Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.1987, Page 10

ar sóknar út á við. í þeirri uppbyggingu, í
þeirri sókn þarf kirkjan á öllu sínu fólki að
halda. Þetta ber ekki að skilja sem orða-
glamur eða „frasa“, því sú hugsun býr að
baki, að málefnaleiki kirkjunnar í boðun
hennar, og hefi ég þá ekki gleymt þeim
málefnaleika, sem hún sækir í Heilaga ritn-
ingu, ræðst í miklum mæli af því að hún
sæki þá þekkingu og reynslu, sem hún þarf
á að halda, til fólksins. Sú hugsun býr og
að baki að ekki einasta sé hér um að tefla
þá veraldarvisku sem kirkjan, sem hvert
annað mannlegt skoðana- og áhrifasam-
félag þarf að tileinka sér, heldur einnig þau
sannindi trúarinnar að orð Guðs kemur til
móts við mannlega reynslu og þekkingu,
orð Guðs rúmar sérhverja mannlega reynslu
og þekkingu. Guð hefur búið sér stað hjá
manninum. Þess vegna skyldi kirkjan, sem
boðberi þessa orðs, jafnframt því sem hún
rannsakar ritningarnar, leita fanga hjá
manninum og hlusta eftir orði hans.
Reynsluguðfræði -
Hlaðvarpaguðfræði
Til frekari glöggvunar á því, hvers kirkj-
an má vænta úr jurtagarði guðfræðinnar á
komandi tíð, er ekki úr vegi að víkka dálít-
ið sjóndeildarhringinn og huga að stefnum
og straumum úti í hinum stóra heimi. Þá
hlýtur það fljótt að vekja athygli manns,
að verulegan vaxtarbrodd í guðfræði er þar
að finna, þar sem sjónarhom guðfræðinnar
ræðst með ótvíræðum hætti af tilteknum
mannlegum og/eða félagslegum aðstæðum.
Þess vegna nafngiftin guðfræði staða og
stunda, hlaðvarpaguðfræði, eða reynsluguð-
fræði. Dæmi um slíka guðfræði eru alkunn
orðin, kvennaguðfræði, guðfræði svartra,
frelsunarguðfræði, guðfræði þriðja heims-
ins. Má vera að hér sé að fínna nokkra
vísbendingu um aldamótaguðfræði næstu
aldamóta. Að guðfræðin sjálf komi í vax-
andi mæli til með að rúma innan eigin
veggja fjölhyggjuna, að guðfræðin verði
ekki ein, heldur mörg, og að margbreyti-
leiki hennar muni ráðast af staðnum og
stundinni, hvar og hvenær hún er ástunduð.
Þótt margt sé ólíkt með þeim guðfræðistefn-
um, sem upp voru taldar, þá eiga þær einnig
ýmislegt sameiginlegt. Allar gefa þær
manninum, reynslu hans og lífskjörum,
býsna miðlæga stöðu í viðfangi guðfræðinn-
ar. Að þessu leyti má greina sterk mörk
skyldleika við aldamótaguðfræði síðustu
aldamóta. En nú er það ekki, eins og áður,
hinn upplýsti maður, á órofínni þroskabraut
í átt til guðsríkisins, sem er í sjónmáli, held-
ur smælinginn, hinn undirokaði, almúginn,
sem vegna kynferðis, litarháttar, þjóðfélags-
legrar stöðu og stéttar, heimkynna, býr við
skert mannréttindi af margvíslegum toga.
Guðfræði lítilmagnans, málsvari þeirra, sem
enga málsvöm eiga, rödd hinna raddar-
lausu, í einu orði sagt, mannréttindaguð-
fræði.
Það er einkum þetta einkenni, málsvömin
fyrir lítilmagnans, sem gefur þessari guð-
fræði mun almennara gildi, en virst gæti
við fyrstu sýn og gefur um leið vísbendingu
um, að hún sver sig í ætt við sjálfan höfund
trúarinnar, Jesúm Krist. Með þessum orðum
er að því látið liggja, að það, hversu manns-
miðlæg þessi guðfræðilegu viðhorf í raun
em, megi rekja til þess, hversu Kristsmiðlæg
þau eru, þegar betur er að gáð.
