Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1982, Blaðsíða 18

ísland
var
óskalandió
rænu hugtökin. Þegar við til
dæmis tölum um „guði“, „engla"
eða „demóna" o.þ.h., þá eigum
við við mjög ákveðin hugtök. En
það við köllum „goð“ í goðafræð-
inni okkar, myndu Austurlanda-
búar nefna „djöfla" eða „dem-
óna“, þ.e.a.s. yfirnáttúrulegar
verur; þó ekki að sjálfsögðu ill-
ar, en ofar mönnum að vitsmun-
um; verur sem búa yfir að því er
virðist ótakmarkaðri þekking og
valdi yfir náttúrunni. En eru þó
— og það er mikilsvert atriði —
ekki skapandi verur, sem geta
að vild horfið af yfirnáttulegu
sviði á hið náttúrulega svið til-
verunnar. Þessar verur eru að
ýmsu leyti háðar þeim lögmál-
um, sem stýra því tilverustigi
sem þær birtast á.
Það sem kallað er „guð“ í
austrænum heimspekikerfum
táknar hugmyndina um hið
óþekkjanlega: hina fyrstu orsök,
hinn nafnlausa og hefur Hann
leyft ýmsum útstreymum frá
sér að birtast í sköpuninni,
hugmyndir Hans. Þetta afl er
Guð, guðir eða Orð Guðs. Englar
eru hið sama sem demónar, en
þó ekki alveg frjálsir, því þeir
eru sendiboðar guðanna.
Austurlandabúum er ekki eins
auðvelt að hugsa sér hið góða og
hið illa. Þaðan stafar hugmynd
þeirra, að englar hafi ekki
frjálsan vilja. Demónar hafa
einnig sendla, en þeir eru óæðri
englum og kallaðir djinnar. Þó
eru þeir ekki það sem við köllum
náttúruanda, en þar með teljast
álfar, huldufólk, bergbúar og
hafmeyjar, sem eru ólíkamlegar
verur á lægra vitsmunastigi en
andar, sem eru óholdgaðar
mannverur, eða hafa jafnvel
aldrei holdgast.
Við getum orðað þetta á þessa
leið:
1. Skapandi öfl, sem nefnd
eru guðir, háð vilja Guðs, hins
óþekkta og óskiljanlega, og
starfandi að Hans vilja.
2. Englar, demónar og djinn-
ar; ekki skapandi öfl, en máttug-
ar verur.
3. Andar sem verða mannleg-
ar verur, þegar þeir holdgast.
4. Frumstæðir andar eða
náttúruandar.
Þessar nákvæmu skilgrein-
ingar virðast hinum dulhneigðu
Austurlandabúum eðlilegar,
þótt okkur raunsæjum Vestur-
landabúum mörgum virðist þeir
draumóramenn. Hin stórfeng-
lega þróun trúarhugmynda á
Austurlöndum er okkur vest-
rænum mönnum flókin og rugl-
andi. Þess vegna hafa jafnvel af
Biblíunni okkar skapast mörg
hálfheimspekileg kerfi, því hún
er austræn að uppruna. Og ég er
þeirrar skoðunar, að Jesús (sem
gaf líkama sinn á vald meistara-
andanum Kristi) og Páll hafi
báðir verið vígðir í austrænni
dulspeki, og samband sé milli
kenninga þeirra og kínverskrar
heimspeki. Á sama hátt og sam-
18
band er milli kristins dóms mið-
alda og heimspeki Aristótelesar.
ísland: Eitt hinna
sjö „chakra“
ísland hefur algjöra sérstöðu í
sögu mannkynsins. Þegar Norð-
menn fundu það um 870 var það
gjörsamlega óbyggt land. Það er
ekkert til sem kalla mætti upp-
runalegan íslenskan kynstofn.
Þess vegna var taka íslands al-
veg sérstæð meðal allra landa
veraldar og alveg karmalaus.
(Hér á Mikeal við, að enginn
hermdarverk hafi verið unnin á
öðrum við töku landsins, sem
leitt gætu til neikvæðra örlaga
síðar, samkvæmt karmalögmál-
inu. En það er ekki annað en
staðfesting á því, að orð Biblí-
unnar: „Eins og þér sáið, svo
munuð þér og upp skera“, séu
undantekningalaust lögmál.)
