Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1981, Síða 10

„Hún er meö allri vesturströndinni,
hvergi annars staöar, hann á erfitt meö aö
grafa hérna, hér er grunnur jarövegur og
stutt í klöppina. Annars er minkurinn hérna
og hann gerir aöallega óskunda í smærri
fugli, hann drepur held ég ekki æöarfugl,
en gerir usla í varpinu, teistuna drepur
hann og bunkar hana undir sköflum, hann
drekkur bara úr þeim bióöiö og hleöur
þeim síöan snyrtilega upp, bunkarnir koma
síöan í Ijós þegar snjóa leysir á vorin."
Við göngum um Langholtslág og fram á
Drápsgjótu, sem er klettavik inn í strönd-
ina.
„Ég held, aö nafngiftin stafi af því, aö fé
hafi hrakiö hér fram af, hér myndast stór
skafl og féö varar sig ekki á þessu í fyrstu
snjóum. Þessi gjóta, sem viö nú komum
aö, heitir Konungsstandsgjóta, eftir stand-
inum sem þú sérö þarna. Þarna séröu
hásætiö hans, álfakóngsins, fjærst okkur,
síöan er kirkjan þeirra meö grastónni á og
hérna til hægri séröu Skattholiö, þetta er
sérstakur steinn sem sker sig úr umhverf-
inu alveg eins og skatthol, þetta er
fjárhirsla konungs. Þarna séröu svo laup af
hrafnshreiöri uppi í klettunum, hann verpti
þarna í vor, hann verpir á hverju ári hérna.
Menn skyldu halda, aö krummi væri ekki
aufúsugestur í varpinu, en það er gott aö
hafa einn, hann heldur öörum frá, þaö er
skárra aö borga einum toll heldur en hafa
marga. Maður leyfir honum aö koma upp
einum unga, steypir hinu undan honum,
hann kom samt upp þremur núna. Hann
verpti svo hátt, aö við nenntum ekki aö
standa í því að steypa undan.“
Umræöan beinist að Jónasi bónda og
veru hans í Æðey.
„Ég var búinn aö vera hér í sveit á hverju
sumri, allt frá því ég var á ööru ári, eöa svo
er mér sagt aö minnsta kosti. Það voru
ömmusystkini mín í móðurætt sem bjuggu
hérna áöur en foreldrar mínir fluttu hingaö
1961. Annars ólst ég upp í Reykjavík, faöir
minn starfaöi hjá Almennum tryggingum,
hjá sjódeild, eftir aö hafa lokið fyrrihluta-
prófi í lögfræði. Hann var þá kominn með
fjölskyldu og þá var ekki námslánunum
fyrir aö fara. Honum bauöst gott starf og
sló til. Viö komum svo hingað eins og ég
sagöi 1961. Ég uni mér afskaplega vel
hérn'a, hvaö þaö er sem því veldur, ætli það
sé ekki friöurinn og kyrröin. Maður er laus
viö allt stress sem maöur sér átakanlega
þegar maöur kemur í þéttbýliö og menn
eru upptendraöir af.“
Þetta er ekki stór félagsleg eining
Þaö hlýtur aö vera öröugra meö að-
dræti, að búa á eyju?
„Þaö fer ekki hjá því, viö erum hér meö
kýr og kindur, báturinn kemur tvisvar í viku
til aö sækja mjólk og koma meö vörur, en
féö er tekið beint á haustin, fariö meö þaö
frá bryggjunni í Bæjum til ísafjaröar.
Annars var þaö siöur áöur en viö komum,
aö fara meö allt fé út í eyju og taka þaö
þaöan til ísafjaröar."
Taliö berst að félagslífi. „Þetta er nú ekki
stór félagsleg eining, þaö er búiö á fimm
bæjum hér í Snæfjallahreppi, samneytiö
viö næsta hrepp, Nauteyrarhrepp, liggur
alveg niðri á vetrum, teppist um Kaldalónið
strax og fer að snjóa. Þaö var opið óvenju
lengi í haust, alveg fram undir jól, þaö
getur líka lokast í venjulegum snjóavetrum
strax í október og verið lokaö allt til
maíloka. En þaö er ósköp lítið um
samkomur á vetrum, hér er þó ungmenna-
félag sem telst vera meö lífi, félagssvæöiö
er þessir tveir hreppar, Snæfjallahreppur
og Nauteyrarhreppur, og þaö er svona
aöeins veriö aö leik sér í íþróttum aö
sumrinu. Viö erum meö íþróttavöll hérna
uppi viö Dalbæ sem er samkomuhús í eigu
Átthagafélags Snæfjallahrepps."
