Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1976, Page 7

Hvers vegna eru sumir
gamlir og útbrunnir
um sjötugt, en aðrir
eins og þessir kapparfrá
Kaukasus, hraustir og
bráðungir eftir aldri,
komnir vel yfir 100 ár?
Eftir Egmont R. Kogh
mmmmmmmmmmmmmmmmm*
HVAÐ VERÐUR LÆRT
AF
ÖLDUNG-
UNUM?
Á undanförnum tuttugu árum hafa ótaldar
kenningar um ellina skotið upp kollinum, verið
rannsakaðar, og margar siðan lagðar til hliðar aftur.
Víst er, að fjölmörg ferli eiga þátt i öldrun og öll
virðast þau benda til einnar orsakar. Það er hvorki
meira né minna en innbyggð liffræðileg klukka sem
telur ævistundirnar jafnt og þétt og hlítir ákveðinni
erfðagerö. Dauðastundin væri þá fyrir fram ákveðin
og sérhver tilraun til að breyta gangi lifsklukkunnar
væri dæmd til að mistakast.
Bandaríski frumuliffræðingurinn Leonard
Hayflick lagði árið 1960 fram sönnun fyrir þvi að
lífsklukka manns hefði gengið sitt skeið eftir um það
bil fimmtíu frumuskiptingar. Ef vefjafrumur
Hayflicks voru komnar úr ungum gjöfurum, þá var
fjöldi skiptinganna, sem frumurnar voru færar um,
minni en hjá fósturfrumum, en langtum meiri en
þeirra fruma, sem teknar voru úr gömlu fólki. Vissu-
lega er sú staðhæfing Hayflicks furðuleg, að sigur-
verk frumanna ruglist ekki heldur við sérstaklega
erfiðar aðstæður. Jafnvel eftir tólf ára svefn i frysti
hafa bindisvefsfrumurnar ekki misst „skiptinga-
rninni" sitt, en það sér um það að skipting verði
annað hvert ár og stendur það allnákvæmlega heima.
Væri þetta allt saman rétt væri mönnum fyrir fram
ákveðinn u.þ.b. hundrað ára aldur. Ein öld. Geta
menn þá alls ekki vænzt þess að lifa lengur en það?
Rððgátan um „fornmennina".
En hver skyldi vera skýringin á þvi að sums staðar
á jarðarkringlunni eru menn sem verða meira en
hundrað, margir hundrað og tuttugu jafnvel
hundrað og fjörutíu og einstaka hundrað og sextíu
ára gamlir? Hvernig skýring öldrunarfræðin það að
Schirali Mislimov, bóndi i Azerbadsjan varð samt
168 ára, Grikkinn Nikolas Askukerakis 144 ára og
Charlie Smith gamall félagi þjóðsagnahetjunnar
Jesse James, 132 ára? Svo er næstum að sjá sem
þessir fjörgömlu menn hafi Ieikið illilega á vísindin.
Hinn kunni sovézki vísindamaður Jaurés
Medvedev sem nú starfar við Heilsugæzlustofnunina
f Bethesda í Washington, telur sig kunna skýringu á
þessu. Skýringin er einfaldlega sú segir Medvedev,
að aldurstölurnar eru rangar! Þar sem aldur manna
er alhæstur, í afskekktum fjallaþorpum Kákasus,
Ekvador og Pakistan, eru lífskjör léleg og öll þróun
skammt á veg komin; oftar en ekki er þar engar
ritaðar heimildir að finna, þar sem sjá mætti tölur
sem ekki yrði um villzt. Erfðafræðingurinn er sem sé
sannfærður um það, að um vísvitandi svik sé að
ræða. Meðal annars megi í þvi sambandi líta á
samfélagsstöðu — það afli mönnum á þessum
stöðum nefnilega mestrar virðingar að verða sem
elztir. Þetta er nú álit Medvedevs.
En svo auðveldlega komast aldursrannsakendur
ekki frá þessum vanda. Nóg er til að tiltækum
skjalfestum heimildum um geysiháan aldur. Það er
einnig óumdeilanlegt, að í þremur heimsálfum er að
finna mjög háa meðaltölu hundrað ára manna, jafn-
vel þótt ekki sé hægt að fullyrða um aldur allra
þeirra upp á ár. Til dæmis má nefna, að við manntal i
þorpinu Vilcabamba í Ekvador árið 1971 reyndust
níu af 819 íbúum vera meira en hundrað ára gamlir.