Landið hefur þar að auki
nokkur sérstæð einkenni. Það er
eitt hinna sjö chakra hnattar-
ins, sem við byggjum. Það er að
segja, ísland er hin eina starfandi
lífstöð plánetuhrigaflsins. Með
orðinu chakra, þá á ég við mið-
depil lífsaflsins eða lífsaflstöð.
Og Mikael bætir við, að þegar
hann skrifar bréf sitt (1921) séu
sjö slíkar stöðvar á hveli jarðar,
en af þeim séu fimm óstarfhæf-
ar og ein hlutlaus, hinn nei-
kvæði endurkastandi á suður-
hveli jarðar, en hin sjöunda, ís-
land, sé hin mikla sálræna
miðstöð.
Þá getur hann þess að hann sé
að undirbúa eins konar astral-
kort af íslandi. Segir hann um
það, að Snæfellsjökull sé mið-
depilinn og frá honum gangi
tvær hvirfingasúlur, önnur seg-
ulmögnuð en hin rafmögnuð.
Hin fyrri streymi frá vestri til
austurs, en hin síðari rangsælis.
En öll sé eyjan mjög næm fyrir
sálrænum öflum.
Ályktun Mikaels Eyre er at-
hyglisverð. Hún er sú, að ísland
sé hinn ákjósanlegi uppeldisstaður
mikilmenna. (Sömu skoðunar var
dr. Helgi Pjeturss.) Mikael seg-
ir, að slík mikilmenni endur-
holdgist venjulega sem mikils-
háttar leiðtogar á Austurlönd-
um eða annars staðar.
Miöstöð andlegs
vitsmunaríkis
Segir Mikael að hinn kín-
verski fræðari hans hafi spáð
því, að fyrir íslandi eigi að liggja
að verða miðstöð voldugs andlegs
vitsmunaríkis, þegar fjölmargar
máttugar sálir endurholdgist, og
myndi þetta verða á 26. og 27. öld.
(Enn minnir þetta óneitanlega á
hugmyndir dr. Helga heitins
Pjeturss.)
Fræðari Mikaels benti honum
á að hitauppsprettur væru mikl-
ar á Islandi, og lægju víða mjög
nálægt miklum ísbreiðum. Þetta
benti til framtíðarlandsins. ís-
inn í jöklum landsins, verði til
að knýja vélar. (Að miklu leyti
þegar komið fram.) Þannig muni
orkan í framtíðinni verða aðal-
framleiðsla íslands og til íslands
muni þjóðirnar leita um framfarir.
Hér læt ég staðar numið að
segja frá efni þessa óvenjulega
bréfs frá þessum enska manni
til íslensks vinar síns. Það er
heillandi að lesa um þjóð okkar
og land sem óskaland manns,
sem jafnvel telur það sóma sinn
að geta rakið að nokkru ættir
sínar til þessarar norrænu þjóð-
ar við ysta haf. Og hvað sem
hverjum kann að finnast um
glæsispár kínverska spekings-
ins, þá eru þær þó mjög í sam-
ræmi við óskir íslensks manns,
sem eyddi miklum tíma í að
venda okkur á að hverfa frá
helstefnu til lífsstefnu og hafði
óbilandi trú á framtíð þessa
lands, Hér á ég að sjálfsögðu við
hugsjónamanninn dr. Helga
Pjeturss. Spá sú sem hér hefur
verið skýrt frá um framtíð lands
og þjóðar er vissulega fögur.
Síðan þetta var skrifað (1921)
hefur ýmsilegt gerst hér á landi,
sem bendir til þess að ekki þurfi
sumt af því sem hér var spáð að
vera neinir órar.
Þannig er til dæmis ekki langt
síðan að enskur verkfræðingur
lét í ljós það álit sitt, að á ís-
landi væru sérstök skilyrði til
framleiðslu vetnis, sem væri
orkugjafi framtíðarinnar. Hann
spáði því að ísland yrði Kuwait
framtíðarinnar, og á hann þar
við þá velmegun, sem muni
hljótast af framleiðslu og beit-
ingu íslenskrar orku. En eins og
menn muna, þá er Kuwait arab-
ískt smáríki, sem er svo auðugt
af olíu, að þar þarf enginn mað-
ur að greiða skatt.
