,
við Tel Aviv, var í ermalausum
kjól. Á handleggnum sást greini-
lega brennimerkt númer, 39497,
aðmig minnir. Það varfanganúm-
er hennar i útrýmingarbúðum
nasista. Ég hafði séð númerið oft
siðan ég fann hana á lífi, enda
þótt hún hafi verið talin látin i
Auschwitz samkvæmt upplýsing-
um Rauða krossins. Eins og oft
áður kom mér í hug sá harmleik-
ur, sem lá á bak við númerið. Ég
mundi eftir eiginmanni hennar,
lækni, sem var skotinn til bana,
aðeins vegna þess að hann var
Gyðingur.
Ég mundi eftir hve glöð hún
var, þegar sonur þeirra fæddist.
Þau mæðgin höfðu verið send til
Auschwitz, þegar Lúðvig litli var
aðeins fjögurra ára, en Auschwitz
var staður dauðans, þar sem fólk
var aflífað með eiturgasi. Ungum
konum var gefinn kostur á að fara
í þrælavinnu til Þýzkalands — en
án barna. Frænka vinkonu minn-
ar ákvað að enda ævina f gasklefa
með dóttur sinni, og tók lítinn
frænda með sér og einnig dóttur
annarrar vinkonu, telpu á fimmta
árinu, svo að börnin þyrftu ekki
að vera hrædd á ókunnum stað.
Vinkona mín vann því í nauð-
ungarvinnu í Þýzkalandi, og var
fundin nær dauða í Bergen-Bels
en, hungurbúðum, í stríðslok.
Þegar hún kom heim, uppgötvaði
hún, að aðeins hún sjálf og mág-
kona hennar voru enn á lífi og að
eiginmaður hennar hafði verið
skotinn á flótta.
Margir menn í Israel voru
merktir eins og skepnur í öðrum
löndum, þó margar konur
reyndu að losna við númeriðmeð
uppskurði. En ör voru engu að
síður eftir á líkama og á sál. Hugs-
unarháttur ísraelsmanna er mót-
aður af þessum númerum. Eins og
vinkona mfn skýrði frá: „Fjöl-
skylda mín bjó ættlið fram af
ættlið í sveit í heimalandi okkar.
Við vorum hvorki rík né fátæk,
vorum aðeins venjulegir borgar-
ar, unnum venjulega vinnu. Að-
eins eitt var öðruvísi — við vorum
Gyðingar. En þetta var nóg —
sem barn fannst mér ég alltaf
útskúfuð. Af því að við vorum
Gyðingar dó fjölskyldan öll. En
hér í Israel er ég óhrædd þrátt
fyrir möguleika á stríði. Við erum
öll reiðubúin að deyja, en deyja
sem frjálsir menn.“ Hin unga
kynslóð, þeir sem fæddir eru I
ísrael, eru á sama máli.
Jölhjá
arabiskri
fjölskyldu
Ég hef unnið með Aröbum, sem
urðu góðir vinir mfnir; því lék
mér hugur á að kynnast hag Ar-
aba, sem völdu að vera um kyrrt í
ísrael eftir 1948. Landbúnaður
þeirra var frumstæðari en land-
búnaður í Kibbutsum, sá ég á
ferðum mínum um landið. Að hve
miklu leyti þetta var skorti á fjár-
magni að kenna, veit ég ekki, en
ég tel hann hafa valdið nokkru
um.
Vinir mínir lögðu til að eyða
aðfangakvöldi jóla hjá arabiskum
samstarfsmanni þeirra. Loftiðvar
hlýtt og kyrrt þegar við ókum til
Ísafíu, hátt uppi á Karmelfjalli.
Útsýni yfir Jerúsalem.
Arabiska fjölskyldan, sem tók á
móti okkur var rómversk-
kaþólsk og hélt því jólanóttina
hátfðlega. Konan og dæturnartöl-
uðu frönsku vel, enda höfðu þær
verið f skóla hjá frönskum nunn-
um þar á staðnum. Ilúsbóndinn
og synirnir unnu i Haifa og töluðu
einnig ensku. Við borðuðum jóla-
mat, öll úr sameiginlegum, stór-
um skálum og röbbuðum saman
um daginn og veginn. Húsbónd-
inn var ánægður að hafa verið
kyrr I ísrael, tekjur hans voru
miklu hærri en hann hafði áður
haft von um. Fjölskyldan var rétt
komin til baka frá heimsókn til
frændfólks þeirra, sem var flótta-
menn i Jórdaníu. Hve oft þeim
leyfðist að fara i heimsókn þang-
að eða til annarra Arabalanda
veit ég ekki. Þeir skýrðu frá því
að verðlag væri lægra í Jórdaníu,
en launin einnig mun lægri.
Með arabiskri gestrisni buðu
þeir mér að vera um kyrrt hjá sér
alla jóladagana og fara á miðnæt-
urmessu með þeim. Því miður
varð ég að afþakka boðið enda ráð
fyrir gert, að ég yrði í Nýju Delhi
á annan í jólum. Tíminn var
naumur en við fórum samt til að
skoða hús frænda fjölskyldunnar,
svo að ég gæti séð nýja fimm-
herbergja húsið, sem hann var
búinn að reisa.
Nazareth og Betlehem
Biblfan er góður leiðarvísir á
ferð um Palestínu og um Sinaí-
skaga. Handbækur um sögu
Rómaveldis eru einnig gott vega-
nesti sem og saga krossferðanna.
Flest er ennþá þar eins og frá
hefur verið sagt og annað hefir
verið grafið upp. Við getum hæg-
lega fylgt ferðum Móses, Salóm-
óns konungs, Jesú Krists, róm-
verskra landshöfðingja og margra
sem komu á eftir þeim.
