Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1979, Qupperneq 6

„Skrílútgáfan" á Laxdælu og „Hatursútgáfan“ á Njálu
í nóvember 1942 var mál höföaö gegn
Hrafnkötlumönnum, Halldóri Kiljan Lax-
ness, Ragnari Jónssyni og Stefáni
Ögmundssyni. í tímaritinu Helgafelli, 7.
hefti 1942, birtist grein sem heitir
„Hrafnkatla lendir í málaferlum," eftir
Tómas Guömundsson. Hann segir aö
útgefendum hafi réttilega veriö gefið aö
sök aö hafa notað löggilta stafsetningu á
bókina. „Sýnir Þetta Ijóslega, aö íslend-
ingar hafa „húmor“ á borö viö hverja
sem er, en eins og títt er um þá, sem eru
„humoristar“ aö eölisfari, verður þeim
oft ekki Ijóst fyrr en eftir á, hvenær þeim
hefur tekist best upp. — Munu menn
bíða dómsúrslitanna meö nokkurri
eftírvæntingu, pví pótt dómarinn muni
aö vísu geta komist hjá pví aö skera úr
um paö, hvort stafsetning íslenska
ríkisins sé útaf fyrir sig á pá lund, að
almennt sé ábyrgðarhluti að notast við
hana, er máliö engu aö síöur fróölegt,
par sem niöurstaða dómsins virðist
velta á pví, samkvæmt lögum peim, sem
kæran byggist á, hvort Hrafnkels saga
Freysgoða sé skrásett fyrir eða eftir
1400, en höfundi hennar hefur láðst aö
taka nokkuð fram um paö, og er honum
pað nokkur vorkunn, par sem hann bjó
hana ekki sjálfur undir prentun. Segir
paö sig sjálft, aö paö væri mikill léttir
fyrir fræöimenn vora, ef sá háttur yrði
tekinn upp, aö láta dóm ganga um pessi
og önnur vafaatriöi í sögu vorri og
bókmenntum, og er óskandi aö tilraun
sú með Hrafnkötlu, sem nú hefur veriö
gerö, megi takast það vel, aö framhalds
megi vænta af slíkum sögurannsókn-
um.“
í undirrétti voru þeir Halldór, Ragnar og
Stefán sekir fundnir og gert aö greiöa
1000 krónur í sekt.
Meö dómi Hæstaréttar 9. júní 1943
voru þeir sýknaðir. í forsendum dómsins
segir meöal annars:
HALLDÓR LAXNESS og útgefandi hgns,
RAGNAR JÓNSSON.
Skáldinu þótti undarlegt, að Alþingi vœri oröiö
vettvanxur bókmenntalexrar xaxnrýni.
„Loksins liggur þá prentuð fyrir fram-
am mig útgáfa sú af Njálssögu, haturs-
útgáfan svonefnda, sem boðuð var í
fyrra. Almenníngur mun vafalaust taka
þessu mcð hrifníngu í nokkurnveginn
réttu hlutfalli við göfugan tilgang
þeirra manna, sem að útgáfunni
standa...“
„Samkvæmt 67. gr. stjórnarskrárinnar
skal vera prentfrelsi hér á landi, en pó
svo, aö menn verða aö bera ábyrgö á
prentuöu máli fyrir dómstólum. Ritskoö-
un og aörar tálmanir fyrir prentfrelsi má
aldrei í lög leiöa... Með pví aö áskilja
ríkinu einkarétt til birtingar rita pessara
og banna á pann hátt öðrum birtingu
peirra, nema að fengnu leyfi stjórnvalda,
hefur verið lögö fyrir tálmun á útgáfu
ritanna, sem óheimil verður að teljast
samkvæmt 67. gr. stjórnarskrárinnar.
Verður refsing pví ekki dæmd fyrir brot
á ákvæðum 2. gr. laga nr. 127/1941.“
Skal þá vikið aö frumvarpi Kristins. Um
þaö voru miklar umræður og fóru mjög í
hiö sama far og 1941. Meginrök flutnings-
manns voru þessi:
Þaö er vafamál, hvort það er samræm-
anlegt ákvæöum stjórnarskrár um prent-
frelsi að taka einstök rit út úr og gera
dóms- og kennslumálaráðuneytiö að
ritskoðunarstofnun. Þaö er fjarstæöa, aö
íslenska ríkiö geti tekiö einkarétt á útgáfu
fornritanna, enda hægt aö gefa ritin út
erlendis. Þaö er ekki til samræmd
stafsetning forn, heldur aöeins tilraun
síðari tíma manna til þess aö hafa forna
stafsetningu á fornritunum.
Jónas Jónsson haföi einkum orð fyrir
þeim sem voru móti frumvarpinu. í sama
streng tóku Þorsteinn Dalamaöur,
Haraldur Guömundsson, Páll Hermanns-
son, Gísli Jónsson og Bjarni Benediktssn,
sem ræddi mest um lögfræðilega hliö
málsins.
Kristinn héit fyrst lengi einn uppi sókn
gegn lögunum frá 1941, en síðar í
umræöunum kom kom Magnús Jónsson
til liös viö hann svo um munaði.
Menntamálanefnd þríklofnaöi um máliö.
