Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Síða 5

„ Við þökkum það sem var en tregum ekki
Þökkum það sem er og kvíðum ekki“
hvort lífið haldi áfram eftir
dauðann. Það er fátæklegt lífs-
viðhorf, fjörefnasnautt sálar-
fæði.
Spurning og svar kristinnar
trúar snýst ekki um það, hvort
nokkuð sé hinum megin, það er
kristnum manni engin spurning,
heldur þetta: Er ég Guðs megin
í lífi og dauða? Sú spurning er
altæk. Er ég Guðs megin í af-
stöðu minni til mannsins hér og
nú, til þessa heims, til mann-
legra málefna, í viðbrögðum
samviskunnar? Öll sú trúarþörf,
sem er ekki afvegaleidd, leitar
Guðs. „Það er hið eilífa líf að
þekkja þig, hinn eina sanna
Guð,“ segir Jesús. Án Guðs er
lífið tómt og snautt, bæði þessa
heims og annars, og endalaus
framlenging lífs án Guðs er ekki
bjart fyrirheit, heldur dimm og
dapurleg tilhugsun.
Ýmislegt í sálgæslu, sem áð-
ur var á hendi kirkjunnar, er
nú í umsjá sérfræðinga með
langa sérmenntun í sálfræði,
félagsfræði og andlegum
sjúkdómum. Finnst þér að
kirkjan hafí að þessu leyti
misst eitthvað af hlutverki sínu
og að mennta ætti presta í vax-
andi mæli til að takast á hend-
ur sálgæslu samkvæmt þeim
kenningum sem nú eru uppi í
þessum fræðigreinum?
Mannlífið er margbrotnara nú
en áður. Prestar voru einu upp-
fræðendur þjóðarinnar, auk
þess oft læknar og allt í öllu,
margir hverjir, enda voru köllin
ekki stærri en svo, að prestar
gátu haft náið samband við
hvert heimili og hvern einstak-
an í hjörð sinni. Nú er þjóðfélag-
ið allt öðruvísi. Nýjar starfs-
stéttir koma fram til þess að
fullnægja margvíslegum þörfum
og kröfum. Það er nauðsyn. En
því fer fjarri að hlutverk prests-
ins sé þar með komið í hendur
annarra. Hið eiginlega verkefni
hans er hið sama og áður var.
Prestar verða að sjálfsögðu að
tileinka sér eftir föngum alla þá
þekkingu í sálfræði, félagsfræði
og öðrum fræðum, sem gagnleg
er eða nauðsynleg til þess að
hann geti þjónað mönnunum
samkvæmt köllun sinni. En
hann getur ekki verið sérfræð-
ingur á öllum sviðum. Hann
verður að leita samstarfs við
aðra, sem vinna að velferð
manna. Allir, sem eiga miklu að
gegna í sambandi við mannleg
vandamál, eru þakklátir fyrir að
geta átt samvinnu við presta.
Þetta er sérstaklega áberandi
meðal lækna síðari árin. Ég efa
ekki að slík samvinna á mörgum
sviðum muni vaxa og styrkjast.
Svo hefur orðið víða erlendis.
Sálgæsluverkefni eru vitaskuld
flest og mest í þéttbýli. Þar eru
prestaköll svo stór, að prestum
er meira ætlað á þessu sviði en
nokkur maður getur hugsanlega
komist yfir. Til þess að bæta úr
því að einhverju leyti, eru tvenn
úrræði til: Virk aðstoð hæfra
safnaðarmanna og víðtæk sam-
vinna við þá, sem gegna störfum
á sviði félags- og heilbrigðis-
mála. En prestur er fyrst og síð-
ast trúarlegur leiðtogi og leið-
beinandi. Sálgæsla hans krefst
vissulega þekkingar, hann þarf
að þekkja manninn og margvís-
legar aðstæður hans. En til hans
leita menn fyrst og fremst með
þau efni, sem snerta vandann
við það að lifa, hverjar sem að-
stæður eru og hvernig sem
menn eru gerðir. Trúarþörfin er
frumþörf og ekkert er neinum
manni nauðsynlegra en að sú
þörf fái eðlilega útrás og beinist
í heilbrigðan farveg. í engu get-
ur mannfélag brugðist mannin-
um hrapallegar en að gleyma
þessu eða vanrækja þennan
gilda þátt mannlegs lífs. Prestur
er kvaddur til eða lætur til sín
taka, þegar menn eru í þeim
sporum, sem engin vísindi taka
verulegt tillit til né hafa neinar
lausnir að bjóða. Þegar ég var að
byrja prestsskap hér í Reykja-
vík og fór að starfa á Landspít-
alanum, lét yfirlæknirinn, Jón
Hj. Sigurðsson prófessor, svo
sem hann gerði heldur lítið úr
prestum og kirkju. Það voru
látalæti, talsmáti, sem tíðkaðist
með háskólamönnum í ungdæmi
hans, skemmtileg stríðni. En í
reyndinni var hann sérlega
jákvæður og hinn ágætasti í
öllu. Við urðum góðir vinir, þó
að hann héldi sínum háttum um
smáglettur í orðum. Þar var al-
vara að baki. Einu sinni sagði
hann, því hef ég aldrei gleymt:
„Sjötíu prósent af þeim, sem
liggja hér á spítalanum, er fólk,
sem við Iæknarnir getum lítið
gert fyrir eða ekkert. Kannski
eru það þið prestarnir, sem getið
gert eitthvað fyrir það.“ Seinna
hef ég heyrt bæði lækna og
lögfræðinga segja, að stór hluti
þess fólks, sem fyllir biðstofur
þeirra, sé fyrst og fremst að
leita að sálusorgara. Og alkunn
eru ummæli hins fræga sálfræð-
ings, Jungs. Hann sagði, að á 30
ára skeiði hefði fólk leitað til sín
mörgum þúsundum saman frá
öllum löndum með margs kyns
vandamái. Þegar dýpst var
skoðað, reyndist vandi alls þessa
fólks vera trúarlegs eðlis, það
var að leita að trúarlegri fót-
festu.
