Lesbók Morgunblaðsins - 22.05.1976, Qupperneq 8
Sveinn Asgeirss
• •
Sjáltsmynd eftir Evert
Taube og hér til hsegri:
Ein af mörgum smá-
teikningum hans viB
Ijóö.
Mcnn eins og Evert Taube eru ómetan
legir hverri þjóð, og Svfþjóð hefði sann-
arlega orðið miklum mun fátækari án
hans, eins og Olof Palme forsætisráð-
herra hafði á orði eftir lát hans. Þeir
skapa, en framleiða ekki f venjulegri
merkingu. Það er ekki átt við þá, þegar
talað er um hinar vinnandi stéttir og
launakjör þeirra. Þeir eru ekki taldir
hafa nein áhrif á hagvöxtínn, cn þó lifir
oft f jöldi manna á þvf að koma verkum
þeirra á framfæri, og þeir hafa flestir
fasta taxta og verkfallsrétt. Þegar lág-
markslaun eru lögfest, cr á engan hátt
átt við menn, sem skapa á svipaðan hátt
og Evert Taube. En svo geta menn verið
að tala um auð, sem þeir hafi gefið
öðrum, þegar þeim er haldið samsæti
sjötugum eða áttræðum, cf þeir lifa svo
lengi, en þó mest og hjartnæmast, þcgar
þeir eru dauðir. En það verður að segj-
ast, að þá er oft sem söknuðurinn sé
sannur og innilegur, og það hefur hann
vafalaust verið, þegar fréttin um andlát
Everts Taube birtist með stórum stöfum
og myndum á forsfðum sænskra dag-
blaða 2. febrúar sfðastliðinn.
Þegar ég var í Svíþjóð á árunum 1945
— 1950 heyrði ég ekkert eins oft sagt um
Evert Taube og það, að hann hefði fast
borð á veitingahúsinu Den Gyllene Fred-
en og drykki mikið. Sú staðreynd, sem
máli skiptir, er þó, að afköst hans voru
feikimikil og hann náði nær 86 ára aldri
við beztu heilsu nær alla tíð. En þetta
minnir á „Sautjándu ballöðuna", sem
Cornelis Vreeswijk gerði fræga fyrir
nokkrum árum, en þar segir Evert
Taube meðal annars, og tel ég óþarft að
þýða það:
„Tánk mer pá gládjen án pá gods och
gull,
ty nágon skall fördriva trákigheten,
om ryktet án skall gá till evigheten:
att jag har sjungit för att jag var full.“
En annars mun Evert Taube hafa kom-
izt bærilega af sem listamaður. Það
byggðist auðvitað ekki á því, að hann
gæti ort vísur og samið lög, sem öll
þjóðin lærði, söng og spilaði, heldur á
því að hann gat flutt þau sjálfur, sungið
þau og leikið með á gítar. Var hann
ráðinn til að syngja á hverju kvöldi í
veitingahúsinu Gillet í Stokkhólmi í
stundarfjórðung árið 1918 fyrir 50 krón-
ur á kvöldi. Hann neyddist til að taka
þessu boði, því að hann var orðinn skuld-
ugur, en taldi sig vera rithöfund og
listmálara. Hann hafði skrifað í blöð og
myndskreytt greinarnar, og fyrsta bók-
in, sem hann gaf út, voru sautján sögur.
Sjálfur segir hann um frammistöðuna á
Gillet:
„Þetta heppnaðist nægilega vel til
þess, að á mig yrði litið um alla framtíð •
sem visnasöngvara, en ekki sem rithöf-
und í eiginlegri merkingu. Þetta byggð-
ist á því, að í Svíþjóð geta menn ekki
ímyndað sér, að raunverulegur rithöf-
undur standi á sviði og syngi vísur.“
Þetta leiddi svo ennfremur til þess,
að árið eftir gaf hann út: „Sjö sjómanna-
vísur og Byssan lull“ og árið 1922 „Flick-
an í Havanna og fleiri vísur". En það var
ekki aðeins almenningur, sem ekki gat
skilið, að virkilegt skáld og mikill lista-
maður gæti llka sungið og verið
skemmtilegur, heldur vafðist það fyrir
menningarvitunum þar eins og í fleiri
löndum, og því var það ekki fyrr en 1950,
að hann hlaut opinbera viðurkenningu
„á æðstu stöðum“ sem skáld. Þá veitti
Sænska akademían honum „Bellmans-
verðlaunin" sem „en verkligt fram-
stáende svensk skald.“ Tónlist hans féll
mjög vel að textanum, svo að menn átt-
uðu sig tiltölulega seint á því, að vísurn-
ar, kvæðin, ljóðin, voru svo vel gerð, að
það var unun að því að lesa þau án
tónlistarinnar. Hann orti einnig frábær
kvæði á öllum aldri án hljómlistar, og
hann þýddi Dante og próvensalska
trúbadúra af snilld. Nú hefur hann
tryggt sér sæti meðal helztu skálda Sví-
þjóðar, og í ritsafninu „Den svenska
lyriken“ fylla ljóð hans og kvæði eitt
bindið.