I Lukasar guðspjalli i 1. kap.
stendur, að Gabriel hafi tilkynnt
Mariu guðsmóður, að hún væri
þunguð. María var þá stödd í
borginni Nazareth í Galíleu. Stað-
urinn er þvi heilagur kristnum
mönnum, og fór ég þvi þangað.En
ég varð fyrir vonbrigðum. Það
sem Gyðingum og múhameðs-
trúarmönnum finnst svo óskiljan-
legt, er, að kristnir menn skiptast
í svo ólíka og innbyrðis fjandsam-
lega trúflokka. Að visu eru ekki
allir Gyðingar né múslimar á
sama máli um öll atriði f trú sinni
en í grundvallaratriðum eru þeir
sjálfum sér samkvæmir.
Þessi ósamstaða kristinna
manna blasti við augum mínum í
Nazareth. Kirkja var við kirkju,
en í sérhverri þeirra voru Guð og
sonur hans tilbeðnir með mis-
munandi hætti. Jafnvel tveir mis-
munandi staðir voru merktir, sem
sá staður, þar sem engill Drottins
birtist Maríu mey. Þó að mér væri
sagt, að kirkjan, sem byggð vartil
heiðurs Páli páfa 6. væri mjög
fögur, langaði mig samt ekki aft-
ur t il Nazareth.
En vegna manntalsins, sem þá
átti að taka, fæddist Jesús í Betle-
hem, í landi Júdeu. Bethlehem er
arabísk borg að útliti, þó að flestir
íbúanna séu kristnir. Ég fór þang-
að fyrir fáum árum og fannst mér
borgin mjög aðlaðandi, þrátt fyrir
kirkjumergðina var hún lifandi
borg. Fæðingarkirkjan, með
þykkum múrum var einna lfkust
byrgi. Á 4. öld var ákveðið, að
staðurinn, sem hún stendur áv
væri fæðingarstaður Krists.
Fyrsta dómkirkjan þar var byggð
af Konstantinusi keisara. Undir
kirkjunni er hellir og er hann
sagður vera sá staður, sem Krist-
ur fæddist á. Þótt kirkjan sé fjöl-
skreytt samkvæmt grískkaþólsk-
um trúarbrögðum, er hellirinn
sjálfur einfaldur og viðkunnan-
legur.
Jerúsalem — hin gullna
Margsinnis hafði ég heyrt þessa
nafnbót. En þegar við komum
þangað, að 21. afmælisdegi Isra-
elsrikis, sá ég, að það var rétt-
nefni. Jerúsalem er í Júdeu,
þurru fjallalandi og borgin sjálf
er byggð úr sandsteini. I tilefni
dagsins höfðu ljósastaurar verið
settir upp og þegar ljósinu var
beint að múrnum, sem umkringir
gömlu borgina var sem steinninn
væri úr skíra gulli. Það var
ógleymanleg sjón. En þetta voru
ótryggir tímar. Hermenn með vél-
byssur sátu á múrnum.
I raun og veru er um tvær borg-
ir að ræða. Eldri hlutinn er eld-
gamall. Hann stóð þar þegar
Abraham kom til landsins og tók
á móti brauði og vini frá konungn
um þar, sem hét Melchi-zedek.
Þegar ég kom þangað fyrst var
múrinn umhverfis gömlu borgina
alveg lokaður, aðeins ein leið og
eitt port var opið — Mandelbaum
portið. Bifreiðar Sameinuðu þjóð-
anna fóru í gegn, sömuleiðis píla-
grímar frá Jórdaniu, eins og ég
hafði ætlað mér að gera, þó að
ekki yrði úr. Eins og aðrir, sem
voru þá staddir í nýju borgínni
gat ég horft úr kirkjuturni niður
á þá staði, sem Kristur hafði farið
u m. Myndir mátti ég þó ekki taka.
En nú, þegar ég kom aftur, var
múrinn opinn öllum og engin
merki þess, að hann hefði nokkru
sinni verið lokaður. Eg fór í gegn-
um Damaskus-hliðið inn í hina
fornu borg. Jerúsalem er heilagur
staður fyrir alla Gyðinga, kristna
menn og múhameðstrúarmenn.
Við fórum niður að grátmúrnum.
Karlar og konur — aðskilin með
kaðli — grétu og báðust fyrir við
múrinn. Þetta var mjög hrærandi
sjón. Ég hafði munað eftir að
leggja slæðu yfir hárið á mér og
gömul kona kom til mín, blessaði
mig og sagði á jiddis: „Þannig
ætti siðsöm Gyðingakona að
klæða sig,“ um leið og hún horfði
ásökunaraugum á vinkonu mina,
sem varGyðingur.
I miðborginni erú heilagir stað-
ir múhameðstrúarmanna. Þar
stendur fögur moska. I miðju þess
er mikil steinhella og trúin segir,
að múhameð hafi stigið þaðan til
himins. Þess vegna er Jerúsalem
þriðji heilagasti staður múslíma,
næst eftir Mekka og Medína.
Steinninn er þakinn dýrmætum
teppum og moskan fagurlega
skreytt. Til öryggis stóðu ísraelsk-
ir hermenn fyrir utan, skoðuðu
alla pakka og myndavélar vrel og
vandlega til að koma í veg fyrir
sprengjur. Eins og ég var vön, fór
ég úr skónum, skildi þáeftirfjrir
utan og lagði íslenzka ullarslæðu
yfir hár mitt. Það getur og verið
mjög kalt i Jerúsalem, jafnvel 10
©