Prestinum er ekkert mannlegt
óviðkomandi. En hlutverk hans
gagnvart mannssálinni, sál-
gæsla hans, er að vísa henni
veginn til Guðs — og sjálfrar
sín þar með.
Nú þegar þú hefur látið af
embætti biskups, má víst líta
svo á, að þú sért seztur í helgan
stein eins og sagt er. Hefur
orðið mikil breyting á lífi þínu
og ykkar hjóna eftir þessi tíma-
mót?
Það má nærri geta að breyt-
ingin er mikil. En okkur þykir
hún góð. Við höfum hlakkað til
þessara umskipta, þó að við
værum í fyllstu sátt við starfið,
annir þess og skyldur, og nytum
margrar gleði í því. Við höfum
ekki orðið fyrir vonbrigðum með
okkar nýju stöðu, megum gleðj-
ast yfir fjölmörgu, sem er að
gerast í kirkjunni, erum með
hugann við hennar málefni, en
blessunarlega laus undan
ábyrgð kröfuharðrar embættis-
stöðu. Við þökkum það sem var,
en tregum ekki. Þökkum það
sem er og kvíðum ekki. Það er
ein af gjöfum kristinnar trúar
að geta þakkað það sem var án
trega og mega vona allt.
Bíður eitthvað eftir þér, sem
þú hefur jafnvel áratugum
saman lofað þér að koma í
verk, þegar þú værir hættur að
sinna embætti?
Ég hef ekki lofað mér miklu,
enda gert mér ljóst, að ég gæti
þá lofað upp í ermina mína.
Fyrir mörgum árum hringdi þá-
verandi prófastur minn, sr.
Friðrik Hallgrímsson, til mín
rétt fyrir jól. „Ertu búinn að
semja jólaræðurnar þínar?“
spurði hann. „Nei, ekki byrjað-
ur,“ sagði ég fremur ódjarflega.
„Ég er búinn að skrifa allar
minar jólaræður," sagði hann,
„svo nú get ég farið að hugsa."
Ég hló og stríddi honum ein-
hverntíma á þessu seinna. En
það var ekki svo vitlaust þetta.
Það er góð tilfinning að vita sig
hafa skilað af sér verki, sem
manni óx kannski í augum fyrir-
fram og átti fullt í fangi með að
koma af höndum. Þá færist
kyrrð yfir hugann og þá getur
maður oft eignast frjóar stundir
með sjálfum sér. Að hugsa er
ekki bara að brjóta heilann og
mæðast í mörgum verkefnum.
Það er ekki síður það að vera
einn með sjálfum sér, gera hug-
ann lygnan og lofa kyrru lofti og
stilltum geislum að leika um
hann, án áreynslu. Þetta er ein
þeirra lista, sem við nútíma-
menn rækjum miður en skyldi
og tökum út það straff fyrir,
sem fólgið er í streitu og fylgi-
kvillum hennar. Sú list er mjög
svo samtengd kristnu trúarlífi.
Bæn t.d. er það að hugur starfar
í hvíld, hugsun er virkjuð til
hins ýtrasta en án spennu, hver
taug er þanin en jafnframt í
fullkominni slökun. Kannski er
þetta mikilvægasta starf
mannslegs hugar og anda.
Ég hef ekki neina tölu á því,
sem mig hefur einhverntíma
langað að koma í verk og best að
segja sem minnst um slíkt núna,
bæði það sem unnist hefur og
ógert er.
Framhald á bls. 19
Ljósmyndir: Emelía Björnsdóttir
„Aö hugsa er ekki bara aö brjóta heilann og mæöast í mörgum verkefnum. Þaö
er ekki síður þaö aö vera einn meö sjálfum sér, gera hugann lygnan og lofa kyrru
lofti og stilltum geislum aö leika um hann, án áreynslu“
5