Mannréttindaguðfræði er ætíð tímabær,
óháð stað og stund. En eins og umhorfs er
í veröldinni í dag verður ekki annað séð en
slík guðfræði eigi nú brýnna erindi en
lengstum áður. Því veldur bæði pólitískt
ástand í heiminum og reyndar ekki síður
vísindaleg tækniþróun, sem skapar mögu-
leika til að ráðskast með manninn frá
getnaði til grafar með næsta ófyrirsjáanleg-
um afleiðingum.
Það þarf ekki mikla spádómsgáfu til að
sjá það fyrir, að það hlutverk guðfræðinnar
og þá um leið kirkjunnar, að standa vörð
um mannréttindi mun stórum aukast á kom-
andi tímum. Spumingin er, hvort maðurinn
fái að njóta þess undirstöðuréttar sérhverra
mannréttinda að vera skapaður í Guðs
mynd. Kirkjan í boðun sinni gagnvart heim-
inum hlýtur að bera fram þá spumingu.
En sú spurning má aldrei verða orðin tóm,
heldur kallar hún til þátttöku kirkjunnar á
öllum þeim vettvangi, þar sem Guðsmynd
mannsins er vanvirt, þar sem maðurinn sem
Guðs elskað barn á í vök að veijast.
Án þess að gera það álitamál að sérstöku
umræðuefni, þá er vandséð, hvemig sú
kirkja, sem gjörist málsvari lítilmagnans,
geti verið annað en pólitísk í boðun sinni,
með einum eða öðrum hætti. Dæmi þess
úr okkar eigin samtíð eru kunnari en frá
þurfi að segja, ég nefni Suður-Afríku, Róm-
önsku Ameríku, réttindabaráttu kvenna víða
um heim, stefnuskrá Alkirkjuráðsins í barát-
tunni gegn kynþáttamismun, og svo mætti
lengi telja. Spumingin er að mínu mati ekki
sú, hvort opna eigi dyr kirkjunnar fyrir
þessum „óboðna" gesti, pólitíkinni. Gestur-
inn sá hefur í raun ætíð verið þar innan
dyra og jafnvel mætti leiða að því gild rök,
að hann reynist vera sjálfur gestgjafínn.
Þá er ég ekki með í huga hinn aumkunar-
verða félaga Jesú, heldur Guðssoninn, sem
gerðist maður, já, steig niður til heljar til
þess að hver krókur og kimi mannlegrar
tilveru skyldi helgaður til þjónustunnar við
hann. Það var ekki vegna þess að Jesú
væri pólitískt viðrini að þeir krossfestu hann,
heldur einmitt vegna þess, að hinu pólitíska
valdi stóð meiri ógn af honum en nokkrum
öðrum, fyrr og síðar. Það skynjaði veraldar-
höfðinginn, sjálfur Frelsarinn, betur og fyrr
en allir aðrir, eins og lesa má í guðspjöllun-
um.
Ég hefí á öðrum vettvangi iðulega varpað
því fram, að ein leið fyrir kirkjuna til að
gegna sínu pólitíska hlutverki væri að
mynda það sem ég hefi nefnt þjóðmálahreyf-
ingu kirkjunnar. Hreyfíngu, en ekki flokk,
sem gæfí fólki kost á að ijúfa flokkspóli-
tíska einangrun sína og flokksbundna
afstöðu með því að leita samstöðu um krist-
in lífsgildi og raunhæfar leiðir til að efla
gengi þeirra á hinum pólitíska vettvangi.
Slíka hreyfíngu hika ég ekki við að nefna
þjónustu orðsins, einn þátt af mörgum, sem
í því felst að flytja hjálparvana mannkyni
allt hjálparráð drottins. I því hjálparráði er
leit mannsins eftir réttlæti, friði og farsæld,
sem er hið eiginlega viðfangsefni stjóm-
málanna, sé það rétt skilið, ekki undanskilin.
BOÐUN KIRKJUNNAR
Og Nýir Starfshættir
Senn dregur að lokum þessa máls. Það
hefur að mestu snúist um nokkur guð-
fræðileg viðhorf, sem mér eru ofarlega í
huga, þegar horft er fram til nýrrar aldar
og spurt um boðun kirkjunnar á þeim tíma-
mótum. Ekki fæ ég þó skilið við þetta efni
án þess að nefna, að ætíð hljóta að vera
náin, órofa tengsl á milli boðunar kirkjunn-
ar og starfshátta hennar. Því virðist mér
einsýnt, að þessa tvo þætti þurfi einatt að
ræða í samhengi.