Til samanburðar má hafa það að i Bandaríkjunum ná
aðeins niu af hverjum 300 þúsundum ibúa meira en
hundrað ára aldri. 1 Sovétlýðveldinu Abkasiu, sem
liggur m.a. i vesturhluta Kákasusfjalla, eru hér um
bil 17 hundraðshlutar ibúanna meira en áttræðir,
sambærileg hundraðstala fyrir Sovétríkin öll er 0,1.
A öllu svæðinu milli stranda Kaspíahafs og Svarta-
hafs og fjallaþorpanna, sem sum eru í 2000 metra
hæð, reyndust við manntal árið 1970 vera 4500
manns yfir hundrað ára aldri, en ibúarnir samtals
5,2 milljónir. Samkvæmt því er þetta heimsmet — 84
„fornmenn" á hvera 100 þúsund íbúa.
Langlffi með undaneldi?
Ef lífsklukkan ákveður í raun og veru ævitima
manna hundrað ár, hvernig stendur þá á öllum
þessum undantekningum á fyrrnefndum stöðum? Þá
staðreynd skýra aldursfræðingar með breytingum á
erfðaeigindum, sem til dæmis má koma til leiðar með
undaneldi. Með öðrum orðum, breyttar erfðaeigindir
valda þvi, aö þessir Pakistanar, Kákasus- og Ekva-
dorbúar verða eldri en gengur og gerist og þessir
„langlífislitningar" ganga í erfiðir frá k.vnslóð til
kynslóðar. Það hlýtur þó að vera vafa undirorpið um
sinn, hvort þessi staðhæfing skýrir gátuna.
Ef takast á að rekja orsakir langlífis verður að
skoða fleiri aldursferli en erfðaþættina. Mikilvægt
er til dæmis að mörg úrgangsefni í frumubúskapn-
um hætta að skila sér er fruma eldist. Nái fjöldi
þessara úrgangsefna yfirtökunum verður eitrun í
frumunni og hindrun i starfi hennar. Rannsóknir á
börnum, sem þjáðust af progeri, sem er öldrunar-
sjúkdómur, sýndu að ekki aðeins var skiptingahæfni
vefjafrumnanna i sjúklingunum stórskert heldur
gætti hinnar fyrrnefndu hindrana á starfi frumna
þegar í barnæsku. Komi merki um öra öldrun
snemma í ljós ná börnin ekki nema fárra ára aldri.
En sjúlingar eldast einnig ákaflega hratt þótt
einkenna verði ekki vart fyrr en um tvitugt.
Vefur, sem eldist breytist einnig að lífefnalegri
gerð og það getur stundum leitt til þess, að ónæmis-
varnir líkamans verða honum andstæðar. Þá kemur
til sjálfsónæmisviðbragða; ónæmiskerfið ræðst gegn
eigin vef. Þetta fyrirbæri er áreiðanlega ein hin
mikilvægasta orsök öldrunar og þess vegna gera
sumir öldrunarfræðingar sé í hugarlund að einhver
enn ókunnur þáttur hamli gegn þessum sjálfs-
ónæmisviðbrögðum i sumu fólki. eins og Kákasus- og
Andesfjallabúum, og því nái það svo háum aldri.
Samkvæmt öllum rannsóknum aldursfræðinga í
Ekvador, Pakistan og Sovétríkjunum virðist svo sem
litið samband sé milli aldurs og dauða háaldraðs
fólks, ef svo má að orði komast. Flestir deyja af
slysum, ellegar smitast af gestum. Schirali Mislimov,
sem nefndur var i upphafi og varð 168 ára og þar
með elztur allra öldunga dó úr tiltöiulega vægri
flensu og var það í annað skipti á ævinni, að honum
varð misdægurt. Samkvæmt læknisfræðilegum
gögnum er fyrir liggja, er ekki kunnugt um eðlilegan
dauðdaga af ellihrumleika meðal þessa fjörgamla
fólks. Elzti maður sem krufinn hefur verið var 106
ára gamall, ungverskur hjarðmaður. Hjá honum
fannst engin bending um liffræðilega nauðbundinn
dauða. Eru Kákasus- og Andesbúarnir einnig
„ódauðlegir" i raun og veru?
Er hugsanlegt að til sé vélgengur búnaður sem
fyrir breytingar einhverjar eykur líffræðilegum
teliara frumu svo afl að hún verði „ódauðleg"? Sé
eitthvað hæft í þessu, má segja sem svo, að til sé eins
konar ellikynþáttur, fólk, sem ekki er aðgreint frá
öðrum með frábrugðnum húðlit heldur þannig, að
það verður tvöfalt eða þrefalt eldra en gengur og
gerist.
Fruman ódauðlega.
1 hugm.vndaheimi venjulegra manna eru fæðing.
líf og dauði óaðskiljanleg hugtök. Þau eru það ekki
Framhald á bls. 14