En það þarf sterk bein til að
þola góða daga, segir gamalt ís-
lenskt orðtak. Og eigi Island eft-
ir að verða auðugt ríki sökum
náttúruaflanna og beitingu
þeirra, þá er okkur vafalaust
hollara að það gerist með hæg-
fara þróun, fremur en það líkist
því, þegar dýrir málmar finnast
í'jörð og kapphlaup græðginnar
setur allt úr skorðum. Island
hefur þegar uppá að bjóða sitt
af hverju sem með degi hverjum
verður sjaldgæfara á hnettin-
um, svo sem heilnæmt loft og
hreint vatn, að ógleymdri
ósnortinni náttúru.
Arfur okkar er ríkur og ber
okkur skylda til að varðveita
hann af skynsemi.
Og vissulega væri það stór-
kostlegt, ef ættland okkar gæti
orðið vitsmunaríki, uppeldis-
staður mikilmenna og miðstöð
andlegrar orku. En hvernig
megum við vinna að undirbún-
ingi svo stórkostlegrar framtíð-
ar? Við verðum að vinna ötul-
lega að breytingu hugsunarhátt-
ar þjóðarinnar. Einfaldast er að
byrja á sjálfum sér. Byrja á því
að hreinsa til í eigin hugskoti og
gera sjálfan sig að skárri manni.
Mannkynið er ekkert annað en
samsafn einstaklinga, og allar
andlegar framfarir þess hljóta
að hefjast í brjósti einstaklings-
ins. Ef við í raun og veru viljum
leggja eitthvað af mörkum til
andlegrar framtíðar föðurlands-
ins, skulum við byrja á sjálfum
okkur. Við munum komast að
raun um, að það er hverjum
manni fullkomið dagsverk, sem
verður að endurtakast meðan líf
endist. Sá sem af einlægni kynn-
ist sjálfum sér verður ekki lengi
í vafa um það, að þar er fram-
fara þörf. ÞEKKTU SJÁLFAN
ÞIG var skrifað gullnu letri við
inngang véfréttarinnar í Delfi.
Það er enn í fullu gildi.
er enginn fótur og tilgátan er
óskynsamleg. Þess voru dæmi,
að Noregskonungar héldu ís-
lenzkum mönnum sem gíslum,
þegar upp komu deilur með kon-
ungi og Islendingum og íslenzkir
menn voru þá staddir úti í Nor-
egi. Þá var og það, að höfðingjar
sendu svarna fjandmenn sína
sem þeir náðu tökum á, út til
Noregs og vildu að kóngur
geymdi þá og ákvæði örlög
þeirra. Hins vegar er það ekki
ætlandi Sighvati Sturlusyni að
hafa sent son sinn utan uppá
það, að hann yrði gerður höfðinu
styttri, ef konungi þætti þeir
feðgar bregða við sig heitum.
Það er heldur ekki líklegt, að
maður með skaplyndi Þórðar
hafi látið senda sig uppá þau
býti.
Einn sat hann
yfir drykkju
Lítið er vitað um dvöl Þórðar
kakala í Noregi á árunum
1237—’42. í Islendingasögu
Sturlu bregður nafni hans fyrir
í sambandi við vísu, sem Snorri
Sturluson, sem þá var úti í Nið-
arósi með Skúla hertoga, sendi
Þórði frænda sínum; hann var
þá í Björgvin með Hákoni. Þetta
var sumarið 1238 og Snorri þá
fengið fregnir af Örlygsstaða-
bardaga.
„Tveir lífið, Þórður, en þeira
þá var æðri hlutur hræðra,
rán var lýðum launað
laust, en sex á hausti.
Gera svín, en verður venjast
vor ætt, ef svo mætti,
ýskelfandi, úlfar,
afarkaupum, samhlaupa."
Snorri minnir þarna á aðför
Sturlu við sig 1236, en harmar
hvernig komið sé fyrir ættinni,
hún yrði nú að venjast afar-
kaupum, umkringd úlfum og
svínum, sem úlfarnir rækju
saman.
„Þótti honum hinn mesti
skaði eftir Sighvat bróður sinn,
sem var, þó að þeir bæru eigi
gæfu til samþykkis stundum sín
á milli."