Guðfræði hinnar komandi aldar guðsríkis-
ins, aldamótaguðfræðin í sinni einu og sönnu
mynd, er umfram allt guðfræði mikilla
umskipta og breytinga. Hún er það ekki
einungis í andlegum skilningi að því er lýt-
ur að afturhvarfí og endurfæðingur þess
manns, er Heilagur andi vekur til trúar.
Umskiptanna hlýtur og að gæta í trúarsam-
félaginu, í kirkjunni.
Hinn upprisni drottinn segir skilið við hið
liðna, hann lýkur upp framtíðinni, hann fer
á undan, og hann kallar á brúði sína, kirkj-
una, til að koma til endurfunda við sig á
ókominni tíð.
Kirkjan er spurð, hvernig hún hyggist
hlíta þessu kalli. Fyrst alls er hún að því
spurð, hvort hún sé reiðubúin til að hefja
förina til Galfleu, hvort hún hafi djörfung
og hug til að taka sig upp, yfirgefa það
öryggi. sem hún býr við í gamalgrónum
átthögum, hugsanlega að fyrirgera því
trausti, sem hún nýtur, að horfast í augu
við þær hættur, sem ganga hennar um
ókunnar slóðir á vit óvissra tíma, kann að
hafa í för með sér.
í öðru lagi er kirkjan spurð að því, hvern-
ig hún hyggst búa sig til fararinnar. Það er
í raun tvíþætt spurning, eins og að var vik-
ið, þar sem annar þátturinn lýtur að hinu
andlega veganesti, en hinn að hinum ytri
búnaði.
í samræmi við það sem fram hefur komið
í máli mínu, ætla ég að mikið starf sé fram-
undan til breytinga á starfsháttum í þágu
uPPbygKÍngar kirkjunnar sem þess virka
samfélags er við nefnum söfnuð. Hið ytra
skipulag kirkjunnar kann að þjóna henni
eftir atvikum vel sem stofnun, er nýtur virð-
ingar og trausts í samfélaginu, en hversu
vel þjónar þetta skipulag og þeir starfs-
hættir sem því fylgja, þeirri köllun kirkjunn-
ar að vera lýður Guðs, ætíð söfnuður
tilbiðjandi og iðjandi fólks, aldrei stofnun?
I margumræddri könnun Hagvangs á
gildismati og mannlegum viðhorfum íslend-
inga kom vel í ljós það traust, sem kirkjan
nýtur á meðal þjóðarinnar. Það kann að
hafa tvíræða og tvíbenta merkingu fyrir
kirkjuna. En þessi könnun sýnir einnig, að
undir yfírborði lítillar þátttöku almennings
í starfí kirkjunnar er að fínna mikla fylk-
ingu fólks, meirihluta þjóðarinnar, ef treysta
má niðurstöðum, sem trúin á í verulega
sterk ítök. Veit ég vel, að nýir starfshættir
leysa ekki allan vanda, en það er þó trúa
mín að með breyttum starfsháttum mætti
kalla til þátttöku miklum mun fleiri úr hópi
þessa hliðholla, en löngum þögla meirihluta,
en nú er raunin. Finnum leiðir til að gefa
honum málið. Greiðum götu drottins, það
er og hlýtur að vera markmið nýrra starfs-
hátta kirkjunnar.
Erindi flutt á Prestastefnu (siands, 27. október
1986. Höfundurinn er prófessor við guðfræðideild
Háskóla íslands.
Heimur á heljarþröm vegna vígbúnaðarkapphlaupa. Kemurþað kirkjunni við eða boðun hennar?
Verk eftir Etienne Martin í Artcural.
Alþjóðlegur sölumark-
aður nútímalistar er
haldinn í París ár
hvert. 120 þúsund gest-
ir komu þangað síðast
og 128 galierí frá 20
löndum sýndu þar
5000 listaverk eftir 800
listamenn
EFTIR LAUFEYJU
HELGADÓTTUR