Þá hefur hann hlotið „Verðlaun hinna
níu“ (De nios stora pris), sem kölluð
hafa verið „litlu Nóbelsverðlaunin,“
stúdentar veittu honum margháttaðar
viðurkenningar svo sem Frödingsverð-
laun á fyrri áratug og háskólinn í Gauta-
borg gerði hann að heiðursdoktor 1966.
Um og eftir sjötugt fór hann sem sagt að
hljóta opinberar viðurkenningar af
þessu tagi, en fram að því hafði hann
verið of vinsæll og skemmtilegur til þess
að vera álitinn þeirra verður. Þegar
hann var 82ja ára gamall, 1972, hlaut
hann meira að segja æðsta heiðursmerki
Sænsku akademíunnar Den stora guld-
medaljen.
Evert Taube fæddist í Gautaborg
1890, en ólst upp á eynni Vinga I skerja-
garðinum við Gautaborg, þar sem faðir
hans var vitavörður. Þaðan hélt hann
svo út I heiminn 17 ára gamall — fyrst til
Stokkhólms til að freista þess að komast
í Listaháskólann þar, en síðan fór hann
til sjós og dvaldist um árabil I Mið- og
Suður-Ameríku, aðallega Argen-
tínu.Hann var meira að segja argen-
tínskur rlkisborgari, þegar fyrri heims-
styrjöldin brauzt út, en skilaði þá aftur
þeim réttindum og hélt heim til Svíþjóð-
ar.
Þess ber að geta, að Evert Taube fékk
inngöngu í Listaháskólann út á teikning-
ar sínar, en fékk ekki þann stuðning,
sem hann þurfti, til að stunda þar nám.
En hann teiknaði og málaði alla ævi og
myndskreytti bækur sínar og greinar í
blöð. Fyrsta sumarið I Stokkhólmi tókst
honum þegar að selja Dagens Nyheter
teikningar eftir sig og tók að sér verk-
efni fyrir blaðið að teikna og skrifa.
Aðsetur helztu dagblaðanna voru I
Klarahverfinu í Stokkhólmi, sem var
mikill menningarheimur, og þar kynnt-
ist Evert Taube mörgum listamönnum,
sem höfðu áhrif á hann og hann næmi til
að læra af án þess að týna sjálfum sér.
Af einna mestri hlýju og aðdáun minnist
hann Alberts Engströms, og þar sem
sérlega er vert að minnast hans hér á
landi, skulu teknar hér nokkrar glefsur
úr bók Taubes „Frásagnir undir fíkju-
tré“, sem varða Engström. Fyrst úr
kafla, sem nefnist „Albert“:
„Það voru sáparar og rakarar, sem
gerðu það, sem þurfti, til þess að Albert
Engström yrði eins frægur og dáður
mcðal sænsku þjóðarinnar og hann raun-
verulega var á sinum tima. Það er nú
(1958) rúmlega hálf öld, siðan sænskur
maður náði í fyrsta sinn í sögu okkar
slíkri frægð í Svíþjóð og sænskumælandi
Finnlandi, að fornafnið eitt skyldi nægja
til þess, að allir vissu, við hvern væri átt.
Á átjándu öldu hefðu menn ekki sagt
Carl Michael, þegar þeir töluðu um Bell-
man, heldur hirðskrifari Bellman eða
herra Bellman . ..
Albert Engström gaf út fyrsta tölu-
blaðið af skopblaðinu „Strix“ 1897 undir
kjörorðinu: „Þolið ekkert illt í heimin-
um, en gleðjist yfir öllu góðu.“
Tíu árum seinna í september fór ég á
rakarastofu í Stokkhólmi, en i Sviþjóð
þeirra tima voru rakarastofur einu opin-
beru staðirnir, þar sem ekki gætti neins
stéttarmunar. Þegar ég kom inn, voru
rakararnir að snyrta tvo burðarkarla
með leðursvuntur, einn liðsforingja í
sínum skrautlegasta einkennisbúningi
og John þ’orsell óperusöngvara, sem var
í kjól. Skömmu seinna varð rakaranum á
að skera Forsell, sem gaf liðsforingjan-
um sem verið var að klippa, tilefni til að
segja:
„Eins og óperusöngvarinn veit, er hér
bæði klippt og skorið.“
Þá sagði annar burðarkarlinn, sem var
að lesa „Strix"
„Þessi væri góður handa Albert!“