Veöurguöirnir sýna líklega ekki alltaf á
sér þetta andlit, sem þeir sýna í dag?
„Nei, hér geta oröiö æöi sterk veöur og
skip hafa farist hér í utanveröu Djúpinu, ég
minnist til dæmis sjóslysa um og eftir 1970.
1968, þá fórst Ross Cleveland og einn
komst þar af, Harry Eddom, eins og menn
muna, hann rak hér inn í Seyðisfjörö.
Togari þessi fórst rétt út af Skutulsfirði í
aftakaveðri. Notts County strandaöi hins
/ Konungsstandsgjótu. Jónas bendir á hásæti áifakonungs, fjærat, nær er kirkjan meó grastónni á og til hægri Skattholió, sem
er fjárhirzla konungs ad sjálfsögdu.
Æöey er stærst eyja í ísafjaröardjúpi,
rúmir tveir kílómetrar á lengd og um einn
kílómetri á breidd liggur hún undan
Snæfjallaströnd, klettótt eyja og dálítió
vogskorin einkum að vestanveröu, og þar
er hún mun hærri en austurströndin sem
er lág með víkum og vogum. Eyjan er
grasgefin og hlýleg og höfnin er gerö af
náttúrunnar hendi og heitir Höfnin, þaö er
stuttur vogur, þó all rúmgóöur. Bærinn í
Æóey stendur fyrir botni Hafnar. í vogs-
mynninu eru tveir varphólmar, Noröur-
hólmi og Vesturhólmi. Höfnin er vel varin
fyrir sjávargangi og er dásamleg náttúru-
smíö. Meó því höfðingsmenn kusu yfir-
leítt ekki að búa í úteyjum, enda þótt þær
væru auöugar aó landnytjum, þá er eyjan
ekki sögurík. Hins vegar kusu þeir aó
eiga slíka staöi og heimta af þeim hátt
afgjald. Þaö sem hæst gnæfir í sögunni,
eru ef til vill Spánverjavígin sumariö 1615,
en samtímaheimild er til um þá atburói
sem er frásaga Jóns Guðmundssonar
læróa.
Þessi pistill minn á ekki aö varpa
sögulegu Ijósi á Æðey, fremur að vera
lítið leiftur frá liönu sumri þegar undirr.
gekk þar á land að ræöa við fólkiö.
Þaö var í þeirri viku sumars sem í
eyjunum er kölluö kofnavika, þaö er sú
átjánda, aö undirr. lagöi bíl sínum fyrir ofan
bryggjuna í Ögri og beiö komu Jónasar
Helgasonar bónda í Æðey. Brátt sá á depil
úti á Djúpinu og sem hann nálgaöist kom í
Ijós hin snotrasta plasttrilla frá Mótun og
upp aö bryggjunni lagði Jónas í Æðey. Það
var dýrðarveður þennan dag og svanurinn'
tók báruna afskaplega mjúkt og þriggja
sílindra Volvo Penta skilaöi okkur drjúgum
í átt til Æðeyjar. Þykir hæfilegt aö láta
Pentuna snúast 2200 snúninga þegar
ekkert sérstakt er á seyði, hraðar ef líf
liggur viö.
Við Konungsstandsgjótu
Þegar út á eyju var komiö sá brátt á, aö
verið var að hressa við hús á eynni, bæöi
íveruhúsið svo og fyrrum íbúöarhús, svo-
kallaö Betuhús, sem mun vera frá dögum
saltvinnslunnar í Reykjanesi og þar af
leiðandi um tvö hundruð ára gamalt.
Þrátt fyrir annir gekk Jónas bóndi með
undirr. um eyjuna, hann tók sér lurk í hönd
og ég spuröi hann hvort krían væri
aðgangshörð. Hann kvaöst bera lurkinn út
af kálfum sem ef til vill yröu á leiö okkar.
Við gengum suður á eyju, upp á Hurðar-
Eyjabúskapur krefst annarra farkosta en landbúskapur: Jónas í Æðey á farkosti
sínum, Svaninum, á leiö til Æöeyjar.
bakshól og þaðan varö útsýniö meira,
hæsti hóllinn á eyjunni blasti viö, Stóra-
borg, sem er 134 metrar yfir sjó, þá sést í
Miöborg og Kofuborg og svo Vatnsborg
sem er heiman til viö hana, þessar borgir
eru fimm, Grunnborg sjáum viö ekki af
Hurðarbakshól.
Ég spyr um lundabyggðir.
Á kili í
átta tíma
Finnbogi Hermannsson röltir um Æðey með
Jónasi bónda Helgasyni