Þannig leið Snorra Sturlu-
syni, þegar hann fékk fregnirn-
ar af Örlygsstaðabardaga, en
hvernig hittu þær frænda hans í
Björgvin? Meira hafði hann
misst og ekki bætti það harma
hans, að þessi frétt að fallinn sé
faðir hans og allir bræður nema
einn, hittir hann félausan, rúinn
vinum og konungshylli.
Við hittum sem sé Þórð þar
næst í sögunni, að hann hefur
fengið þessar fregnir og situr
einn með skósveini sínum og
ölkrús í búðarlofti. Hann var
ekki líklegur þessi maður til
mikilla hefnda, búinn að svalla í
konungsgarði, þar til allt hans
fé var uppurið og svallfélagar
hans þá yfirgefið hann og kon-
ungurinn hafði orðið skömm á
honum.
En það vill svo til, að í kon-
ungsgarði eru líka menn, sem
eiga erindi út til íslands, en voru
þar heldur ekki velkomnir, og
þeir setja traust sitt á Þórð, þótt
illa sé komið fyrir honum.
I sögum flestra afreksmanna
er það svo, að þegar þeim virð-
ast allar bjargir bannaðar,
vakna menn, sem hafa trú á
þeim, og svo var um þá bræður
Bárð og Aron Hjörleifssyni, að
þeir sjá í Þórði mann, sem muni
líklegastur til að gera þeim
kleift að koma aftur út til ís-
lands.
Aron Hjörleifsson var einn
mesti kappi til vopna á Sturl-
ungaöld, en hann var sakamað-
ur á íslandi en hins vegar naut
hann hylli Hákonar konungs. Af
Aron er rituð saga og í henni er
að finna frásögn af Þórði um
þær mundir sem hann fær frétt-
irnar af Örlygsstaðabardaga.
Eflaust er í Aronssögu gert of
mikið úr niðurlægingu Þórðar
til að gera hlut söguhetjunnar,
Arons, meiri. Það voru ekki allir
sagnaritarar jafn óvilhallir í
frásögn og Sturla Þórðarson. En
þótt svo kunni að vera að eitt-
hvað halli á Þórð í frásögninni,
þá gefur hún okkur hugmynd
um hvernig komið var fyrir hon-
um..
Svo segir í Aronssögu:
„í þennan tíma var Þórður
Sighvatsson, er kallaður var
kakali, utan og hafði verið í
Noregi tvo vetur. Hann var
vaskur maður og vel menntur,
en ekki til spakur við drykk-
inn, og því var konungur eigi
jafnblíður til hans og ella
myndi. Hann var í garði þeim
er Hallvarðsgarður var kallað-
ur. Þann garð átti Hallvarður
svarti, hirðmaður konungs og
hinn mesti ofrembingur, og var
fátt með þeim Þórði því að
metnaður brauzt í milli þeirra.
Þaðan skammt í brott var garð-
ur Arons, en þó var fátt með
þeim Aroni og Þórði, enda er
þar jafnan fátt, er ólíkara er til.
Þenna vetur var Bárður,
bróðir Arons, á vist með hon-
um og var jafnan í skemmtan
með Þórði, því að vegir hans
lágu til íslands, og vildi hann
(Bárður) hallast til við Þórð.
Og tók Þórður því vel, en Aron
lagði þar ekki til. Þórður hélt
sig kappsamlega og sína menn
og varð honum kostnaöarsamt
og gekk upp féð mjög ...
... Það bar til eitt kveld að
Þórður drakk í skytningi (veit-
ingastofu), þar sem drykkur
var áfengur. Og er leið á kveld-
ið gengur þeir menn í brott er
stillingarmenn voru. En Þórður
sat eftir og nokkrir hand-
gengnir menn. En er á leiö
nóttina, sló í kappmæli með
þeim og áhöld, svo að þeir
börðust með hornum og skrið-
Ijósum. Þórður var harðgerr
maður og aflamikill. Urðu þeir
mjög vanhluta er í móti vóru,
og urðu bæði bláir og blóðugir.
Vóru þeir skildir um síðir og
fer hver til síns herbergis og
sofa af nóttina. Eftir það kem-
ur morgunninn, og er tíöum
lokið, ganga þeir fyrir konung,
er vanhluta höfðu orðið og
segja honum. Konungur leggur
nú fæö á Þórð, en semur þó um
málið.“
Framhald í næsta blaði.