Einn minnihiuti (Kr. E. A.) lagði til að frv.
yröi samþykkt. Annar minnihluti (Eiríkur
Einarsson, formaður nefndarinnar), vildi
vísa því til ríkisstjórnarinnar til nánari
athugunar. Þriðji minnihluti (Jónas Jóns-
son) vildi fella frumvarpið.
Eiríkur taldi, aö lögin frá 1941 væru of
einskoröuð og þröngskoröuö, en hlnsveg-
ar bæri aö halda vörö um fornritin „svo
aö ekki keyri úr hófi í meöferö okkar á
peim.“.
Jónas komst m.a. svo aö oröi í
„nefndaráliti:“ „Ég legg til, aö frv. það,
sem Kristinn Andrésson ber fram fyrir
fornritaútgáfu Ragnars Jónssonar og
Halldórs Laxness veröi fellt. Alpingi
hefur tekið á sig ábyrgðina um, aö
fornritin verði ekki gefin út í skrílútgáfu.
Reynslan sýnir, aö menn úr rithöfunda-
stétt landsins standa að pessum
skemmdarverkum og varö ekki trúaö
fyrir neinni verndun. Reyndin sýndi
ennfremur, að meirihluti fastra starfs-
manna við norrænudeild háskólans var
líka lítt fallinn til aö rísa gegn skrílútgáf-
um fornritanna."
Þorsteinn sýslumaöur sagöi, að
Laxdæla Kiljans heföi orðið Dalamönnum
Um moldviðrið á
Alþingi 1941 útaf
fornritaútgáfu
Halldórs Laxness.
Eftir Harald
Guðnason. Síðari
hluti.
Jl
þau met
sem hægt
erað
til leiöinda og vansa. Nú væri talaö um
Njálu í svipaöri útgáfu. Þó sætt væri
semeiginlegt skipbrot, vildi hann óska
þess, aö sá kaleikur mætti víkja frá
Rangæingum.
Kristinn sagöi, aö Jónas hefði sjálfur
brotiö þá reglu sem nú mætti ekki hagga
viö. Hann hafi í íslandssögu sinni handa
barnaskólum „síteraö" setningar eftir
minni. Þetta sé öll alvaran bak viö
verndartalið.
í svarræðu Jónasar mælti hann m.a. á
þessa leiö:
„Hins vegar getur petta fornritaútgáf-
an nýja) veriö einn páttur í byltingar-
plani peirra (Kommúnista), aö eins og
peír vilja leysa upp heimilin meö pví að
setja inn á pau óviðkomandi menn, sem
geta hleypt öllu upp, pá vilji peir einnig
draga íslendingasögurnar þannig niöur í
sorpiö, aö menn fái skömm á peim.“
Um flutningsmann frumvarpsins (Kr. E.
A.) sagöi Þorst. Þorsteinsson, Dalaþing-
maður:
„En hinn pátturinn er paö, aö einhvern
vegínn aö ófyrirsynju hefur hann komist
aö pví aö verða ritstjóranefna að tíma-
ritskorni (Tímarit Máls og Menningar,
HG), sem er kunnugt aö peim endem-
um, aö paö hefur birt árásargreinar og
níðgreinar um fjölmennustu og best
mönnuðu stétt alpýðumanna á voru
landi, bændastéttina. Og einhvern veg-
inn hefur paö oröið pannig, aö hann
hefur fengið mann (Halldór Laxness,
HG), sem hefur öölast pá ónáttúru aö
skrifa níö um pessa stétt, til aö skrifa í
petta tímarit, jafnvel pó aö þeim manni
hafi veriö klakiö út af«bændastéttinni
komið upp og hann kostaöur til mennta
af fé bænda, fé foreldra hans, sem höföu
sparaö sér saman fé meö iöjusemi viö
pau störf.“
Slíkar kveðjur fengu utanþingsmenn í
þá daga frá háttvirtum þingmönnum.
Magnús Jónsson var fjarstaddur
nokkra daga. Hann kom inn í aöra
umræöu málsins. Hann sagöi í upphafi
fyrri ræöu sinnar:
„Þegar petta Alpingi er búiö aö sitja í
102 daga, ætlar pað að fara aö setja
setja utanklepps á
f
þessa undrarófu á halann á sjálfu sér...
Peir sýnast ætla aö standa meö pessum
lögum, sem ekki treysta íslendinga-
sögunum til aö lifa. Þær eru nú orönar 6
til 7 hundruö ára. Þær hafa veriö
skrifaöar, og pær hafa verið
afbakaðar... Þannig eru pær komnar
fram á okkar daga. Þær hafa farið út um
heim, og held ég, aö pær hafi aldrei
vakiö annaö en athygli. Og alltaf hafa
pær veriö án verndar Alpingis. En nú rís
Alpingi allt í einu upp eins og þeim sé
voöi búinn, ef ekki eru allt í einu sett lög
um útgáfu peirra. Mun paö vera ný
útgáfa af Laxdælu, sem kemur svona illa
við petta hálfdeyjandi Alpingi...
Alveg eins og paö er sannfæring mín,
aö Alpingi gerir sér og pjóöinni
óviröingu meö pessari framkomu sinni,
álít ég aö pá eigi aö pvo pennan
leiöinlega blett af sér... íslendinga-
sögunum er alveg áreiöanlega óhætt, ég
vildi óska, aö Alpingi væri eins óhætt.“
Svo fór um frumvarpið, aö tillaga Elríks